کشت غلات از 10 الی 15 هزار سال پیش در خاورمیانه و احتمالاً ایران رونق داشته است و در تمدن ایران باستان دهقانان دارای مرتبه اجتماعی خاصی بوده اند. در دستورات دین اسلام نیز به امر کشاورزی بسیار توصیه شده است؛ بنابراین، با ورود اسلام به ایران همچنان کشاورزان دارای احترام خاصی بودهاند.
از رونق کشاورزی ایران در زمان حکومت صفویه گزارش هایی شده است. حتی در آن زمان یک مرکز تحقیقات کشاورزی در مراغه تأسیس شده است. این روند در دوران بعدی کمابیش ادامه داشت تا اینکه در سال 1308 اولین تراکتور وارد ایران شد و این را میتوان آغاز مکانیزاسیون کشاورزی در ایران دانست. البته اوج تحولات در مکانیزاسیون کشاورزی در ایران مربوط میشود به دهه 40 که خط مونتاژ تراکتورهای رومانی دایر شد. این تحولات ادامه پیدا کرد تا اینکه محصولات شرکت هایی مانند جاندیر و مسیفرگوسن نیز در ایران مونتاژ و در مواردی بومی شد. از طرفی دیگر، تولید ماشینهای کشاورزی اعم از انواع گاوآهن، بذرکار، کودپاش، سمپاش، خرمنکوب و ... رونقی دوچندان یافت. لذا طی پنجاه سال اخیر پیشرفت مکانیزاسیون در ایران با سرعتی فزاینده ادامه یافته است.
آری بر اساس آمارها و شاخصها مکانیزاسیون ایران روبه رونق است. امّا آیا واقعاً این روند افزایش بهره وری را در کشاورزی این مملکت در پی داشت؟!
این را باید از بررسی نرخ مهاجرت کشاورزان و روستائیان به شهرها و اشغال امور غیر کشاورزی و خدماتی توسط ایشان، ارزش و تراز صادرات و واردات بخش کشاورزی و آمارهای فائو استخراج کرد که خارج از حوصله این مقاله است.
همیشه از سوی مراجع دولتی شاخص اسب بخار بر هکتار و یا درجه مکانیزاسیون معیار بررسی وضعیت مکانیزاسیون و تحلیل آن است. حال آنکه زمان اعمال این توان (یعنی انرژی صرف شده برای هر عملیات) و یا شاخصهای اقتصادی و ارگونومیکی عنوان نمیشوند.
البته شاخصهایی مانند ضریب یا سطح مکانیزاسیون (اسب بخار بر هکتار) و درجه مکانیزاسیون (%) را نمیتوان بصورت یک عدد استاندارد برای کل یک کشور، استان، شهرستان و یا حتی یک روستا عنوان کرد و هدف نباید نیل به آن عدد در کل منطقه مورد نظر باشد.
انرژی موتوری مطلوب (اسب بخار ضرب در زمان اعمال توان تراکتور و احتمالاً کمباین) برای هر محصول، فعالیت، شرایط خاکی و اقلیمی، و شرایط فرهنگی و اقتصادی متفاوت است و برای هر حوزه مدیریتی باید دقیقاً محاسبه گردد. حال آنکه در گزارش شاخص اسب بخار بر هکتار، زمانی را که توان موتوری به زمین اعمال میشود اصلاً گزارش نمیشود. بنابراین مشخص نمیشود که به ازای هر واحد تولید محصول کشاورزی چقدر انرژی صرف شده است.
از طرف دیگر رسیدن به درجه مکانیزاسیون 100% یک تصمیم کاملاً غیر علمی است. بطوریکه در برخی از حوزههای مدیریتی (اعم از مزرعه، روستا، و ...) ممکن است استفاده از نیروی کارگری بسیار بهصرفتر و کارآمدتر باشد و نیاز به ماشینیکردن کامل عملیات نباشد.
در بعضی از منابع رسمی عمر مفید کمباین و یا تراکتورها یک عدد مشخصی عنوان میشود در حالیکه کیفیت ساخت و نحوه نگهداری و بکارگیری آن ماشین بر عمر مفید مؤثر است و این سن نیز باید برای هر ماشین بطور مجزا تعیین شود تا بتوان آن را فرسوده اعلام کرد، از چرخه کار خارج و یا جایگزین کرد.
رئیسان ادارات مکانیزاسیون بعضی از استانها و شهرستانها دارای مدارک غیر مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون هستند و در پاسخ به این نقد، سابقه چند سالهای را که اصلاً کیفیت آن مشخص نیست مطرح میکنند. همین تلقّی باعث میشود که طرحهای ملی بررسی عملکرد کمباینها در فصل برداشت به شرکتهایی واگذار شود که بعضاً حتی مهندس ماشینهای کشاورزی و مکانیزاسیون ندارند.
صدور گواهیهای تأییدیه فنّی با چه صلاحیتها و استانداردهایی به مراکز خصوصی کارسپاری میشود. اصلاً تا کنون امکانات آزمایشگاهی، کارگاهی و زمین انجام آزمون و ارزیابی این شرکتها بررسی شده است. البته یقیناً بسیاری از این مراکز تا اندازهای ذیحق هستند زیرا هزینههایی که تولیدکنندگان ماشینهای کشاورزی برای آزمون و ارزیابی دستگاه خود می پردازند ناچیز است. از طرف دیگر بر روی نوع، کمّیّت، و کیفیت ادوات وارداتی و صلاحیت واردکنندگان ماشینهای کشاورزی چقدر کنترل صورت میگیرد.
از رونق کشاورزی ایران در زمان حکومت صفویه گزارش هایی شده است. حتی در آن زمان یک مرکز تحقیقات کشاورزی در مراغه تأسیس شده است. این روند در دوران بعدی کمابیش ادامه داشت تا اینکه در سال 1308 اولین تراکتور وارد ایران شد و این را میتوان آغاز مکانیزاسیون کشاورزی در ایران دانست. البته اوج تحولات در مکانیزاسیون کشاورزی در ایران مربوط میشود به دهه 40 که خط مونتاژ تراکتورهای رومانی دایر شد. این تحولات ادامه پیدا کرد تا اینکه محصولات شرکت هایی مانند جاندیر و مسیفرگوسن نیز در ایران مونتاژ و در مواردی بومی شد. از طرفی دیگر، تولید ماشینهای کشاورزی اعم از انواع گاوآهن، بذرکار، کودپاش، سمپاش، خرمنکوب و ... رونقی دوچندان یافت. لذا طی پنجاه سال اخیر پیشرفت مکانیزاسیون در ایران با سرعتی فزاینده ادامه یافته است.
آری بر اساس آمارها و شاخصها مکانیزاسیون ایران روبه رونق است. امّا آیا واقعاً این روند افزایش بهره وری را در کشاورزی این مملکت در پی داشت؟!
این را باید از بررسی نرخ مهاجرت کشاورزان و روستائیان به شهرها و اشغال امور غیر کشاورزی و خدماتی توسط ایشان، ارزش و تراز صادرات و واردات بخش کشاورزی و آمارهای فائو استخراج کرد که خارج از حوصله این مقاله است.
همیشه از سوی مراجع دولتی شاخص اسب بخار بر هکتار و یا درجه مکانیزاسیون معیار بررسی وضعیت مکانیزاسیون و تحلیل آن است. حال آنکه زمان اعمال این توان (یعنی انرژی صرف شده برای هر عملیات) و یا شاخصهای اقتصادی و ارگونومیکی عنوان نمیشوند.
البته شاخصهایی مانند ضریب یا سطح مکانیزاسیون (اسب بخار بر هکتار) و درجه مکانیزاسیون (%) را نمیتوان بصورت یک عدد استاندارد برای کل یک کشور، استان، شهرستان و یا حتی یک روستا عنوان کرد و هدف نباید نیل به آن عدد در کل منطقه مورد نظر باشد.
انرژی موتوری مطلوب (اسب بخار ضرب در زمان اعمال توان تراکتور و احتمالاً کمباین) برای هر محصول، فعالیت، شرایط خاکی و اقلیمی، و شرایط فرهنگی و اقتصادی متفاوت است و برای هر حوزه مدیریتی باید دقیقاً محاسبه گردد. حال آنکه در گزارش شاخص اسب بخار بر هکتار، زمانی را که توان موتوری به زمین اعمال میشود اصلاً گزارش نمیشود. بنابراین مشخص نمیشود که به ازای هر واحد تولید محصول کشاورزی چقدر انرژی صرف شده است.
از طرف دیگر رسیدن به درجه مکانیزاسیون 100% یک تصمیم کاملاً غیر علمی است. بطوریکه در برخی از حوزههای مدیریتی (اعم از مزرعه، روستا، و ...) ممکن است استفاده از نیروی کارگری بسیار بهصرفتر و کارآمدتر باشد و نیاز به ماشینیکردن کامل عملیات نباشد.
در بعضی از منابع رسمی عمر مفید کمباین و یا تراکتورها یک عدد مشخصی عنوان میشود در حالیکه کیفیت ساخت و نحوه نگهداری و بکارگیری آن ماشین بر عمر مفید مؤثر است و این سن نیز باید برای هر ماشین بطور مجزا تعیین شود تا بتوان آن را فرسوده اعلام کرد، از چرخه کار خارج و یا جایگزین کرد.
رئیسان ادارات مکانیزاسیون بعضی از استانها و شهرستانها دارای مدارک غیر مهندسی ماشین های کشاورزی و مکانیزاسیون هستند و در پاسخ به این نقد، سابقه چند سالهای را که اصلاً کیفیت آن مشخص نیست مطرح میکنند. همین تلقّی باعث میشود که طرحهای ملی بررسی عملکرد کمباینها در فصل برداشت به شرکتهایی واگذار شود که بعضاً حتی مهندس ماشینهای کشاورزی و مکانیزاسیون ندارند.
صدور گواهیهای تأییدیه فنّی با چه صلاحیتها و استانداردهایی به مراکز خصوصی کارسپاری میشود. اصلاً تا کنون امکانات آزمایشگاهی، کارگاهی و زمین انجام آزمون و ارزیابی این شرکتها بررسی شده است. البته یقیناً بسیاری از این مراکز تا اندازهای ذیحق هستند زیرا هزینههایی که تولیدکنندگان ماشینهای کشاورزی برای آزمون و ارزیابی دستگاه خود می پردازند ناچیز است. از طرف دیگر بر روی نوع، کمّیّت، و کیفیت ادوات وارداتی و صلاحیت واردکنندگان ماشینهای کشاورزی چقدر کنترل صورت میگیرد.
دیدگاه ها