با کاهش هر روزه مزیت های تولید در بخش کشاورزی، میزان اشتغالزایی این بخش که بالغ بر 56.3 درصد از کل شاغلان کشور در سال های دهه 1340 بود در آخرین آمارگیری مرکز آمار به 18.5 درصد رسیده است. این اتفاق البته در سال های اخیر روند پرشتاب تری گرفته به طوری که رشد سالانه 1.9 درصد اشتغال کشاورزی که برای برنامه توسعه ای کشور هدف گذاری شده بود محقق نشد.
به عبارت دیگر با وجود آنکه مقرر شده بود از سال 84 تا 88 هر سال 80 هزار نفر به تعداد شاغلان در این بخش افزوده شود، اما آمارها حکایت از آن دارند که تنها یک سوم از اهداف برنامه در زمینه اشتغال بخش کشاورزی محقق شده است. طبق آمار تعداد بهره‌برداران بخش کشاورزی در سال 84 برابر چهار میلیون و 210 هزار و 526 نفر بوده است. بنابراین بر اساس اهداف برنامه تعداد شاغلان کشاورزی تا پایان سال 89 باید با اشتغالزایی برای480 هزار نفر به چهار میلیون و 690 هزار نفر می‌رسید. اما تا سال 88 تعداد بهره‌برداران بخش کشاورزی چهار میلیون و 369 هزار و 568 نفر برآورد شده است. به این ترتیب تنها 159 هزار نفر به جمع شاغلان کشاورزی افزوده شده‌اند و این نشان می‌دهد که عملکرد با اهداف پیش‌بینی شده 66 درصد فاصله دارد.
آنچه سبب ایجاد شغل می‌شود شاخص مهمی است به نام سرمایه‌گذاری. مرور حوزه کشاورزی نشان می‌دهد در سال‌های گذشته همواره از فقر سرمایه‌گذاری رنج برده‌ایم و تنها سهمی که از سرمایه‌ها نصیب کشاورزان شده ارقامی کمتر از 4.5 درصد بوده است. اما اتفاق بد در این حوزه آن است که سال گذشته عدد صفر برای بخش کشاورزی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی رقم خورد.
صفر نصیب کشاورزی شد
اعلام رسمی سرمایه گذاری صفر در بخش کشاورزی به اوایل تابستان سال 89 برمی گردد که رئیس سازمان سرمایه گذاری خارجی، از رشد 86 درصدی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران خبر داد ولی در تشریح میزان سرمایه گذاری در حوزه‌های مختلف، سهم بخش کشاورزی را صفر را اعلام کرد. اعتقاد بهروز علیشیری اینگونه بیان شد که ریسک بالای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، راه ورود دلار به این حوزه را به طور کامل قطع کرده و این هشدار با اعلام ارقام سرمایه گذاری در بخش های مختلف به مسوولان گوشزد شده است.
و در این رابطه دانستن اظهار نظر محمدعلی نیکبخت، معاون وزیر جهاد کشاورزی دولت دهم، که دلیل کاهش میزان سرمایه گذاری داخلی و صفر بودن سرمایه گذاری خارجی در بخش کشاورزی کشور را عادی می‌داند هم خالی از لطف نیست. وی معتقد است: این چالش درهمه دنیا به‌دلیل بالا بودن میزان ریسک سرمایه گذاری در بخش کشاوزری نسبت به بخش‌های صنعت و خدمات وجود دارد که این امر باعث می‌شود به‌طور کل سرمایه گذاران داخلی و خارجی کمتر برای سرمایه گذاری دراین بخش اقدام کنند.
و باید یادآور شد که سهم بخش کشاورزی در رشد اقتصادی کشور غیر قابل انکار است و ارتقای این بخش شکوفایی اقتصاد را به همراه خواهد آورد.
کشاورزی آب رفت
در لابلای آمارهای سال 1335 به سهم بخش کشاورزی از میزان اشتغال کشور برمی‌خوریم. در این سال 56.3 درصد از افراد شاغل کشور در حرفه کشاورزی مشغول فعالیت بودند. سهم بخش صنعت 20، خدمات 20 و سه درصد غیرقابل طبقه‌بندی عنوان شده اند.
بیش از 50 سال از آن تاریخ می‌گذرد و سهم هر یک از این بخش‌های اقتصادی در اشتغال کشور تغییر کرده است. طبق سرشماری سال 85، کشاورزی از میزان اشتغالزایی کشور 18.5 درصد سهم دارد اما سهم صنعت به 31 و خدمات به 48 درصد ارتقا یافته است و این به معنای آن است که کشاورزی روز به روز کوچک‌تر و صنعت و خدمات فربه‌تر شده‌اند.
کوچک‌تر شدن کشاورزی همزمان با بزرگ شدن شهرها و کاهش جمعیت روستاییان اتفاق افتاد. در سال 1355 از 34 میلیون نفر جمعیت کل کشور 16 میلیون نفر شهری و 18 میلیون نفر روستایی بوده که نسبت 47 به 53 را بیان می‌کند. به تعبیر دیگر جمعیت روستایی شش درصد بیش از جمعیت شهری بوده است. اما این نسبت در سال 1385 معکوس شده است. در این سال از 71 میلیون نفر جمعیت کل، 48 میلیون نفر شهری و 23 میلیون نفر روستایی بودند و نسبتشان به 68 به 32 تغییر کرد.
روستاها 10 درصد خالی‌تر شدند
روند مهاجرت ها نشان دهنده رشد مهاجرت از روستا به شهر و افزایش 10 درصدی روستاهای خالی ازسکنه از سال های 75 تا 85 است. اکثر این روستاها متشکل از دو تا 10 خانوار بوده که پس از اتمام منابع آبی، به روستاهای بزرگ تر یا شهرها مهاجرت کرده اند. در حال حاضر 65 هزار نقطه روستایی در کشور وجود دارد که ازاین میزان 20 هزارنقطه خالی ازسکنه است.
مهاجرت یک حالت مطلوب دارد که بین جمعیت و مکان تعادل برقرار می‌کند. اما اگر مهاجرت بدون توجه به این عامل و تنها به دلیل جاذبه‌هایی به نفع یکی از کفه‌های ترازو سنگین شود شکل بی‌رویه و نامطلوب به خود خواهد گرفت.
جان علی بهزادنسب کارشناس کشاورزی و مدیر سابق دفتربرنامه ریزی توسعه روستایی وزارتجهادکشاورزی در گفت و گو با شرق نبودن تولید در بخش کشاورزی را یکی از علل شتاب گرفتن روند مهاجرت برشمرد.
او می‌گوید: وقتی تولید صرفه اقتصادی نداشته باشد و در مقابل سایر بخش‌ها مانند مسکن، ارز و طلا ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کند طبیعی است که سرمایه‌ها از کشاورزی بیرون کشیده شده و در بخش‌های دیگر هزینه می‌شود.
بهزاد نسب بخش دیگر مهاجرت‌ها را به عدم تمایل جوانان برای ادامه شغل پدرانشان مرتبط می‌داند و می‌افزاید: جوانان پس از ادامه تحصیل در پی شغلی دفتری و شاید با درآمد مناسب تر هستند و کشاورزی را شغل مناسبی نمی‌دانند.
بخش کشاورزی 0.8 تحصیلکرده دارد
عدم علاقه دانش آموختگان به فعالیت‌های کشاورزی سبب شده است که تعداد انگشت شماری از کشاورزان تحصیلات دانشگاهی داشته باشند. طبق اعلام سازمان نظام مهندسی کشاورزی در حال حاضر تنها 0.8 درصد از بهره‌برداران کشاورزی دارای تحصیلات دانشگاهی بوده و از کل اعضای این سازمان 48 هزار نفر در بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند.
همایون دارابی معاون برنامه‌ریزی اشتغال و توسعه تشکل‌های تخصصی سازمان نظام مهندسی کشاورزی در این رابطه اظهار می کند: سعی شده است با استقرار شبکه خدمات فنی – مهندسی در دهستان‌های کشور شرایط حضور بیشتر مهندسان در مزرعه فراهم شود.
وی اضافه می‌کند: تعداد کل فارغ التحصیلان کشاورزی از سال 1349 تا 1388، 295 هزار و 490 نفر بوده و به طور میانگین تا سال 87-86 سالانه حدود 20 تا 25 هزار نفر در بخش کشاورزی از دانشگاه‌ها فارغ التحصیل شده‌اند. اما در سال 89-88 این رقم به 45 هزار نفر رسید.
295 هزار فارغ‌التحصیل در بخش کشاورزی وجود دارد و تنها 11 درصد از این تعداد یعنی 34 هزار فارغ‌التحصیل در بخش کشاورزی فعالیت دارند. پیشنهادی که سازمان نظام مهندسی برای حضور بیشتر دانش آموختگان می‌دهد اجرای طرح جامع مهندسی است. در این خصوص ابراهیمی مدیر دفتر شبکه خدمات فنی – مهندسی هم در گفت و گو با شرق بیان می‌کند: یکی از راه‌های اجرای این طرح ایجاد شبکه‌های فنی – مهندسی است که تشکیل پنج هزار شبکه از سه سال پیش در دستور کار قرار گرفت و در این راستا توانستیم دو هزار و 500 شبکه را ایجاد کنیم.
وی تاکید می‌کند که تا کنون 24 هزار نفر در این شبکه سازماندهی شده اند. ابراهیمی خاطرنشان می‌کند: برای اشتغال فارغ‌التحصیلان طرح‌هایی مانند طرح استاندارد و مقررات کشاورزی به نام ایران گپ و طرح توسعه مدیریت دانش و اطلاعات کشاورزی نیز پیش‌بینی شده است.
خبرگزاری دامپزشک – 92/6/19
به عبارت دیگر با وجود آنکه مقرر شده بود از سال 84 تا 88 هر سال 80 هزار نفر به تعداد شاغلان در این بخش افزوده شود، اما آمارها حکایت از آن دارند که تنها یک سوم از اهداف برنامه در زمینه اشتغال بخش کشاورزی محقق شده است. طبق آمار تعداد بهره‌برداران بخش کشاورزی در سال 84 برابر چهار میلیون و 210 هزار و 526 نفر بوده است. بنابراین بر اساس اهداف برنامه تعداد شاغلان کشاورزی تا پایان سال 89 باید با اشتغالزایی برای480 هزار نفر به چهار میلیون و 690 هزار نفر می‌رسید. اما تا سال 88 تعداد بهره‌برداران بخش کشاورزی چهار میلیون و 369 هزار و 568 نفر برآورد شده است. به این ترتیب تنها 159 هزار نفر به جمع شاغلان کشاورزی افزوده شده‌اند و این نشان می‌دهد که عملکرد با اهداف پیش‌بینی شده 66 درصد فاصله دارد.
آنچه سبب ایجاد شغل می‌شود شاخص مهمی است به نام سرمایه‌گذاری. مرور حوزه کشاورزی نشان می‌دهد در سال‌های گذشته همواره از فقر سرمایه‌گذاری رنج برده‌ایم و تنها سهمی که از سرمایه‌ها نصیب کشاورزان شده ارقامی کمتر از 4.5 درصد بوده است. اما اتفاق بد در این حوزه آن است که سال گذشته عدد صفر برای بخش کشاورزی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی رقم خورد.
صفر نصیب کشاورزی شد
اعلام رسمی سرمایه گذاری صفر در بخش کشاورزی به اوایل تابستان سال 89 برمی گردد که رئیس سازمان سرمایه گذاری خارجی، از رشد 86 درصدی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران خبر داد ولی در تشریح میزان سرمایه گذاری در حوزه‌های مختلف، سهم بخش کشاورزی را صفر را اعلام کرد. اعتقاد بهروز علیشیری اینگونه بیان شد که ریسک بالای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، راه ورود دلار به این حوزه را به طور کامل قطع کرده و این هشدار با اعلام ارقام سرمایه گذاری در بخش های مختلف به مسوولان گوشزد شده است.
و در این رابطه دانستن اظهار نظر محمدعلی نیکبخت، معاون وزیر جهاد کشاورزی دولت دهم، که دلیل کاهش میزان سرمایه گذاری داخلی و صفر بودن سرمایه گذاری خارجی در بخش کشاورزی کشور را عادی می‌داند هم خالی از لطف نیست. وی معتقد است: این چالش درهمه دنیا به‌دلیل بالا بودن میزان ریسک سرمایه گذاری در بخش کشاوزری نسبت به بخش‌های صنعت و خدمات وجود دارد که این امر باعث می‌شود به‌طور کل سرمایه گذاران داخلی و خارجی کمتر برای سرمایه گذاری دراین بخش اقدام کنند.
و باید یادآور شد که سهم بخش کشاورزی در رشد اقتصادی کشور غیر قابل انکار است و ارتقای این بخش شکوفایی اقتصاد را به همراه خواهد آورد.
کشاورزی آب رفت
در لابلای آمارهای سال 1335 به سهم بخش کشاورزی از میزان اشتغال کشور برمی‌خوریم. در این سال 56.3 درصد از افراد شاغل کشور در حرفه کشاورزی مشغول فعالیت بودند. سهم بخش صنعت 20، خدمات 20 و سه درصد غیرقابل طبقه‌بندی عنوان شده اند.
بیش از 50 سال از آن تاریخ می‌گذرد و سهم هر یک از این بخش‌های اقتصادی در اشتغال کشور تغییر کرده است. طبق سرشماری سال 85، کشاورزی از میزان اشتغالزایی کشور 18.5 درصد سهم دارد اما سهم صنعت به 31 و خدمات به 48 درصد ارتقا یافته است و این به معنای آن است که کشاورزی روز به روز کوچک‌تر و صنعت و خدمات فربه‌تر شده‌اند.
کوچک‌تر شدن کشاورزی همزمان با بزرگ شدن شهرها و کاهش جمعیت روستاییان اتفاق افتاد. در سال 1355 از 34 میلیون نفر جمعیت کل کشور 16 میلیون نفر شهری و 18 میلیون نفر روستایی بوده که نسبت 47 به 53 را بیان می‌کند. به تعبیر دیگر جمعیت روستایی شش درصد بیش از جمعیت شهری بوده است. اما این نسبت در سال 1385 معکوس شده است. در این سال از 71 میلیون نفر جمعیت کل، 48 میلیون نفر شهری و 23 میلیون نفر روستایی بودند و نسبتشان به 68 به 32 تغییر کرد.
روستاها 10 درصد خالی‌تر شدند
روند مهاجرت ها نشان دهنده رشد مهاجرت از روستا به شهر و افزایش 10 درصدی روستاهای خالی ازسکنه از سال های 75 تا 85 است. اکثر این روستاها متشکل از دو تا 10 خانوار بوده که پس از اتمام منابع آبی، به روستاهای بزرگ تر یا شهرها مهاجرت کرده اند. در حال حاضر 65 هزار نقطه روستایی در کشور وجود دارد که ازاین میزان 20 هزارنقطه خالی ازسکنه است.
مهاجرت یک حالت مطلوب دارد که بین جمعیت و مکان تعادل برقرار می‌کند. اما اگر مهاجرت بدون توجه به این عامل و تنها به دلیل جاذبه‌هایی به نفع یکی از کفه‌های ترازو سنگین شود شکل بی‌رویه و نامطلوب به خود خواهد گرفت.
جان علی بهزادنسب کارشناس کشاورزی و مدیر سابق دفتربرنامه ریزی توسعه روستایی وزارتجهادکشاورزی در گفت و گو با شرق نبودن تولید در بخش کشاورزی را یکی از علل شتاب گرفتن روند مهاجرت برشمرد.
او می‌گوید: وقتی تولید صرفه اقتصادی نداشته باشد و در مقابل سایر بخش‌ها مانند مسکن، ارز و طلا ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کند طبیعی است که سرمایه‌ها از کشاورزی بیرون کشیده شده و در بخش‌های دیگر هزینه می‌شود.
بهزاد نسب بخش دیگر مهاجرت‌ها را به عدم تمایل جوانان برای ادامه شغل پدرانشان مرتبط می‌داند و می‌افزاید: جوانان پس از ادامه تحصیل در پی شغلی دفتری و شاید با درآمد مناسب تر هستند و کشاورزی را شغل مناسبی نمی‌دانند.
بخش کشاورزی 0.8 تحصیلکرده دارد
عدم علاقه دانش آموختگان به فعالیت‌های کشاورزی سبب شده است که تعداد انگشت شماری از کشاورزان تحصیلات دانشگاهی داشته باشند. طبق اعلام سازمان نظام مهندسی کشاورزی در حال حاضر تنها 0.8 درصد از بهره‌برداران کشاورزی دارای تحصیلات دانشگاهی بوده و از کل اعضای این سازمان 48 هزار نفر در بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند.
همایون دارابی معاون برنامه‌ریزی اشتغال و توسعه تشکل‌های تخصصی سازمان نظام مهندسی کشاورزی در این رابطه اظهار می کند: سعی شده است با استقرار شبکه خدمات فنی – مهندسی در دهستان‌های کشور شرایط حضور بیشتر مهندسان در مزرعه فراهم شود.
وی اضافه می‌کند: تعداد کل فارغ التحصیلان کشاورزی از سال 1349 تا 1388، 295 هزار و 490 نفر بوده و به طور میانگین تا سال 87-86 سالانه حدود 20 تا 25 هزار نفر در بخش کشاورزی از دانشگاه‌ها فارغ التحصیل شده‌اند. اما در سال 89-88 این رقم به 45 هزار نفر رسید.
295 هزار فارغ‌التحصیل در بخش کشاورزی وجود دارد و تنها 11 درصد از این تعداد یعنی 34 هزار فارغ‌التحصیل در بخش کشاورزی فعالیت دارند. پیشنهادی که سازمان نظام مهندسی برای حضور بیشتر دانش آموختگان می‌دهد اجرای طرح جامع مهندسی است. در این خصوص ابراهیمی مدیر دفتر شبکه خدمات فنی – مهندسی هم در گفت و گو با شرق بیان می‌کند: یکی از راه‌های اجرای این طرح ایجاد شبکه‌های فنی – مهندسی است که تشکیل پنج هزار شبکه از سه سال پیش در دستور کار قرار گرفت و در این راستا توانستیم دو هزار و 500 شبکه را ایجاد کنیم.
وی تاکید می‌کند که تا کنون 24 هزار نفر در این شبکه سازماندهی شده اند. ابراهیمی خاطرنشان می‌کند: برای اشتغال فارغ‌التحصیلان طرح‌هایی مانند طرح استاندارد و مقررات کشاورزی به نام ایران گپ و طرح توسعه مدیریت دانش و اطلاعات کشاورزی نیز پیش‌بینی شده است.
خبرگزاری دامپزشک – 92/6/19
دیدگاه ها