موم زنبور عسل و نحوه استخراج آن

  • تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۰۶/۰۶
  • بازدید : ۶۸۸۹
موم زنبور عسل و نحوه استخراج آن
منشا موم
زنبورهای کارگر هشت غده موم ساز دارند که در قسمت درونی حلقه های شکمی در بخش 4 تا 7 شکمی جا گرفته اند. اندازه های این غده های موم به سن کارگر بستگی دارد. غدد مزبور در سن تقریبا 12 روزگی زنبور در بزرگترین اندازه خود هستند که از روز 18، 19 تا آخر زنبور حالت نزولی طی می کند.
در طی این دوره، زنبور پولک های مومی ساخته شده توسط غدد را با استفاده از فک و آرواره خود جویده و در آن واحد ترشحات براقی خود را جهت نرم کردن موم به آن اضافه می کنند. وقتی که موم به آن اضافه می کنند. وقتی که موم به خوبی خمیر شد به روی شان عسل در ساختمان زیری ذخیره می شود و یا از آن جهت چسباندن سلول های عسل استفاده می کنند.
موم ترکیب شیمیایی بسیار محکمی دارد و خواص آن با گذشت زمان همچنان غیر معیوب(فاسد نشدنی) باقی می ماند. همچنین نسبت به هیدرولیز و اکسید شدن طبیعی مقاوم بوده و کاملا در آب غیر محلول است. به جز لاروهای بید (پروانه) موم، هیچ حیوان دیگری شیره ها و اسیدهای گوارشی لازم جهت هضم آن را ندارد.
آرایش و خواص موم
موم به طور طبیعی لیپیدی بوده و شامل هیدروکربن های اشباع نشده، اسیدها یا هیدروکسی اسیدها، الکل ها، رنگدانه ها، بیشتر از همه گرده و صمغ و ذرات کوچک حشرات می باشد.
در دمای معمولی موم حالت جامد دارد ولی وقتی درجه حرارت به 18 درجه سانتیگراد کاهش می یابد، به سرعت حالت تردد و شکننده به خود می گیرد و در دمای 35 تا 40 درجه سانتیگراد سریع نرم و انعطاف پذیر می شود. چگالی آن حدود 95، 5 و نقطه ذوبش 65 درجه می باشد. رنگ موم با گذشت زمان تغییر می یابد. به عنوان مثال موم بکر سفید است ولی به تدریج هرچه از عمر آن می گذرد تیره تر شده و در نهایت سیاه می شود.
فرایند رنگ بندی به سبب حضور مواد خارجی در شانهای عسل می باشد.
تجمع رنگدانه ها در موم معمولا سایه ای از زرد، نارنجی و قرمز مایل به قهوه های به آن می دهد. این تفاوت رنگ بندی در ارتباط با کیفیت موم اهمیت خاصی ندارد. بنابراین هر گونه تلاشی جهت سفید کردن موم(اسید سولفوریک، پرکسید هیدرو‍‍ژن)همانطور که در گذشته توصیه می شد نه تنها بی مورد است بلکه امروزه آن را خطرناک دانسته و باید ممنوع شود.
سایز سلول
در شان های عسلی که به طور طبیعی ساخته می شوند، ابعاد سلول ها و متعاقبا تعداد تعداد آن ها در هر2 dm از هر نژادی دیگر تنوع بسیار دارد. میانگین ابعاد سلول های ساخته شده توسط نژاد زنبورهای اروپایی بین mm 5.13 (Apis Melliffera lingusta) و mm 5،5 (Aois mellifera carnica) می باشد.
melliffera Apis melliffera ، در مقایسه یا دو نژاد lingusta 875 و carnica 760 با میانگین سایزی mm 5.37 که در هر2 dm را همانطور که قبلا می دانیم، بهترین عدد برای زنبورها با mm 5.37 سلول است پذیرا می باشد.
تعداد واقعی سلول ها در هر 2 dm اندکی نسبت به مدل مومی ساخته شده فرق می کند. زنبورها به آسانی تنوع در سایز را با توجه به محدودیت های مشخص می پذیرند. اگر آنها خیلی کوچک باشند طرد می شوند و اگر خیلی بزرگ باشند احتمالا حشره نر برجسته ای خواهند شد.
ساخت موم
مهمترین مواد مورد نیاز جهت ترشح موم عبارتند از:
● حضور زنبور عسل بر اساسROECH زنبورها باید 12 تا 18 روزه باشند ولی ول لیندایور معتقد است زنبورها باید جوانتر باشند.
● باید دمای پیرامون 33 تا 36 درجه سانتیگراد در اطراف زنبورهای موم ساز باشد.
● یک ذخیره غذای رها شده: عسل روان غلیظ به ساخت شان ها کمک می کند.
یک فصل پر محصول ترشح موم را تحریک می کند در حالی که در طی دوران سخت به کلی این ترشح متوقف می شود. در هر صورت زنبورها می توانند عسل و سلول های نوزاد خود را حتی در صورت عدم وجود عسل روان قابل دسترس بسازند البته با موم موجود در شان ها.
دو دلیل بسیار مهم جهت معرفی چهارچوب ها در ساخت موم وجود دارد.
1. جایگزینی سالانه تعدادی از چهارچوب ها ادامه سلامت کنونی را تامین می کند.
2. چهار چوب های قدیمی یک محیط مناسب جهت تولید مثل بیماری هایی هستند که قارچ ها و هاگ ها باعث آن ها هستند.
3. جایگزینی چهار چوب ها با موم پایه ای همچنین باعث کاهش خروج دسته جمعی زنبوران می شود. همگامی که زنبورهای پرستار از لاورهای جوان کمتری پرستاری می کنند، چربی ذخیره می کنند و اگر چهارچوب جدیدی برای کار وجود نداشته باشد باعث تحریک دسته جمعی در زنبورها می شود.
در شرایط عملی هر کندو باید 3 چهار چوب پایه از نوزاد دریافت کند که برابر با یک چهارچوب کامل است .
خارج کردن و تصفیه موم زنبور
یک درصد مشخص از چهار چوب باید در حجره نوزادان هر ساله حذف شود. شان این چهارچوب را جهت بدست آوردن موم آن ذوب می کند. روش های متفاوتی با توجه به نتایج و ثمرات مختلف در رابطه با این عمل وجود دارد به هر حال، جدا از تمامی روش های مختلف، شان های تیره تر نسبت به شان های روشن تر موم کمتری پس می دهند و دلیل آن بسیار ساده است، شان های تیره تر و قدیمی تر بارها مورد استفاده نوزادان قرار گرفته اند، بنابراین دارای پیله کرم، تفاله و باقی مانده موم می باشند که موم را جذب کرده و بدست آوردن تمامی موم در طی مرحله استخراج را غیر ممکن می سازد.
استخراج خورشیدی
تنها کافی است دما تا 68الی 70 درجه سانتیگراد بالا رود تا موم را به حدی مایع کند که به آسانی در موم ذوب کن خورشیدی ذوب شوند. در موم ذوب کن خورشیدی موم با بهترین کیفیت عمل می آید. ولی این روش تنها 75% در شان های قدیمی موثر است زیرا زمانی که شان های قدیمی ذوب می شوند کپه تفاله نوزادان موفق همانند یک اسفنج عمل کرده و موم را جذب می کند، در این صورت جریان آن کاهش می یابد. یک مانع دیگری این است که پایه اصلی باید دائما در مقابل آفتاب گردش داده شود و در هوای ابری یا نور ضعیف هیچ ثمره ای نمی دهد.
این روش چندان برای شان های قدیمی موثر نیست و عمدتا برای ذوب کردن سرپوش ها یا شان های جدید به کار می رود.
استخراج با استفاده از آب جوش یا بخار آب
روش مزبور مورد پسند همگان است و تجهیزات آن باید از آلومینیوم، مس و یا استیل ضد رنگ ساخته شود. روی، ترکیب قلع و سرب، آهن سفید و آهن گالوانیزه به علت اینکه موم را تیره می کنند چندان توصیه نمی شوند.
1- استخراج با آب جوش و با استفاده از غوطه وری اجباری
شان ها همگی در یک کیسه از کنف هندی جا داده می شوند که بعدا باید خیلی محکم آنرا گره زد. و کیسه را داخل یک دیگ بزرگ آشپزی و یا دیگ جوشاننده پارچه که با آب پوشیده شده می اندازیم. جهت اطمینان از خیس شدن کامل آن باید سنگین باشد، آب را می جوشانیم، موم از آب سبک تر است بنابراین از میان کنف هندی فیلتر شده به سطح آب می آید. پس از سرد شدن، موم به حالت جامد در می آید که به صورت یک قالب در سطح آب ظاهر می شود. تمامی تفاله های موجود در کیسه باید دور ریخته شوند.
2- استخراج با آب جوش و فشردن موم
همه شان ها را در داخل ظرفی حاوی 120 لیتر آب گذاشته و روی آن 20 تا 30 لیتر آب جوش ریخته و صبر می کنیم تا ذوب شود. بعد از اینکه تمامی این موم ها ذوب شدند، توری را برداشته و محتویات را به درون یک کنف هندی مشبک فرستاده و سپس آن ها را فشار دهید. موم تحت فشار قرار گرفته و سپس بیرون می آید. بعد از اولین فشار شان ها را داخل کنید و لازم است یک بار فشار داده شوند. این روش برای بار سوم و آخرین بار تکرار می شود و هر فشار حدود 90 دقیقه باید طول بکشد. مایع وارد گیرنده ای می شود که موم در آن به سبب اختلاف در چگالش بالا می آید و سپس به سرعت سرد شده و به صورت قالب جامدی در روی آب ظاهر می شود.
3- استخراج موم به وسیله بخار
در چنین ذوب کننده ها قانون کلی به شرح زیر است: دو تانکر مرتبط با هم به گونه ای تنظیم می شوند که یکی یا در داخل دیگری قرار می گیرد و یا روی آن. چهار چوب ها، شان ها و یا سر پوش ها جهت ذوب داخل یک سبد رو باز آهنی، در درون تانکر اصلی، قرار داده می شوند. استخراج موم از طریق بخار، در مورد سرپوش ها یک روش موفقیت آمیز به شمار می رود در حالی که برای ذوب کردن شان های قدیمی زیاد مناسب نیست و تنها 80 تا 82 درصد از موم آن را می توان به دست آورد.
4- استخراج موم با ترکیبی از بخار و فشار
سبدی از شان های قدیمی، در داخل تانکری مسدود می شود که از جوش پر شده و شامل یک مجرای تنگ می باشد. پیستونی که توانایی وارد کردن فشار های T 15 در دفعات مختلف را داراست، بر این شان ها فشار وارد می کند. تانکر را همچنان برای یک ساعت، در حال جوش آهسته نگاه می دارند. موم به وسیله یک شیر، بالای تانکر خارج می شود. این نوع از ذوب کننده های موم می تواند 60 شان موم و حتی بیشتر از آن را ذوب کند که بازده عالی %95 دارد.
5- استخراج موم به روش گریز از مرکز
موم را می توان با استفاده از نیروی گریز از مرکز استخراج کرد. در این روش، شان ها در آب جوش ذوب می شوند و مخلوط به دشت آمده در حالی که هنوز درون سبدهایی در داخل یک ذوب کن گریز از مرکز می باشد خالص و تصفیه می شود. مخلوط مورد نظر جهت جلوگیری از رسوب باید در دمای بالای 65 درجه سانتیگراد نگه داشته شوند. این نوع از ذوب کن ها برای جمع آوری مقادیر کم از شان های قدیمی و یا سرپوش ها مناسب نیستند و این سیستم در نظر گرفت شده به سبب لوله کش مورد نیاز جهت گردش بخار برای نصب بسیار گران قیمت است.
6- استخراج موم به وسیله حلال های شیمیایی
موم را می توان با استفاده از حلال های شیمیایی استخراج نمود. برای این عمل، شان های قدیمی با مواد چرب مانند بنزن، استون، تولون یا تری کلرد اتیلن آغشته می شوند. این روش در لابراتورها کاربرد دارد. همچنین در ساخت موم جهت فشردن آخرین قطره موم، از مواد ته نشین شده ای که پس از فشار باقی مانده اند، مکررا مورد استفاده قرار می گیرد اما موم به دست آمده به این روش را معمولا به دلیل دارا بودن مقادیر کمی از حلال ها نمی توان در کندو استفاده کرد.
7- استخراج گرمایی موم با استفاده از لوازم الکتریکی
با این روش، زنبور دار دیگر مجبور به بریدن شان ها قبل از به عمل آمدن آن ها نمی باشد چهار چوب ها و شان ها، بین دو بشقاب آهنی عمودی که با لوازم گرم کننده الکتریکی تنظیم شده قرار داده می شوند. یک میله این دو بشقاب را به هم فشرده و به این ترتیب موم ذوب شده، وارد گیرنده ای می شود. بعد از اینکه تمامی موم ذوب شده، بشقاب ها باز شده و تفاله ی پیله ها و تفاله ی موم ها وارد تانکر دیگر کی شوند. با توجه به مدلشان، این نوع از ماشین ها قادرند در عرض یک ساعت 30 تا 80 چهار چوب را عمل بیاورد.
قالب های موم:
صرف نظر از روشی که برای خارج کردن و استخراج موم به کار می رود موم زمانی که سریعا سرد می شود به شکل جامد در می آید. با صرف نظر از سیستم مورد استفاده، موم بهبود یافته کاملا خالص نبوده و شامل مقادیر زیادی آب و سایر ناخالصی ها می باشد.
جهت به دست آوردن خالص ترین و مرغوب ترین کیفیت، موم مخلوط باید در طول مرحله ظرف کمی گرم نگه داشته شود. این عمل توسط یک تانکر ظرف به ظرف کنی گرمایی انجام می شود. که ساده ترین آن یک سطلی است که درون جعبه ای از خاک اره با یک پوشش کلفت قرار گرفته است. هنگامی که موم آماده و سرد شد، قالب آماده خارج کردن از مدل است. با توجه به تفاوت های چگالی بین موم و آب، موم روی سطح آب آمده و ناخالصی ها زیر آب جمع می شوند. هنگامی که موم سخت شد می توان آ ها را از سطح زیرین قالب شکست و جدا کرد. اگر موم سریعا سرد شود، مقادیر زیادی از چنین ناخالصی ها در داخل موم گیر می افتند در این صورت باید موم را از نو پخت. جهت پختن تفاله قالب ها یا خود قالب های موم، یک تانکر همراه با یک صندوق آب تا 80 درجه سانتیگراد گرم
می شود. ناخالصی ها با باز کردن شیرهایی که در سطوح مختلف تانکر جاسازی شده اند فیلتر می شوند.
یک تکنیک دیگر، شامل استفاده از یک تانکر که دارای شیرهای مختلفی در سطوح مختلف است، می باشد. دو دریچه که 3cm از هم فاصله دارند، تقریبا در سطح آب- موم تنظیم می شوند که موم بدون ناخالصی خارج می شود. قبل از انجام این عمل، آب باید از تانکر توسط سوراخ پایینی خارج شود تا جایی که موم ظاهر شود. هنگامی که به این نقطه رسید، موم پخته شده می تواند به آسانی از طریق شیر بالایی داخل سطل(سطل های پلاستیک عسل)یا گودالی که از سطح زمین عایق شده(پلی استرن یا چوب) و توسط پتویی جهت جذب رطوبت اضافی پوشیده شده است ریخته شود. موم باقی مانده در ظرف را می توان دوباره ذوب کرد. خنک شدن موم چهل و هشت ساعت طول می کشد.
ساخت ورق موم آج شده:
- انتخاب مواد خام
سرپوش های سلولی شاید به این دلیل که بسیار خالص هستند موجب شکنندگی ساختهایی که دارای انعطاف کمتری هستند شوند اما در مورد شان ها کاملا ربطی به تکنیک های ساخت ندارد. سازنده های موم با اینکه از شانهای موم محافظت به عمل می آورند ولی معمولا از هر دو روش جهت به وجود آمدن انعطاف پذیری و قدرت استفاده می کنند.
- ساخت ورق موج شده:
1- فشار موم به سبک سینی
مومی که اساسا مسطح است با روشی مشابه آنچه که توسط ریستچ اختراع شد تحت فشار قرار می گیرد البته در مواقعی که قصد ساخت صفحات کلفت و شکننده از ورق موم آج شده را دارند این روش رواج چندانی ندارد و زمان زیادی برای ساخت تلف می شود.
2- روش غلتک
امروزه این روش مرسوم ترین روش می باشد که با توجه به غلتک ها دو روش متفاوت جهت این کار وجود دارد.
- تکنیک غلتک های پوشیده- روش مستقیم
تکنیک حاضر سریعترین تکنیک جهت ساخت ورق موم آج شده می باشد. موم مایع مستقیما داخل غلتک های پوشیده از آب سرد که به شکل سلول های 6 ضلعی بوده ریخته می شود بنابراین موم سرد شده و هم زمان روی یک نوار ممتد چاپ می شود که در آخر خط بریده می شوند. در هر صورت ورق موج آج شده ای که به این روش ساخته می شود معمولا سخت و شکننده است.
- غلتک های پوشیده و صفحات از پیش طبقه شده موم:
در این روش یک صفحه طبقه طبقه شده از موم داخل غلتک های پوشیده ریخته می شود اینماشین ها عمدتا به عنوان سازنده های ورق موج آج شده تخصصی کاربر داند. روش استاندارد آن ساخت رول های طولانی از موم ساده می باشد که حدودا 3 تا 4 cm ضخامت داشته و توسط چرخش یک غلتک استیل نرم که از درون توسط جت های آب خنک می شود و داخل یک تانکر از موم ذوب شده می گردد انجام می گیرد. یک لایه از موم روی سطح شکل می گیرد که توسط کاردی که قبلا جاسازی شده پیش از ورود به غلتک های طبقه طبقه پاک می شوند. غلتک ها جریانی مداوم از صفحات را ایجاد می کنند که یکبار سرد شده و به صورت اتوماتیک دور ک غلتک بزرگ پیچانده می شود. فشاری که در طول این تکنیک مورد نیاز است با توجه به خصوصیات مختلف موم تغییر می کند بنابراین این صفحات کمتر شکننده بوده و انعطاف پذیری بیشتری نسبت به ورق موج آج شده دارند که توسط سایر روش ها ساخته می شود. اکنون نوارهای طبقه طبقه شده برای مرحله بعدی آماده است رول مومی در یک تانکر آب گرم(40درجه سانتیگراد) سبک گذاشته شده و یا احتیاط باز می شود که به دلیل چگالی کمش شناور می شود. انتهای نوار به داخل غلتک هایی به شکل سلول ها6 ضلعی مسطح شده جهت ساخت یک نوار ممتد از ورق موج آج شده خورانده می شود. در هنگام چرخش غلتک ها توسط یک سری جت های کوچک حاوی آب صابون روغن کاری می شود. نوار مومی آج شده در سایزهای مختلف بریده شده و به طور اتوماتیک در انتهای خط تولید روی هم انباشته می شوند.
فاطمه سلیمی بنه کهل

دیدگاه ها


اگر تصویر خوانا نیست اینجا کلیک کنید

همزمان با تأیید انتشار دیدگاه من، به من اطلاع داده شود.
* دیدگاه هایی كه حاوي توهين است، منتشر نمی شود.
* لطفا از نوشتن دیدگاه های خود به صورت حروف لاتين (فينگليش) خودداري نماييد.