برای کشت موفق یک محصول کشاورزی، شاید با اطمینان بتوان گفت که «مه و خورشید و فلک در کارند!» چرا که عوامل زیادی بر تولید یک محصول با کیفیت کشاورزی موثر هستند. به گونه ای که با نادیده گرفتن هر یک از آنها تاثیرات منفی چشمگیری را در محصول نهایی خود مشاهده خواهید کرد. شاخصه های مهمی همچون بذر و تعداد آن، مغذی بودن خاک، میزان آب دهی، روش و عمق کاشت و زمان و دمای مناسب برای کاشت از مواردی هستند که اگر به دقت انتخاب و اجرا نشوند می توانند تمام زحمات شما را در طول زمان کشت از بین ببرند.
کشت چغندرقند نیز به عنوان یک محصول کشاورزی که نقش حیاتی در صنایع مختلف از جمله صنعت تولید قند و شکر دارد از این امر مستثنی نیست. به ویژه آن که کیفیت چغندرقند نه تنها بر درآمد کشاورزان موثر است، بلکه در کاهش هزینه های تولید شکر نیز نقش پررنگی دارد. در ایران به دلیل شرایط آب و هوایی که حاکم است، می توان چغندرقند را به دو صورت پاییزه (کاشت در پاییز و برداشت در بهار ) و بهاره (کاشت در بهار و برداشت در پاییز) کشت نمود. در این مقاله تلاش داریم به تاثیر زمان کاشت بر کشت چغندر بپردازیم و به این سوال که کدام زمان کشت برای پرورش چغندرقند مناسب است، پاسخ دهیم.
این گیاه از تیره اسفناج است و به صورت گیاهی یکساله کشت می شود. چغندر قند معمولا در آب و هوای کوهستانی از رشد و کیفیت مطلوبی برخوردار است. طول دوره رشد چغندر قند، به منظور استحصال قند 6 تا 9 ماه تخمین زده شده است. چغندر قند با شرایط محیطی متنوعی سازگاری دارد. این گیاه نسبت به گرما، سرما، خشکسالی و شوری خاک نسبتا مقاوم است. به طور کلی عوامل محیطی مانند حرارت، نور، رطوبت و خاک و … تا حد زیادی تعیین کننده میزان رشد و ذخیره قند در ریشه ها هستند. خاک های بارور، دارای زهکشی خوب، بافت متوسط و اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی، برای رشد این گیاه مطلوب هستند. در جدول زیر مشخصات گیاه شناسی چغندرقند اورده شده است:
تاریخ کاشت به عنوان یکی از مهـمتـرین عامـلهـای زراعـی تولیـد به شـمار مـیرود و محققان باور دارند که برای استفاده مطلوب از عامل های مهم محیطی مانند تشعشع، گرمـا، آب و نیز نهادههای زراعی یافتن بهترین تاریخ کاشت هر گیاه با توجـه بـه شـرایط محیطـی ضروری است. به طور کلی نمی توان تاریخ دقیقی از لحاظ تقویمی برای کشت چغندرقند در هر منطقه بیان کرد و توصیه دقیق تاریخ کاشت بر اساس درجه حرارت صورت می پذیرد. چغندرقند از گیاهانی است که اگر در نخستین فرصـت ممکـن کـشت شـود، مـیتوانـد زودتر به سطح برگ مطلوب رسیده و بهتر از تشعشع خورشیدی استفاده کند. به طورکلی تأخیر در کـشت چغندرقنـد عملکرد آن را کاهش میدهد. افزایش عملکرد در اثر یک روز زود کاشتن چغندرقنـد در ماه فروردین در ایران، حدود 376 کیلوگرم ریشه در هکتار در روز بوده است. تاخیر در تاریخ کاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد کوتاه، منجر به کاهش عملکرد می شود. توجه کنید که هنگام کاشت چغندر باید وضعیت زمین از لحاظ رطوبت مطلوب و درجه حرارت روزانه به ۴ تا ۵ درجه سانتیگراد رسیده باشد.
بهترین فصل کشت چغندر قند زمانی است که حرارت هوا بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد و میانگین دمای خاک حدود ۳ الی ۵ درجه سانتی گراد باشد. بنابراین در گستره آب و هوایی کشورمان هر دو فصل پاییز و بهار می تواند برای کشت چغندر قند مناسب باشد. برای انتخاب فصل مناسب، تنها کافی است دمای مناسب را در منطقه جغرافیایی خود برای کشت این محصول کشاورزی در نظر بگیرید.
چرا که اگر آب و هوا در کشت بهاره منطقه بسیار سرد باشد، جوانه زنی چغندر قند دیرتر انجام شده و مقدار قند موجود در چغندر کاهش پیدا می کند. از سوی دیگر افزایش دما و گرمای بیش از حد در بهار نیز می تواند به رشد چغندرقند آسیب وارد نماید. در مناطق سردسیر نیز کشت پاییزه می تواند موجب یخ زدگی بذر گیاه شده و با بارش های مداوم و سیل آسا، آسیب های جبران ناپذیری را به خاک وارد نماید.
همانطور که متوجه شده اید زمانبندی دقیق کاشت چغندرقند با توجه به عواملی چون: آب و هوا، دمای خاک، میزان بارش های فصلی و... برای کشاورزان بسیار مهم و حیاتی می باشد. تا جایی که چند روز تاخیر در کاشت چغندرقند می تواند تمام دست رنج آنها را از بین ببرد.
میزان عملکرد محصول چغندر قند در ابتدا به ساختمان و نحوه آماده سازی خاک به منظور کشت، بستگی دارد. کشت پاییزه دارای مزایایی نسبت به کشت بهاره میباشد که یکی از آنها، سهولت در استفاده از ماشین آلات کشاورزی و سنگین است. عمق شخم پاییزه بایستی بین ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر در نظر گرفته شده و رطوبت زمین برای شخم زنی باید مطلوب باشد. پس از پایان یافتن سرمای زمستانه، دیگر نیازی به شخم عمیق نیست و تنها با یکبار شخم سطحی، زمین آماده خواهد شد. هم چنین به منظور نرم کردن خاک و از میان بردن کلوخه ها، استفاده از دیسک توصیه می گردد. حین کاشت بهتر است فاصله ردیف ها را ۶۰ سانتی متر در نظر گرفته و بذر ها در عمق ۲ الی ۳ سانتی کشت شوند.
کشت بهاره با شروع گرمای بهار آغاز می شود. این کشت مختص بذر گیاهانی است که توانایی مقاومت در برابر سرمای زمستان را ندارند، از همین رو اوایل بهار زمانی که دمای خاک کمی افزایش پیدا کرد، بذر این گیاهان را جهت کشت آماده می کنند. در کشت بهاره، گیاه اوایل بهار کاشته میشود و در نهایت محصول آن بسته به دوره رشد گیاه، در اوایل یا اواخر فصل تابستان قابل برداشت است. البته موقعیت آب و هوایی هر منطقه جغرافیایی متفاوت است و ممکن است گرمای بهار از اسفند ماه آغاز شود. لذا می توان کشت بهاره را از یک ماه زودتر آغاز نمود. یکی از مهمترین معایب کاشت بهار، مصرف زیاد آب به وقت آبیاری محصول زیر کشت، بویژه در مناطق گرمسیری است.
هنگامیکه عیار قند و درجه خلوص شربت ریشه چغندر به بیـشترین میـزان خود برسـد، زمـان مناسـب برداشت ان اسـت. در دوره اولیـه رشـد چغندرقنـد، بـرگهـا بطـور کلـی بـزرگ میشوند و وزن آنها از وزن ریشه نیز تجاوز میکند در اواخر مرداد ماه و اوایـل شـهریورماه وزن برگها به بیشینه خود میرسد. سپس برگ‌های بیرونی به تدریج زرد شده و میریزیند. بطورمعمول هنگامی چغندرقند به طور کامل رسیده و آماده برداشت می شود که وزن ریـشه نزدیـک بـه دو برابر وزن برگ ها باشد. تعیین تاریخ برداشت بـه میـزان رسـیدگی چغندرقنـد، آغـاز عملیات بهره برداری کارخانههای قند و آب و هوای منطقه بستگی دارد. در زراعت بهـاره، چنانچه کشت به هنگام انجام شود میتوان چغندر قند را در اوایل پاییز برداشـت کـرد. فاصـله کاشت تا برداشت چغندرقند، برحسب رقم 150 تا 270 روز اسـت. برداشـت بایـد هنگـامی انجام شود که وزن ریشه و درصد قند به بیش ترین میزان خود رسیده باشد. بـرای برداشـت حتما بـه زمـان آغاز کار کارخانجات قند محلی توجه داشته باشید. توجه داشته باشید تا هنگامی کـه درجـه دمـای محیط کشت بیشتر از 4 درجه سلسیوس باشد رشد چغندرقنـد از نظـر افـزایش وزن ریـشه و میزان درصد قند ادامه دارد. در مناطق گرمسیر در دمای 40 درجه سلسیوس و بالاتر رشـد و ذخیره سازی قند به کمترین میزان میرسد.
در کشت بهاره، برداشت چغندرقند، در فصل پاییز پیش از سـرمای زمـستان بایـد انجـام شود. دوره برداشت از اوایل مهر تا آذرماه میتواند ادامه داشـته باشـد.
در فیلم زیر انواع ماشین آلات برداشت و در انتهای فیلم برداشت چغندر را با ماشین آلات بسیار پیشرفته مشاهده می نمایید:
ریشه این گیاه به صورت غده ای درون خاک رشد کرده و هر چه خاک نفوذ پذیر تر باشد، ریشه بهتر رشد خواهد نمود. ۶ الی ۹ ماه طول میکشد تا دوره زمانی چغندر قند برای تولید قند تکمیل گردد.
زمان مناسب برای برداشت مزرعه چغندرقند هنگامی است که دوره رشد گیاه پایان یافته باشد، عملکرد ریشه آن در حداکثر مقدار و محصول به مرحله ی رسیدگی تکنولوژی رسیده باشد. از لحاظ ظاهری نیز باید رنگ برگ‌های مزرعه به سبز مایل به زرد گرایش یافته و حالت پیری برگ های مسن و رسیدگی بوته ها مشخص باشد. در کـشت پـاییزه در مناطق گرمسیر برداشت از فروردین تا خرداد ماه انجام میشود.
چغندر لبویی به عنوان پیش غذا و یا در سالاد و سایر غذاها استفاده می شود. بهترین نوع ان، چغندر گوشت قرمز و زرد است . چغندر سفید زیاد مرغوب نیست. چغندر لبویی گیاهی دوساله است. در سال اول تولید ریشه می کند و در سال دوم گل می دهد. . چغندر لبویی در هر آب و هوایی رشد می کند ولی در آب و هوای خنک بهترین رشد را دارد. این گیاه جزء گیاهان روز بلند است و اگر در دوره رشد، طول روز کمتر از ۱۰ ساعت باشد مواد غذایی به اندازه کافی ذخیره نمی شود و در نتیجه غده ها تشکیل نمی شوند.
کاشت چغندر لبویی معمولاً توسط بذر و به صورت مستقیم در زمین اصلی صورت می گیرد. غده چغندر را زمانی که قطر آن به ۵ تا ۶ سانتی متر رسید، یعنی 3 تا 4 ماه بعد برداشت می کنند. در صورتی که ریشه ها بیشتر از اندازه رشد کنند از کیفیت و بازارپسندی آنها کاسته خواهد شد.
کشت چغندرقند نیز به عنوان یک محصول کشاورزی که نقش حیاتی در صنایع مختلف از جمله صنعت تولید قند و شکر دارد از این امر مستثنی نیست. به ویژه آن که کیفیت چغندرقند نه تنها بر درآمد کشاورزان موثر است، بلکه در کاهش هزینه های تولید شکر نیز نقش پررنگی دارد. در ایران به دلیل شرایط آب و هوایی که حاکم است، می توان چغندرقند را به دو صورت پاییزه (کاشت در پاییز و برداشت در بهار ) و بهاره (کاشت در بهار و برداشت در پاییز) کشت نمود. در این مقاله تلاش داریم به تاثیر زمان کاشت بر کشت چغندر بپردازیم و به این سوال که کدام زمان کشت برای پرورش چغندرقند مناسب است، پاسخ دهیم.
همه چیز در مورد چغندر قند
این گیاه از تیره اسفناج است و به صورت گیاهی یکساله کشت می شود. چغندر قند معمولا در آب و هوای کوهستانی از رشد و کیفیت مطلوبی برخوردار است. طول دوره رشد چغندر قند، به منظور استحصال قند 6 تا 9 ماه تخمین زده شده است. چغندر قند با شرایط محیطی متنوعی سازگاری دارد. این گیاه نسبت به گرما، سرما، خشکسالی و شوری خاک نسبتا مقاوم است. به طور کلی عوامل محیطی مانند حرارت، نور، رطوبت و خاک و … تا حد زیادی تعیین کننده میزان رشد و ذخیره قند در ریشه ها هستند. خاک های بارور، دارای زهکشی خوب، بافت متوسط و اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی، برای رشد این گیاه مطلوب هستند. در جدول زیر مشخصات گیاه شناسی چغندرقند اورده شده است:
| نام فارسی | چغندرقند |
| نام انگلیسی | Sugar beet |
| نام علمی | Beta vulgaris |
| خانواده | کنوپودیاسه |
زمان کاشت چغندر قند
تاریخ کاشت به عنوان یکی از مهـمتـرین عامـلهـای زراعـی تولیـد به شـمار مـیرود و محققان باور دارند که برای استفاده مطلوب از عامل های مهم محیطی مانند تشعشع، گرمـا، آب و نیز نهادههای زراعی یافتن بهترین تاریخ کاشت هر گیاه با توجـه بـه شـرایط محیطـی ضروری است. به طور کلی نمی توان تاریخ دقیقی از لحاظ تقویمی برای کشت چغندرقند در هر منطقه بیان کرد و توصیه دقیق تاریخ کاشت بر اساس درجه حرارت صورت می پذیرد. چغندرقند از گیاهانی است که اگر در نخستین فرصـت ممکـن کـشت شـود، مـیتوانـد زودتر به سطح برگ مطلوب رسیده و بهتر از تشعشع خورشیدی استفاده کند. به طورکلی تأخیر در کـشت چغندرقنـد عملکرد آن را کاهش میدهد. افزایش عملکرد در اثر یک روز زود کاشتن چغندرقنـد در ماه فروردین در ایران، حدود 376 کیلوگرم ریشه در هکتار در روز بوده است. تاخیر در تاریخ کاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد کوتاه، منجر به کاهش عملکرد می شود. توجه کنید که هنگام کاشت چغندر باید وضعیت زمین از لحاظ رطوبت مطلوب و درجه حرارت روزانه به ۴ تا ۵ درجه سانتیگراد رسیده باشد.
فصل کاشت چغندر قند
بهترین فصل کشت چغندر قند زمانی است که حرارت هوا بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد و میانگین دمای خاک حدود ۳ الی ۵ درجه سانتی گراد باشد. بنابراین در گستره آب و هوایی کشورمان هر دو فصل پاییز و بهار می تواند برای کشت چغندر قند مناسب باشد. برای انتخاب فصل مناسب، تنها کافی است دمای مناسب را در منطقه جغرافیایی خود برای کشت این محصول کشاورزی در نظر بگیرید.
چرا که اگر آب و هوا در کشت بهاره منطقه بسیار سرد باشد، جوانه زنی چغندر قند دیرتر انجام شده و مقدار قند موجود در چغندر کاهش پیدا می کند. از سوی دیگر افزایش دما و گرمای بیش از حد در بهار نیز می تواند به رشد چغندرقند آسیب وارد نماید. در مناطق سردسیر نیز کشت پاییزه می تواند موجب یخ زدگی بذر گیاه شده و با بارش های مداوم و سیل آسا، آسیب های جبران ناپذیری را به خاک وارد نماید.
همانطور که متوجه شده اید زمانبندی دقیق کاشت چغندرقند با توجه به عواملی چون: آب و هوا، دمای خاک، میزان بارش های فصلی و... برای کشاورزان بسیار مهم و حیاتی می باشد. تا جایی که چند روز تاخیر در کاشت چغندرقند می تواند تمام دست رنج آنها را از بین ببرد.
اماده سازی زمین برای کشت چغندر
میزان عملکرد محصول چغندر قند در ابتدا به ساختمان و نحوه آماده سازی خاک به منظور کشت، بستگی دارد. کشت پاییزه دارای مزایایی نسبت به کشت بهاره میباشد که یکی از آنها، سهولت در استفاده از ماشین آلات کشاورزی و سنگین است. عمق شخم پاییزه بایستی بین ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر در نظر گرفته شده و رطوبت زمین برای شخم زنی باید مطلوب باشد. پس از پایان یافتن سرمای زمستانه، دیگر نیازی به شخم عمیق نیست و تنها با یکبار شخم سطحی، زمین آماده خواهد شد. هم چنین به منظور نرم کردن خاک و از میان بردن کلوخه ها، استفاده از دیسک توصیه می گردد. حین کاشت بهتر است فاصله ردیف ها را ۶۰ سانتی متر در نظر گرفته و بذر ها در عمق ۲ الی ۳ سانتی کشت شوند.
کشت چغندر بهاره
کشت بهاره با شروع گرمای بهار آغاز می شود. این کشت مختص بذر گیاهانی است که توانایی مقاومت در برابر سرمای زمستان را ندارند، از همین رو اوایل بهار زمانی که دمای خاک کمی افزایش پیدا کرد، بذر این گیاهان را جهت کشت آماده می کنند. در کشت بهاره، گیاه اوایل بهار کاشته میشود و در نهایت محصول آن بسته به دوره رشد گیاه، در اوایل یا اواخر فصل تابستان قابل برداشت است. البته موقعیت آب و هوایی هر منطقه جغرافیایی متفاوت است و ممکن است گرمای بهار از اسفند ماه آغاز شود. لذا می توان کشت بهاره را از یک ماه زودتر آغاز نمود. یکی از مهمترین معایب کاشت بهار، مصرف زیاد آب به وقت آبیاری محصول زیر کشت، بویژه در مناطق گرمسیری است.
زمان برداشت چغندر قند بهاره
هنگامیکه عیار قند و درجه خلوص شربت ریشه چغندر به بیـشترین میـزان خود برسـد، زمـان مناسـب برداشت ان اسـت. در دوره اولیـه رشـد چغندرقنـد، بـرگهـا بطـور کلـی بـزرگ میشوند و وزن آنها از وزن ریشه نیز تجاوز میکند در اواخر مرداد ماه و اوایـل شـهریورماه وزن برگها به بیشینه خود میرسد. سپس برگ‌های بیرونی به تدریج زرد شده و میریزیند. بطورمعمول هنگامی چغندرقند به طور کامل رسیده و آماده برداشت می شود که وزن ریـشه نزدیـک بـه دو برابر وزن برگ ها باشد. تعیین تاریخ برداشت بـه میـزان رسـیدگی چغندرقنـد، آغـاز عملیات بهره برداری کارخانههای قند و آب و هوای منطقه بستگی دارد. در زراعت بهـاره، چنانچه کشت به هنگام انجام شود میتوان چغندر قند را در اوایل پاییز برداشـت کـرد. فاصـله کاشت تا برداشت چغندرقند، برحسب رقم 150 تا 270 روز اسـت. برداشـت بایـد هنگـامی انجام شود که وزن ریشه و درصد قند به بیش ترین میزان خود رسیده باشد. بـرای برداشـت حتما بـه زمـان آغاز کار کارخانجات قند محلی توجه داشته باشید. توجه داشته باشید تا هنگامی کـه درجـه دمـای محیط کشت بیشتر از 4 درجه سلسیوس باشد رشد چغندرقنـد از نظـر افـزایش وزن ریـشه و میزان درصد قند ادامه دارد. در مناطق گرمسیر در دمای 40 درجه سلسیوس و بالاتر رشـد و ذخیره سازی قند به کمترین میزان میرسد.
در کشت بهاره، برداشت چغندرقند، در فصل پاییز پیش از سـرمای زمـستان بایـد انجـام شود. دوره برداشت از اوایل مهر تا آذرماه میتواند ادامه داشـته باشـد.
در فیلم زیر انواع ماشین آلات برداشت و در انتهای فیلم برداشت چغندر را با ماشین آلات بسیار پیشرفته مشاهده می نمایید:
طول دوره رشد چغندر قند
ریشه این گیاه به صورت غده ای درون خاک رشد کرده و هر چه خاک نفوذ پذیر تر باشد، ریشه بهتر رشد خواهد نمود. ۶ الی ۹ ماه طول میکشد تا دوره زمانی چغندر قند برای تولید قند تکمیل گردد.
زمان برداشت چغندر پاییزه
زمان مناسب برای برداشت مزرعه چغندرقند هنگامی است که دوره رشد گیاه پایان یافته باشد، عملکرد ریشه آن در حداکثر مقدار و محصول به مرحله ی رسیدگی تکنولوژی رسیده باشد. از لحاظ ظاهری نیز باید رنگ برگ‌های مزرعه به سبز مایل به زرد گرایش یافته و حالت پیری برگ های مسن و رسیدگی بوته ها مشخص باشد. در کـشت پـاییزه در مناطق گرمسیر برداشت از فروردین تا خرداد ماه انجام میشود.
زمان برداشت چغندر لبویی
چغندر لبویی به عنوان پیش غذا و یا در سالاد و سایر غذاها استفاده می شود. بهترین نوع ان، چغندر گوشت قرمز و زرد است . چغندر سفید زیاد مرغوب نیست. چغندر لبویی گیاهی دوساله است. در سال اول تولید ریشه می کند و در سال دوم گل می دهد. . چغندر لبویی در هر آب و هوایی رشد می کند ولی در آب و هوای خنک بهترین رشد را دارد. این گیاه جزء گیاهان روز بلند است و اگر در دوره رشد، طول روز کمتر از ۱۰ ساعت باشد مواد غذایی به اندازه کافی ذخیره نمی شود و در نتیجه غده ها تشکیل نمی شوند.
کاشت چغندر لبویی معمولاً توسط بذر و به صورت مستقیم در زمین اصلی صورت می گیرد. غده چغندر را زمانی که قطر آن به ۵ تا ۶ سانتی متر رسید، یعنی 3 تا 4 ماه بعد برداشت می کنند. در صورتی که ریشه ها بیشتر از اندازه رشد کنند از کیفیت و بازارپسندی آنها کاسته خواهد شد.
دیدگاه ها