چند نوع سیستم پرورش گوسفند
سیستم پرورش عشایری
معمولاً گوسفندان پرورش یافته تحت این سیستم دارای دنبه بزرگی هستند و وجود دنبه عامل کمکی برای بهبود مقاومت حیوان محسوب می گردد. دنبه منبع ذخیره انرژی و آب متابولیکی است و ذخیره انرژی اضافی به صورت دنبه در گوسفندان پرورش یافته در این سیستم سبب مقاومت در مقابل گرمای محیط و گرمای تولید شده در بدن حیوان است. در این سیستم گوسفندان برای تأمین غذا و انرژی مورد نیاز بایستی روزانه مسافت زیادی راه پیمائی انجام دهند و انرژی ذخیره شده در دنبه می تواند انرژی این راه پیمائی را تأمین نماید. چربی ذخیره شده در دنبه انرژی مورد نیاز برای نگهداری در خلال دوره های محدودیت یا تنش غذائی را تأمین نموده و تحت شرایط سخت حاکم بر این سیستم توانائی حیوان در حفظ و تحریک چربی دنبه، اهمیت قابل ملاحظه ای در بهره وری و حتی بقای گوسفند دارد. میزان تولید گوسفندان در این سیستم معمولاً کم است ولی به لحاظ پائین بودن میزان نهاده، هر میزان تولید در این سیستم معمولاً مقرون به صرفه می باشد. در این سیستم گله داران فقط بره تولید کرده و پس از شیرگیری به فروش می رسانند زیرا که امکان پروار کردن بره ها وجود ندارد. در این سیستم علاوه بر بره شیرگیری، شیردوشی از میش نیز صورت می گیرد و فروش مشتقات شیر میش (روغن، کشک و … ) نیز بخشی از درآمد گله داران را به خود اختصاص می دهد.
1-2- سیستم پرورش باز یا تپه ای
تولید مراتع در این سیستم به خاطر میزان بارندگی بیشتر و همچنین درجه حرارت کمتر در مقایسه با سیستم قبلی، بالا تر است. گوسفندان پرورش یافته در این سیستم به مدت بیش از 200 روز در سال بر روی مراتع چرا کرده و مابقی سال را معمولاً در آغل تغذیه دستی می شوند. حاصل خیزی زمین ها در این سیستم آن قدر نیست که برای کشاورزی مناسب باشد و به همین دلیل برای چرای گوسفند مورد استفاده قرار می گیرند. در خلال مدتی که گوسفندان در آغل نگهداری می شوند، معمولاً کمتر از حد استاندارد و بعضاً در حد نگهداری و به صورت دستی تغذیه می شوند. بر خلاف سیستم قبلی، در این سیستم تغییر شرایط محیطی از طریق اصلاح مراتع امکان پذیر است. از جمله اهداف اصلاحی مهم در این سیستم نیز همانند سیسم قبلی مقاومت حیوان به شرایط سخت محیطی است. در این سیستم امکان ساختمان سازی و ایجاد تأسیسات با استفاده از منابع محلی وجود دارد و لذا در مقایسه با سیستم قبلی میزان نهاده قدری بیشتر است و بایستی میزان تولید نیز بیشتر باشد تا بتواند هزینه ها را جبران نماید. در این سیستم نیز همانند سیستم قبلی دامدار تا تولید بره شیرگیری عمل می کند و معمولاً امکانات پرورش و پروار بره ها را ندارد و تا حدودی نیز دوشش شیر از میش ها رواج دارد. اندازه گله های پرورش یافته تحت این سیستم معمولاً کمتر از سیستم قبلی است. در ایران این سیستم معمولاً در مناطق تپه ماهور و توسط جنگل نشینان اجرا می شود.
1-3- سیستم روستائی
در این سیستم بر خلاف دو سیستم قبلی پرورش گوسفند معمولاً شغل فرعی افراد محسوب می شود و شغل اصلی آنها غالباً زراعت یا باغداری است. در کشور ایران بیشترین تعداد گوسفند را این سیستم به خود اختصاص داده است. توجیه اصلی نگهداری گوسفند در این سیستم بهره برداری از منابع طبیعی غیر قابل استفاده برای زراعت و پس چر و بقایای حاصل از گیاهان زراعی می باشد. در این سیستم مراتع اطراف روستا و مزارع آیش که مورد استفاده زراعت قرار نمی گیرند برای تغذیه گوسفند اختصاص داده می شوند. برای ایجاد تناوب زراعی از کاشت گیاهان علوفه ای مثل شبدر و یونجه در مزارع استفاده می شود و گوسفندان با چریدن در این زمین ها غذای خود را تأمین می کنند. در مواقعی که به دلیل کمبود آب و یا آیش، زمین های زراعی بدون کشت باقی می مانند و در این مزارع به لحاظ بارندگی در بهار مقدار قابل توجهی علوفه از پس مانده بذور سال قبل تولید می شود، به تغذیه گوسفندان اختصاص می یابد. همچنین مزارع دیم یا آبی کم بازده که از نظر اقتصادی برداشت محصول آنها مقرون به صرفه نیست، به تغذیه گوسفندان اختصاص می یابد. معمولاً پرورش گوسفند در خلال یک سال در این سیستم به سه مرحله تقسیم می شود. در مرحله اول که معمولاً از اواسط اردیبهشت تا اواسط مرداد به مدت 110 روز به طول می انجامد، گوسفندان بر روی پوشش گیاهی مراتع و زمین های آیش (100% تا 75% ) و پس چر غلات و گیاهان زراعی (25% تا 0) چرا می نمایند. در مرحلة دوم که از نیمه دوم مرداد تا اوایل آذر به مدت 120 روز به طول می انجامد، گوسفندان بر روی کشتزار گیاهان زراعی و پس چر غلات (100% تا 75%) و باقی مانده پوشش گیاهی مراتع (25% تا 0) چرا می نمایند. در مرحله سوم که مصادف با شرایط نامساعد جوی می باشد به مدت 135 روز گوسفندان در آغل نگهداری شده و تغذیه دستی می شوند. در مرحله اول و دوم که گوسفندان روزها به چرا برده می شوند شب ها به آغل باز گردانیده می شوند و معمولاً در صورتی که وضعیت مراتع و پوشش گیاهی خوب باشد، شب غذایی در اختیار آنها قرار داده نمی شود، ولی اگر وضعیت پوشش گیاهی متوسط یا ضعیف باشد و گوسفندان سیر نشوند، شب نیز در آغل یک وعده تغذیه دستی صورت می گیرد. در طول دو مرحله چرا در صورتی که فاصله چراگاه تا روستا زیاد باشد برای مدتی موقت شب ها نیز در همان چراگاه نگهداری می شوند. مقدار نهاده در این سیستم بیشتر از دو سیستم قبلی است و برای این که پرورش گوسفند تحت این سیستم مقرون به صرفه باشد، میزان تولیدات گوسفند (به خصوص تعداد بره متولد شده) بایستی افزایش یابد. در سیستم های بسیار باز و باز نمی توان انتظار داشت که با اصلاح نژاد تولید هر رأس گوسفند را خیلی افزایش داد زیرا که محیط با شرایط محدود کننده خود امکان بقای آنها را کاهش خواهد داد. در حالی که در سیستم روستایی این امکان فراهم می باشد. در این سیستم شرایط مورد نیاز جهت پرورش و پرواربندی بره ها بعد از شیرگیری معمولاً مهیا است و لذا اهداف اصلاحی در این سیستم بر خلاف دو سیستم قبلی که بیشتر مقاومت به شرایط نامساعد بود، می تواند افزایش کمی و کیفی تولیدات به خصوص تعداد بره شیرگیری شده از هر میش در معرض آمیزش، وزن شیرگیری بره ها، رشد سریع تر در دوره پروار، کیفیت لاشه و کاهش اندازه دنبه می باشد.
1-4- سیستم بسیار متراکم یا صنعتی
گوسفندان پرورش یافته در این سیستم بیشتردر آغل نگهداری و تغذیه دستی می شوند، البته وقتی ساختمان محل نگهداری و مزرعه نزدیک باشند در مزرعه چرا می نمایند. در این سیستم برای ایجاد ساختمان و تأسیسات، پرسنل، خوراک و مدیریت بایستی هزینه پرداخت گردد، لذا میزان نهاده در این سیستم بسیار بالاست. برای جبران هزینه ها و برای سودآور بودن پرورش گوسفند در این سیستم بایستی میزان تولیدات به شدت افزایش یابد، به خصوص بازدهی تولید مثل از طریق چند قلوزائی و جفت گیری خارج از فصل بایستی افزایش یابد به نحوی که از هر رأس میش در هر سال حدود 2 یا تعداد بیشتری بره حاصل گردد. همچنین میزان تلفات بره ها در این سیستم بایستی پائین و سرعت رشد بالا باشد. کیفیت لاشه و به خصوص کاهش شدید اندازه دنبه در گوسفندان پرورش یافته تحت این سیستم بایستی مد نظر قرار گیرد. تعداد گوسفندان پرورش یافته در این سیستم در ایران بسیار کم است و معمولاً به مجتمع های کشت و صنعت محدود می شود که توجیه اصلی هم استفاده از پس چر و بقایای گیاهان زراعی و همچنین تکمیل کننده زراعت می باشد، ولی به نظر می رسد که در آینده پرورش تحت این سیستم توسعه یابد.
سیستم پرورش عشایری
معمولاً گوسفندان پرورش یافته تحت این سیستم دارای دنبه بزرگی هستند و وجود دنبه عامل کمکی برای بهبود مقاومت حیوان محسوب می گردد. دنبه منبع ذخیره انرژی و آب متابولیکی است و ذخیره انرژی اضافی به صورت دنبه در گوسفندان پرورش یافته در این سیستم سبب مقاومت در مقابل گرمای محیط و گرمای تولید شده در بدن حیوان است. در این سیستم گوسفندان برای تأمین غذا و انرژی مورد نیاز بایستی روزانه مسافت زیادی راه پیمائی انجام دهند و انرژی ذخیره شده در دنبه می تواند انرژی این راه پیمائی را تأمین نماید. چربی ذخیره شده در دنبه انرژی مورد نیاز برای نگهداری در خلال دوره های محدودیت یا تنش غذائی را تأمین نموده و تحت شرایط سخت حاکم بر این سیستم توانائی حیوان در حفظ و تحریک چربی دنبه، اهمیت قابل ملاحظه ای در بهره وری و حتی بقای گوسفند دارد. میزان تولید گوسفندان در این سیستم معمولاً کم است ولی به لحاظ پائین بودن میزان نهاده، هر میزان تولید در این سیستم معمولاً مقرون به صرفه می باشد. در این سیستم گله داران فقط بره تولید کرده و پس از شیرگیری به فروش می رسانند زیرا که امکان پروار کردن بره ها وجود ندارد. در این سیستم علاوه بر بره شیرگیری، شیردوشی از میش نیز صورت می گیرد و فروش مشتقات شیر میش (روغن، کشک و … ) نیز بخشی از درآمد گله داران را به خود اختصاص می دهد.
1-2- سیستم پرورش باز یا تپه ای
تولید مراتع در این سیستم به خاطر میزان بارندگی بیشتر و همچنین درجه حرارت کمتر در مقایسه با سیستم قبلی، بالا تر است. گوسفندان پرورش یافته در این سیستم به مدت بیش از 200 روز در سال بر روی مراتع چرا کرده و مابقی سال را معمولاً در آغل تغذیه دستی می شوند. حاصل خیزی زمین ها در این سیستم آن قدر نیست که برای کشاورزی مناسب باشد و به همین دلیل برای چرای گوسفند مورد استفاده قرار می گیرند. در خلال مدتی که گوسفندان در آغل نگهداری می شوند، معمولاً کمتر از حد استاندارد و بعضاً در حد نگهداری و به صورت دستی تغذیه می شوند. بر خلاف سیستم قبلی، در این سیستم تغییر شرایط محیطی از طریق اصلاح مراتع امکان پذیر است. از جمله اهداف اصلاحی مهم در این سیستم نیز همانند سیسم قبلی مقاومت حیوان به شرایط سخت محیطی است. در این سیستم امکان ساختمان سازی و ایجاد تأسیسات با استفاده از منابع محلی وجود دارد و لذا در مقایسه با سیستم قبلی میزان نهاده قدری بیشتر است و بایستی میزان تولید نیز بیشتر باشد تا بتواند هزینه ها را جبران نماید. در این سیستم نیز همانند سیستم قبلی دامدار تا تولید بره شیرگیری عمل می کند و معمولاً امکانات پرورش و پروار بره ها را ندارد و تا حدودی نیز دوشش شیر از میش ها رواج دارد. اندازه گله های پرورش یافته تحت این سیستم معمولاً کمتر از سیستم قبلی است. در ایران این سیستم معمولاً در مناطق تپه ماهور و توسط جنگل نشینان اجرا می شود.
1-3- سیستم روستائی
در این سیستم بر خلاف دو سیستم قبلی پرورش گوسفند معمولاً شغل فرعی افراد محسوب می شود و شغل اصلی آنها غالباً زراعت یا باغداری است. در کشور ایران بیشترین تعداد گوسفند را این سیستم به خود اختصاص داده است. توجیه اصلی نگهداری گوسفند در این سیستم بهره برداری از منابع طبیعی غیر قابل استفاده برای زراعت و پس چر و بقایای حاصل از گیاهان زراعی می باشد. در این سیستم مراتع اطراف روستا و مزارع آیش که مورد استفاده زراعت قرار نمی گیرند برای تغذیه گوسفند اختصاص داده می شوند. برای ایجاد تناوب زراعی از کاشت گیاهان علوفه ای مثل شبدر و یونجه در مزارع استفاده می شود و گوسفندان با چریدن در این زمین ها غذای خود را تأمین می کنند. در مواقعی که به دلیل کمبود آب و یا آیش، زمین های زراعی بدون کشت باقی می مانند و در این مزارع به لحاظ بارندگی در بهار مقدار قابل توجهی علوفه از پس مانده بذور سال قبل تولید می شود، به تغذیه گوسفندان اختصاص می یابد. همچنین مزارع دیم یا آبی کم بازده که از نظر اقتصادی برداشت محصول آنها مقرون به صرفه نیست، به تغذیه گوسفندان اختصاص می یابد. معمولاً پرورش گوسفند در خلال یک سال در این سیستم به سه مرحله تقسیم می شود. در مرحله اول که معمولاً از اواسط اردیبهشت تا اواسط مرداد به مدت 110 روز به طول می انجامد، گوسفندان بر روی پوشش گیاهی مراتع و زمین های آیش (100% تا 75% ) و پس چر غلات و گیاهان زراعی (25% تا 0) چرا می نمایند. در مرحلة دوم که از نیمه دوم مرداد تا اوایل آذر به مدت 120 روز به طول می انجامد، گوسفندان بر روی کشتزار گیاهان زراعی و پس چر غلات (100% تا 75%) و باقی مانده پوشش گیاهی مراتع (25% تا 0) چرا می نمایند. در مرحله سوم که مصادف با شرایط نامساعد جوی می باشد به مدت 135 روز گوسفندان در آغل نگهداری شده و تغذیه دستی می شوند. در مرحله اول و دوم که گوسفندان روزها به چرا برده می شوند شب ها به آغل باز گردانیده می شوند و معمولاً در صورتی که وضعیت مراتع و پوشش گیاهی خوب باشد، شب غذایی در اختیار آنها قرار داده نمی شود، ولی اگر وضعیت پوشش گیاهی متوسط یا ضعیف باشد و گوسفندان سیر نشوند، شب نیز در آغل یک وعده تغذیه دستی صورت می گیرد. در طول دو مرحله چرا در صورتی که فاصله چراگاه تا روستا زیاد باشد برای مدتی موقت شب ها نیز در همان چراگاه نگهداری می شوند. مقدار نهاده در این سیستم بیشتر از دو سیستم قبلی است و برای این که پرورش گوسفند تحت این سیستم مقرون به صرفه باشد، میزان تولیدات گوسفند (به خصوص تعداد بره متولد شده) بایستی افزایش یابد. در سیستم های بسیار باز و باز نمی توان انتظار داشت که با اصلاح نژاد تولید هر رأس گوسفند را خیلی افزایش داد زیرا که محیط با شرایط محدود کننده خود امکان بقای آنها را کاهش خواهد داد. در حالی که در سیستم روستایی این امکان فراهم می باشد. در این سیستم شرایط مورد نیاز جهت پرورش و پرواربندی بره ها بعد از شیرگیری معمولاً مهیا است و لذا اهداف اصلاحی در این سیستم بر خلاف دو سیستم قبلی که بیشتر مقاومت به شرایط نامساعد بود، می تواند افزایش کمی و کیفی تولیدات به خصوص تعداد بره شیرگیری شده از هر میش در معرض آمیزش، وزن شیرگیری بره ها، رشد سریع تر در دوره پروار، کیفیت لاشه و کاهش اندازه دنبه می باشد.
1-4- سیستم بسیار متراکم یا صنعتی
گوسفندان پرورش یافته در این سیستم بیشتردر آغل نگهداری و تغذیه دستی می شوند، البته وقتی ساختمان محل نگهداری و مزرعه نزدیک باشند در مزرعه چرا می نمایند. در این سیستم برای ایجاد ساختمان و تأسیسات، پرسنل، خوراک و مدیریت بایستی هزینه پرداخت گردد، لذا میزان نهاده در این سیستم بسیار بالاست. برای جبران هزینه ها و برای سودآور بودن پرورش گوسفند در این سیستم بایستی میزان تولیدات به شدت افزایش یابد، به خصوص بازدهی تولید مثل از طریق چند قلوزائی و جفت گیری خارج از فصل بایستی افزایش یابد به نحوی که از هر رأس میش در هر سال حدود 2 یا تعداد بیشتری بره حاصل گردد. همچنین میزان تلفات بره ها در این سیستم بایستی پائین و سرعت رشد بالا باشد. کیفیت لاشه و به خصوص کاهش شدید اندازه دنبه در گوسفندان پرورش یافته تحت این سیستم بایستی مد نظر قرار گیرد. تعداد گوسفندان پرورش یافته در این سیستم در ایران بسیار کم است و معمولاً به مجتمع های کشت و صنعت محدود می شود که توجیه اصلی هم استفاده از پس چر و بقایای گیاهان زراعی و همچنین تکمیل کننده زراعت می باشد، ولی به نظر می رسد که در آینده پرورش تحت این سیستم توسعه یابد.
دیدگاه ها