گسیلنده ها (خروجی ها) در سیستم آبیاری موضعی برروی لوله های فرعی (لترال ها) قرار گرفته و با فشار وارده به آنها ، آب را به طور مستقیم در کنار ریشه گیاه قرار می دهد. گسیلنده آخرین قطعه آبیاری موضعی است که آب را به شکل های مختلف مانند قطره، جریان پیوسته یا منقطع یا فوران در محیط اطراف ساقه و یا ریشه پخش می کند. تقسیم بندی انواع گسیلنده ها با توجه به مشخصات فنی و یا کاربرد آنها به شکل های مختلفی انجام می گیرد.
طبقه بندی گسیلنده ها :
از آنجا که کلیه گسیلنده های آبیاری موضعی با فشار کارکرده و خود خروجی باعث استهلاک فشار میشود تا در نهایت آب از آنها خارج گردد لذا بر همین اساس طبقه بندی زیر را خواهیم داشت .
1 - گسیلنده های کوتاه مسیر
در این نوع خروجیها در طراحی ساخت با ایجاد پیچ در مسیر حرکت آب با زانو های تند و همچنین کوچک نمودن سطح مقطع خروجی باعث افت فشار آب خروجی می گردند.
2 - گسیلنده های طولانی مسیر
خروجی هایی هستند که در طول آنها یک مسیر طولانی ایجاد کرده اند که سبب افت فشار می گردد. در اﻳﻦ روش ﻣﺠﺎری ﺑﺎرﻳﻚ و ﻃﻮﻻﻧﻲ اﻓﺖ ﻻزم را ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ ﻧﻮع از قطره چکانها ﻫﺎ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﻲ ﺑﻴﻦ دبی و ﻓﺸﺎر وﺟﻮد دارد. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮔﺴﻴﻠﻨﺪه ﻫﺎ با ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر آبدهی شان تغییر میکند. از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ، بواسطه باریک بودن مسیر حرکت آب اگر فیلتراسیون مناسبی نداشته باشند اﺣﺘﻤﺎل رﺳﻮﺑﮕﺬاری ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ داﺧﻞ آب در ﻃﻮل ﻣﺠﺎری اﻳﻦ ﮔﺴﻴﻠﻨﺪه ﻫﺎ وﺟﻮد دارد.
3 - گسیلنده های گردابی
به طور کلی فشار استاتیک آب در مرکز یک گرداب کمتر از اطراف آن می باشد و اساس کار این نوع گسیلنده ها نیز استفاده از همین اصل می باشد و آب از خروجی گسیلنده که منطبق بر مرکز گرداب ایجاد شده است خارج می گردد.
لوله های دو جداره
در این لوله ها آب از سوراخ داخلی گذشته و وارد فضای بین جدار دو لوله شده و سپس از سوراخ روی لوله دوم خارج می گردد که خود همین شکل ساخت و این مکانیسم سبب کاهش فشار می گردد.
طبقه بندی قطره چکانها از نظر نحوه اتصال به لوله آبده :
اﻏﻠﺐ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎی آﺑﺪه از ﺟﻨﺲ ﭘﻠﻲ اﺗﻴﻠﻦ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻴﻦ ۱۲ ﺗﺎ 20 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ. اﻳﻦ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ قطره چکانها ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺸﻌﺎﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ. از ﻟﺤﺎظ ﻧﻮع ﻧﺼﺐ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﻧﺼﺐ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎی آﺑﺪه ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﻫﻢ در ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻳﺎ در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در صورتی که قابلیت آبدهی زیر سطح خاک را داشته باشند اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.
-قطره چکانهای روی لوله
قطره چکان هایی هستند که زیر آنها زائده ای وجود دارد که با سوراخ کردن لوله آبده توسط پانچ مخصوص داخل سوراخ شده روی لوله نصب می شود. این نوع قطره چکانها بسیار متداول هستند .
قطره چکانهای داخل لوله
در این نوع قطره چکان دو طرف دریپر در زمان ساخت دارای دو قسمت اظافه میباشد که در زمان نصب لوله آبده بریده شده و دو طرف قطره چکان وارد دو سر بریده شده لوله قرار می گیرد و در اصل جزئی از لوله آبده می شود.
-لوله های قطره چکان دار(دریپردار)
این نوع قطره چکانها فاقد پوسته خارجی هستند و روکش ندارند و در زمان ساخت در کارخانه، قطره چکان ها داخل لوله نصب شده و در حقیقت روکش آنها جدار خارجی لوله است که دقیقا در محل خروج آب از دریپر روی لوله توسط دستگاه سوراخ تعبیه میشود
. قطره چکانها و تنظیم فشار
1-قطره چکانهای کنترل فشار
این نوع دریپرها با لایه سیلیکونی خود قابلیت تنظیم فشار اشته و با تغییر فشار از یک باز تا 4 بار آبدهی آن ها تغییر نمی کند.و اغلب در اراضی با پستی بلندی زیاد و شیبهای تند که رعایت حد مجاز افت در آنها امکان پذیر نباشد مورد استفاده قرار می گیرند. گاها برای صرفه جوئی با کاهش خطوط مانیفیلد در باغات نیز برای طولانی کردن لاترالها از این دریپرها استفاده یشود
2 -قطره چکانهای معمولی
این قطره چکانها با تغییر فاشر میزان آبدهی شان تغییر میکند و برای زراعتها و باغات مسطح بسیار هم از نظر قیمت و هم از نظر آبدهی مناسب هستند
طبقه بندی از نظر نحوه خیس شدن خاک
-توزیع کننده نقطه ای
در این نوع گسیلنده ها خروج آب از طریق سوراخ خروجی قطره چکان انجام می شود. این قطره چکان به چند فرم تولید میشوند با روزنه ثابت، قطره چکان با روزنه قابل تنظیم، قطره چکان با روزنه متغیر خودکار، قطره چکان گردابی و لوله های اسپاگتی یا میکرو از این نوع گسیلنده ها می باشند.
توزیع کننده خطی
در این نوع گسیلنده ها لوله فرعی به گونه ای است که به جای یک نقطه، نواری از خاک در سراسر طول لترال خیس می شود. این نوع توزیع کننده ها مخصوص گیاهان ردیفی است که با فاصله کم کاشت می شوند.
-افشانه ها، ریزپاش ها و میکروجت ها
این گسیلنده ها مانند آبپاش ها آب را در هوا پخش می کند
بابلر ها
جزء گسیلنده‌های آبیاری موضعی محسوب میشود و برای آبیاری درختان و باغات بزرگ و قدیمی، آبیاری فضای سبز، گلکاری و بوته‌زارها مناسب هستند و کاربرد دارند. از ویژگی‌های خاص و متمایز آنها می‌توان قابلیت استفاده در مزارع با کیفیت آب پایین، زمین‌های ناهموار و دامنه کوه‌ها را نام برد. ولی بدلیل گران بودن این نوع خروجی حتما باید در طراحی دقت کافی را رعایت کرد
طبقه بندی قطره چکانها ها از نظر مکانیسم شست و شو
-گسیلنده های خود شوینده
این گسیلنده ها از تعدادی روزنه قابل ارتجاع که پشت سر هم درون یک محفظه قرار می گیرند تشکیل شده است. چنانچه ذره هایی از مواد جامد با قطر بزرگ تر از روزنه جلو آن قرار گیرد جریان آب کاهش و فشار آب پشت روزنه افزایش می یابد و قابلیت ارتجاعی روزنه سبب می شود که ذره از داخل آن عبور کند و سپس فشار به حالت قبل بر گردد.
-گسیلنده غیر خود شوینده
گسیلنده های ساده پلاستیکی هستند که در صورت انسداد با مواد جامد باید به طور دستی باز و شسته شوند.
انتخاب هر کدام از گسیلنده ها به عوامل مختلف از جمله نحوه آرایش مزرعه و انتظاراتی که طراح و زارع از کارکرد آن دارد بستگی دارد. در طراحی، سه خصوصیت قطر روزنه خروجی، دبی و فشار و ارتباط این عوامل اهمیت دارد. در برخی از موارد رژیم جریان در گسیلنده ها، اساس طبقه بندی آن ها قرار می گیرد و بر این اساس گسیلنده ها به صورت زیر تقسیم بندی می شود:
-گسیلنده های روزنه ای
در این گسیلنده ها از آشفته بودن جریان برای کاهش انرژی فشاری استفاده می شود.
-گسیلنده های غیر روزنه ای
در این گسیلنده ها رژیم جریان بستگی به ساختمان گسیلنده دارد و ممکن است آشفته یا آرام باشد.
همان طور که گفته شد دبی قطره چکان از جمله عوامل مهم در طراحی می باشد. برآیند عوامل موثر بر تغییرات دبی قطره چکان ها با ضریب تغییرات دبی بیان می شود که ضریب تغییرات بستگی به نوع موادی که قطره چکان ها با آن ساخته می شود، دما و فشاری که مواد با آن قالب ریزی می شود و سایر عملیات ساخت قطره چکان ها در کارخانه دارد
در طراحی یک سیستم آبیاری و در انتخاب قطره چکان ها عواملی چون نوع قطره چکان، دبی، فشار، تعداد قطره چکان ها برای یک درخت، فواصل قطره چکان ها، آرایش آن ها، درصد خیس شدن و … مورد بررسی قرار می گیرد. در نظر گرفتن شیب زمین، کیفیت آب آبیاری، نوع گیاه نیز در انتخاب گسیلنده مناسب اهمیت دارد. بررسی هر کدام از عوامل سبب دستیابی به راندمان بالا و محصولی با کیفیت مناسب می شود بنابراین طراحی دقیق و اصولی سیستم آبیاری از مواردی است که باید به آن توجه گردد.
طبقه بندی گسیلنده ها :
از آنجا که کلیه گسیلنده های آبیاری موضعی با فشار کارکرده و خود خروجی باعث استهلاک فشار میشود تا در نهایت آب از آنها خارج گردد لذا بر همین اساس طبقه بندی زیر را خواهیم داشت .
1 - گسیلنده های کوتاه مسیر
در این نوع خروجیها در طراحی ساخت با ایجاد پیچ در مسیر حرکت آب با زانو های تند و همچنین کوچک نمودن سطح مقطع خروجی باعث افت فشار آب خروجی می گردند.
2 - گسیلنده های طولانی مسیر
خروجی هایی هستند که در طول آنها یک مسیر طولانی ایجاد کرده اند که سبب افت فشار می گردد. در اﻳﻦ روش ﻣﺠﺎری ﺑﺎرﻳﻚ و ﻃﻮﻻﻧﻲ اﻓﺖ ﻻزم را ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ ﻧﻮع از قطره چکانها ﻫﺎ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﻲ ﺑﻴﻦ دبی و ﻓﺸﺎر وﺟﻮد دارد. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮔﺴﻴﻠﻨﺪه ﻫﺎ با ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر آبدهی شان تغییر میکند. از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ، بواسطه باریک بودن مسیر حرکت آب اگر فیلتراسیون مناسبی نداشته باشند اﺣﺘﻤﺎل رﺳﻮﺑﮕﺬاری ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ داﺧﻞ آب در ﻃﻮل ﻣﺠﺎری اﻳﻦ ﮔﺴﻴﻠﻨﺪه ﻫﺎ وﺟﻮد دارد.
3 - گسیلنده های گردابی
به طور کلی فشار استاتیک آب در مرکز یک گرداب کمتر از اطراف آن می باشد و اساس کار این نوع گسیلنده ها نیز استفاده از همین اصل می باشد و آب از خروجی گسیلنده که منطبق بر مرکز گرداب ایجاد شده است خارج می گردد.
لوله های دو جداره
در این لوله ها آب از سوراخ داخلی گذشته و وارد فضای بین جدار دو لوله شده و سپس از سوراخ روی لوله دوم خارج می گردد که خود همین شکل ساخت و این مکانیسم سبب کاهش فشار می گردد.
طبقه بندی قطره چکانها از نظر نحوه اتصال به لوله آبده :
اﻏﻠﺐ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎی آﺑﺪه از ﺟﻨﺲ ﭘﻠﻲ اﺗﻴﻠﻦ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻴﻦ ۱۲ ﺗﺎ 20 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ. اﻳﻦ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ قطره چکانها ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺸﻌﺎﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ. از ﻟﺤﺎظ ﻧﻮع ﻧﺼﺐ ﻧﻴﺰ اﻣﻜﺎن ﻧﺼﺐ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎی آﺑﺪه ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﻫﻢ در ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻳﺎ در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در صورتی که قابلیت آبدهی زیر سطح خاک را داشته باشند اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.
-قطره چکانهای روی لوله
قطره چکان هایی هستند که زیر آنها زائده ای وجود دارد که با سوراخ کردن لوله آبده توسط پانچ مخصوص داخل سوراخ شده روی لوله نصب می شود. این نوع قطره چکانها بسیار متداول هستند .
قطره چکانهای داخل لوله
در این نوع قطره چکان دو طرف دریپر در زمان ساخت دارای دو قسمت اظافه میباشد که در زمان نصب لوله آبده بریده شده و دو طرف قطره چکان وارد دو سر بریده شده لوله قرار می گیرد و در اصل جزئی از لوله آبده می شود.
-لوله های قطره چکان دار(دریپردار)
این نوع قطره چکانها فاقد پوسته خارجی هستند و روکش ندارند و در زمان ساخت در کارخانه، قطره چکان ها داخل لوله نصب شده و در حقیقت روکش آنها جدار خارجی لوله است که دقیقا در محل خروج آب از دریپر روی لوله توسط دستگاه سوراخ تعبیه میشود
. قطره چکانها و تنظیم فشار
1-قطره چکانهای کنترل فشار
این نوع دریپرها با لایه سیلیکونی خود قابلیت تنظیم فشار اشته و با تغییر فشار از یک باز تا 4 بار آبدهی آن ها تغییر نمی کند.و اغلب در اراضی با پستی بلندی زیاد و شیبهای تند که رعایت حد مجاز افت در آنها امکان پذیر نباشد مورد استفاده قرار می گیرند. گاها برای صرفه جوئی با کاهش خطوط مانیفیلد در باغات نیز برای طولانی کردن لاترالها از این دریپرها استفاده یشود
2 -قطره چکانهای معمولی
این قطره چکانها با تغییر فاشر میزان آبدهی شان تغییر میکند و برای زراعتها و باغات مسطح بسیار هم از نظر قیمت و هم از نظر آبدهی مناسب هستند
طبقه بندی از نظر نحوه خیس شدن خاک
-توزیع کننده نقطه ای
در این نوع گسیلنده ها خروج آب از طریق سوراخ خروجی قطره چکان انجام می شود. این قطره چکان به چند فرم تولید میشوند با روزنه ثابت، قطره چکان با روزنه قابل تنظیم، قطره چکان با روزنه متغیر خودکار، قطره چکان گردابی و لوله های اسپاگتی یا میکرو از این نوع گسیلنده ها می باشند.
توزیع کننده خطی
در این نوع گسیلنده ها لوله فرعی به گونه ای است که به جای یک نقطه، نواری از خاک در سراسر طول لترال خیس می شود. این نوع توزیع کننده ها مخصوص گیاهان ردیفی است که با فاصله کم کاشت می شوند.
-افشانه ها، ریزپاش ها و میکروجت ها
این گسیلنده ها مانند آبپاش ها آب را در هوا پخش می کند
بابلر ها
جزء گسیلنده‌های آبیاری موضعی محسوب میشود و برای آبیاری درختان و باغات بزرگ و قدیمی، آبیاری فضای سبز، گلکاری و بوته‌زارها مناسب هستند و کاربرد دارند. از ویژگی‌های خاص و متمایز آنها می‌توان قابلیت استفاده در مزارع با کیفیت آب پایین، زمین‌های ناهموار و دامنه کوه‌ها را نام برد. ولی بدلیل گران بودن این نوع خروجی حتما باید در طراحی دقت کافی را رعایت کرد
طبقه بندی قطره چکانها ها از نظر مکانیسم شست و شو
-گسیلنده های خود شوینده
این گسیلنده ها از تعدادی روزنه قابل ارتجاع که پشت سر هم درون یک محفظه قرار می گیرند تشکیل شده است. چنانچه ذره هایی از مواد جامد با قطر بزرگ تر از روزنه جلو آن قرار گیرد جریان آب کاهش و فشار آب پشت روزنه افزایش می یابد و قابلیت ارتجاعی روزنه سبب می شود که ذره از داخل آن عبور کند و سپس فشار به حالت قبل بر گردد.
-گسیلنده غیر خود شوینده
گسیلنده های ساده پلاستیکی هستند که در صورت انسداد با مواد جامد باید به طور دستی باز و شسته شوند.
انتخاب هر کدام از گسیلنده ها به عوامل مختلف از جمله نحوه آرایش مزرعه و انتظاراتی که طراح و زارع از کارکرد آن دارد بستگی دارد. در طراحی، سه خصوصیت قطر روزنه خروجی، دبی و فشار و ارتباط این عوامل اهمیت دارد. در برخی از موارد رژیم جریان در گسیلنده ها، اساس طبقه بندی آن ها قرار می گیرد و بر این اساس گسیلنده ها به صورت زیر تقسیم بندی می شود:
-گسیلنده های روزنه ای
در این گسیلنده ها از آشفته بودن جریان برای کاهش انرژی فشاری استفاده می شود.
-گسیلنده های غیر روزنه ای
در این گسیلنده ها رژیم جریان بستگی به ساختمان گسیلنده دارد و ممکن است آشفته یا آرام باشد.
همان طور که گفته شد دبی قطره چکان از جمله عوامل مهم در طراحی می باشد. برآیند عوامل موثر بر تغییرات دبی قطره چکان ها با ضریب تغییرات دبی بیان می شود که ضریب تغییرات بستگی به نوع موادی که قطره چکان ها با آن ساخته می شود، دما و فشاری که مواد با آن قالب ریزی می شود و سایر عملیات ساخت قطره چکان ها در کارخانه دارد
در طراحی یک سیستم آبیاری و در انتخاب قطره چکان ها عواملی چون نوع قطره چکان، دبی، فشار، تعداد قطره چکان ها برای یک درخت، فواصل قطره چکان ها، آرایش آن ها، درصد خیس شدن و … مورد بررسی قرار می گیرد. در نظر گرفتن شیب زمین، کیفیت آب آبیاری، نوع گیاه نیز در انتخاب گسیلنده مناسب اهمیت دارد. بررسی هر کدام از عوامل سبب دستیابی به راندمان بالا و محصولی با کیفیت مناسب می شود بنابراین طراحی دقیق و اصولی سیستم آبیاری از مواردی است که باید به آن توجه گردد.
دیدگاه ها