کود و مواد شیمیایی

کوددهی، تاریخچه و اصول و روش‌های آن

 در جوامع صنعتی امروز وجود درختان و گیاهان بسیار ارزشمند است و روز به روز به ارزش آن افزوده می‌شود. با انتخاب مناسب و مراقبت‌های لازم برای رشد درخت مانند: آبیاری، کوددهی و هرس می‌توان انتظار داشت که  درختان رشد خوبی داشته باشند. همان‌طور که در برخی مناطق خشک، بعضی از گونه‌های گیاهی مقاوم در برابر خشکی می‌توانند بدون آب به زندگی ادامه دهند، برخی درختان و گیاهان هم هستند که در شرایط خاکی مساعد می‌توانند بدون کود یا با کود کم رشد کنند. روش‌ها و نیاز به کوددهی اغلب به اشتباه برداشت می‌شود زیرا کود غذای گیاه نمی‌باشد. گیاهان با انجام عمل فتوسنتز غذای خود را تولید می‌کنند و کودها در واقع مواد معدنی و مغذی لازم برای انجام این عمل را برای گیاهان فراهم می‌کنند. اگر احساس شود این مواد در خاک کم است یا وجود ندارد می‌توان به خاک کود اضافه کرد.

چه زمانی نیاز به کودهی است؟

افراط و تفریط در کوددهی می‌تواند در سود و زیان شما تاثیر بگذارد. اگر کود زیادی به خاک داده شود، از لحاظ هزینه‌ای و تاثیر سوء بر محیط مضر است. کود دادن به میزان کم هم کیفیت و عملکرد شما را کاهش می‌دهد و باعث پایین آمدن درآمد می‌شود.

اصول و روش های کوددهی

برای کوددهی به گیاهان دو روش مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد. در هر دو روش کود به تمام قسمت ریشه داده می‌شود. از آن‌جایی که اکسیژن در بالای سطح خاک بیشتر است، ریشه‌های اصلی در در 10 تا 14 اینچ بالای خاک قرار گرفته‌اند. برای کوددهی می‌توانید کود را روی خاک یا روی کود گیاهی بمالید، این کود بوسیله باران یا آبیاری به ریشه‌ها رسانده می‌شود. برای اینکه کودها هر چه زودتر به ریشه برسند، بعد از کود دادن سریعا عمل آبیاری را انجام دهید تا از طریق خاک و کود گیاهی به ریشه‌ها برسند و نیتروژن موجود در آن تبخیر نشود و به ندازه کافی برای گیاهان مثمر ثمر واقع شود.

معرفی انواع روش های کود دهی:

 روش‌های مختلفی برای استفاده از کود وجود دارد که یک پرورش دهنده باید در نظر بگیرد. چهار نوع اصلی از روش‌های کاربردی شامل پخش، محلول پاشی، کود آبیاری و چالکود است. در زیر انواع روش‌های کوددهی را به اختصار بررسی می‌کنیم.

1-    پخش سطحی

2-    روش نواری یا خطی

در زراعت‌هایی که به شکل نواری صورت گرفته می‌توان ازین روش استفاده کرد. در این روش کود شیمیایی، به صورت خطی هر دو طرف یا یک طرف ردیف بذرها با عمقی حدود دو تا پنج سانتی‌متر از بذور ریخته می‌شود. در این روش تثبیت کودهایی مانند کودهای پتاسیم، فسفاته و کودهایی دارای  عناصر کم مصرف کاتیونی هستند بخصوص در خاک‌هایی که بافت ریزی دارند کم می‌شود. مزیت روش خطی به روش پخش سطحی در کاهش مصرف کود و کاهش رشد علف‌های هرز می‌باشد.

3-    مصرف و جذب کود به روش محلول‌پاشی برگ

زمانی‌که نیاز باشد مواد مورد نیاز گیاه با سرعت و کارایی بالاتری در اختیار گیاه قرار گیرد، روش تغذیه برگی یا همان محلول پاشی بسیار کارآمد است. از ویژگی‌های خوب این روش می‌توان به کاهش آلوده شدن آب‌های زیرزمینی و کاهش تخریب ساختمان خاک اشاره کرد.

4-    روش کود آبیاری

در برخی مکان‌ها بویژه مناطق خشک و نیمه خشک کود را به آب آبیاری اضافه می‌کنند، این روش کود آبیاری نامیده می‌شود. استفاده از این روش در آبیاری قطره‌ای رایج است زیرا همزمان آب و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه تامین می‌گردد.

5-     تزریق به داخل تنه ‌ی درخت

از روش تزریق به تنه‌ی درخت در گذشته مرسوم بوده است. در این روش ابتدا تنه درخت را سوراخ می‌کردند و یک لوله داخل آن می‌گذاشتند. مواد غذایی مورد نیاز درخت را داخل لوله می‌ریختند، این مواد به آرامی جذب درخت می‌شد.

6-    روش چالکود

در روش چالکود، تعدادی چاله (مثلا 3 تا چاله 40*40 ) در بخش سایه انداز درخت می‌کندند. داخل این چاله‌ها را با کود گوگرد، حیوانی، اسید سولفوریک، اسید بوریک، سولفات روی و آهن پر می‌کنند. از گوگرد برای کاهش pH خاک‌های آهکی استفاده می‌کنند. روش چالکود نسبت به روش پخش سطحی روشی موثرتر برای جذب فسفر و پتاسیم است.

 چگونگی اجرای روش کانال کود در باغ های با تراکم زیاد

 ١- در مرحله اول اقدام به حفر کانال‌هایی به عمق ۱۲۰ سانتی متر و عرض ۱۰۰ سانتی متر باطول دلخواه می‌کنیم.

۲- در کف کانال‌ها علف‌های هرز، شاخه‌های خشکیده درختان، ضایعات مزرعه و کلش گندم و جو می‌ریزیم.

3- روی ضایعات آلی کف کانال 200 کیلوگرم در هکتار اوره پاشیده می‌گردد. زیرا ازت باث می‌شود که کاه و کلش در خاک تجزیه شده و به مواد آلی تبدیل شوند.

از آن‌جایی که بعد از ریختن خاک روی توده، شرایط بی هوازی به وجود می‌آید و سرعت تجزیه مواد آلی کند می‌شود، توصیه می‌شود از کمپوست آماده در کف کانال‌ها استفاده گردد.

۴- استفاده از کود حیوانی به مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن در هکتار، سبب افزایش ماده آلی می‌شود. هر ۱۰ تن کود حیوانی، معادل ۶۰۰ الی ۱۰۰۰ کیلوگرم در هر سال هوموس ایجاد می‌کند. ترکیبی از کودهای ماکرو، شامل:۶۰۰ کیلوگرم کود پتاسه، ۳۰۰ کیلوگرم کود فسفاته، همراه با ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوگرم گوگردکشاورزی در هر هکتار استفاده می‌گردد.

برای استفاده ازین کودها بهتر است در ابتدا خاک آزمایش شود. در پایان کار روی کانال‌ها را پر می‌کنیم، نهری با عمق کم ایجاد می‌کنیم و آبیاری ثقلی به صورت غرقابی انجام می‌دهیم.

 کوددهی به روش آبیاری و پیامدهای آن

استفاده از کود در آبیاری قطره‌ای یکی از روش‌های جدید کوددهی بخصوص در مناطق خشک و نبمه خشک می‌باشد. در این مدل کوددهی، کودهای شیمیایی که قابلیت حل شدن در آب را دارند، به اندازه‌ای که نیاز گیاه را برطرف کنند به آب اضافه می‌شوند تا از طریق آبیاری قطره‌اس به گیاه رسانده شوند. از ویژگی‌های خوب این روش بالا بردن کارایی آب و کود و کاهش هدر رفتن کودهای شیمیایی است. کارایی و بازخورد این روش در آبیاری‌های مختلف متغیر است.

هر چه آبیاری بصورت یکنواخت‌تر انجام شود به همان میزان کوددهی هم بصورت یکنواخت انجام می‌شود. غیر یکنواختی آبیاری سبب هدر رفتن کود و کم شدن کیفیت کوددهی می‌شود. اگر این روش بدرستی انجام شود باعث افزایش کارایی کودها و هر چه بهتر رسانده شدن مواد غذایی به گیاهان می‌شود.

برخی از مشکلات استفاده از کود در آبیاری عبارتند از :

1-    تعیین صحیح نسبت آب و میزان مواد غذایی مورد نیاز گیاه

2-    نیتروژن موجود در کود چه تاثیری دارد

3-    ضعیف بودن تجهیزات و پمپ‌های تزریق کود در سیستم آبیاری قطره ای

4-    عدم یکنواختی آبیاری قطره‌ای در سطح مزرعه

5-    انجام فعل و انفعالات مواد شیمیایی با یکدیگر در آب موجب ایجاد رسوب و در نتیجه بسته شدن خروجی‌های آب می‌شود.

 چگونه با آبیاری قطره ای و بابلر کوددهی کنیم؟

امروزه با گسترش روز افزون علم کشاورزی، انواع مختلفی از کودهای شیمیایی محلول در آب ایجاد شده که می‌توان به کودهای ماکرو، آلی و میکرو المنت‌ها اشاره کرد. برای استفاده از این کودها در سیستم آبیاری قطره‌ای و بابلر به موارد زیر توجه فرمایید:

1. بخشی به نام مخزن در واحد کنترل مرکزی سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و بابلر تعبیه شده که با توجه به سطح مزرعه و حجم آب قابل انتقال، حجمی بین 100 تا 5000 لیتر حجم دارد.

2. پس از ورود آب به مخزن، محلول خروجی یعنی همان آب و کود باید از فیلترها خارج شود تا ناخالصی‌های موجود در آن جدا شود تا قطره چکان‌ها مسدود نشوند.

3. بهترین زمان برای تزریق کود به داخل سیستم، زمان میانی آبیاری است. زیرا در ساعات اولیه آبیاری، آب به عمق خاک رفته و سبب خیس شدن خاک در محل ریشه می‌شوند، همین امر موجب می‌شود تا کود در لایه‌های بالایی خالی نشود. پس از اتمام تزریق کود به سیستم، بهتر است آبیاری تا دو ساعت ادامه پیدا کند تا داخل لوله‌ها شسته شود و مواد معدنی یا آلی موجب رسوب لوله‌ها نشوند.

4. اینکه چه میزان کود به زمین داده شود باید بر اساس توصیه متخصص تغذیه و سطح تحت آبیاری تعیین شود.

5. لازم نیست حتما مقدار کود مورد نیاز را در یک تانکر حل نمایید، می‌توانید این کار را 2 یا 3 تانکر انجام دهید و در شیفت‌های مختلف آبیاری کنید.

6.  استفاده از چند نوع کود و حل کردن آن‌ها در یک مخزن به هیچ وجه توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است سبب رسوب در مخزن شود. چنانچه نیاز به استفاده از چند نوع کود باشد می‌توان در فواصل زمانی مختلف آن‌ها را در مخزن تزرق نمود.

7.  از تماس محلول با دست و صورت اجتناب کنید و بهتر از ماسک و دستکش استفاده کنید زیرا محلول‌های کود به دلیل اسیدی یا قلیایی بودنشان، خورندگی بالایی دارند.

8. اسید و کود را همزمان بکار نبرید، تنها در شرایط خاص بنابر توصیه تولید‌کننده استفاده شود.

9.  از بکار بردن کودهایی که قابلیت حل شدن در آب را ندارند خودداری کنید زیرا سبب ایجاد رسوب می‌شوند.

از چه منابع کودی برای تغذیه درختان میوه استفاده کنیم؟

فسفر

فسفر به افزایش اندازه و کیفیت میوه کمک می‌کند. مصرف متعادل فسفر سبب افزایش مدت زمان انبارداری میوه می‌شود. درختان بارور به 20-50 کلیوگرم‎ P‎‏2‏O‏5‏‎‎ فسفر در ‏هکتار نیاز دارند.

ازت

مصرف بیش از حد نیتروژن در خاک باعث اثر سوء بر کیفیت میوه می‌شود بنابراین از مصرف زیاد آن خودداری کنید.

پتاسیم

اوایل فصل بهار بهترین زمان برای استفاده از کودهای پتاسیم است. بهتر است این کودها را در خاک با عمق 40-50 سانتیمتری قرار دهیم و پخش سطحی نکنیم.

‎- گوگرد

در هکتار به 16-40 کیلوگرم گوگرد نیاز است.

‎- منگنز

از پر کاربردترین کودهای حاوی منگنز می‌توان به سولفات منگنز اشاره کرد که حاوی 16% منگنز است. این کود در خاک‌های قلیایی و اسیدی بکار برده می‌شود.

‎-‎کلسیم

برای درختان سیب و گلابی از کلرور کلسیم به صورت محلول پاشی استفاده می‌شود. استفاده از کلسیم باعث بالا رفتن غلظت کلسیم میوه و کم شدن عوارض فیزیولوژیک آن مانند لکه چوب پنبه‌ای در گلابی و لکه تلخ در سیب می‌شود.

‎- آهن

بهترین ترکیبات شیمیایی با بنیان‎ Fe-DTPA – Fe-EDDHA ‎ حاوی کودهای محتوی آهن هستند.

‏8‏‎- ‎روی

استفاده به اندازه از روی سبب گلدهی گیاه می‌شود. منابع مهم کودی روی عبارتند از: اکسید ‏روی، سولفات روی و سکوسترین. از این کودها می‌توان بصورت محلول پاشی، خاکی و تزریق ‏در تنه درختان استفاده کرد.

‏9‏‎-‎مس

از پرکاربردترین ترکیبات حاوی مس می‌توان سولفات مس با 25% مس و 13% گوگرد را نام برد. اکسید مس که دارای 75 درصد است به دلیل پایین بودن حلالیت آن تنها در خاک‌های اسیدی کار برده می‌شود.

‏10‏‎-‎بر

استفاده مناسب از عنصر بر باعث افزایش دانه گرده و افزایش کیفیت شرایط لقاح می‌شود.

برات‌های سدیم شامل براکس با 11% بر، برات سدیم خشک با ‏‏20% بر، برات سدیم با 14% بر و ‏اسید بریک با 17% بر از پر کاربردترین منابع تامین بر هستند.

‏11‏‎-‎مولیبدن

به طور معمول خاک‌های ایران دارای مقدار مناسبی مولیبدن هستند. اگر میزان این عنصر در خاک کم بود می‌توان از مولیبدات پتاسیم محتوی 45% مولیبدن و 8% پتاسیم، مولیبدات آمونیوم ‏محتوی 52% مولیبدن و 6 در صد نیتروژن استفاده کرد.

روش‌های تعیین مقدار کود مورد نیاز خاک از طریق نمونه برداری

امروزه با گسترش علوم کشاورزی روش‌های مختلفی برای کوددهی ارائه شده است. در ادامه 3 مدل که کاربرد بیشتری دارند را توضیح می‌دهیم.

مدل گیاه محور

در روش گیاه محور با توجه به نیاز گیاهان به مواد غذایی، برنامه کوددهی تعیین می‌شود. برای این منظور ابتدا باید گونه گیاهی که می‌خواهیم بکاریم را مشخص کرده و نیاز آن به مقدار عناصر و مواد غذایی را برآورد کنیم. بهتر است قبل از شروع کار خاک منطقه را هم آزمایش کنیم تا با توجه به نتیجه  آن و نیازهای گیاهمان، نوع و مقدار کود و زمان کوددهی را مشخص کنیم.

مدل خاک محور

در روش خاک محور ابتدا باید خاک زمین آزماش شود تا بر اساس نتیجه آن نوع گیاه قابل کاشت و میزان کود مشخص شود. پس از انجام نمونه برداری از خاک و بدست آوردن نتیجه بهتر است یک متخصص خاک شناسی نتیجه را تفسیر کند. اطلاعاتی که در این تفسیر وجود دارد عبارتند از: میزان وجود عناصر و مواد مغذی در خاک، مشخص شدن زمان جواب دهی این مقدار برای نیاز گیاه، جنس خاک و پی اچ آن و کارهای توصیه شده برای اصلاح آن. در برخی مواقع می‌توان نوع کود و میزان آن را برای سال آینده هم پیش بینی کرد.

توصیه کودی بر اساس نوع اقلیم، خاک و گیاه

برای کاشت و پرورش خوب یک گیاه باید به نیازهای گیاه و نوع خاک توجه کرد. اما دانستن این دو مورد به تنهایی کافی نیست و داشتن یک محصول خوب مستلزم دانستن آب و هوای منطقه، نیازهای خاک و گیاه و تعیین مدیریت صحیح این موارد است.

معرفی کودهای گیاهی و مزایای استفاده از آنها‏

گیاهان برای رشد بهتر نیاز به کود دارند و عدم توجه به این نیاز ممکن است موجب نابودی گیاه شود. در این بخش به معرفی کودهای مناسب گیاهان می‌پردازیم.

خاک برگ

از تجزیه برگ درختان در خاک، خاک برگ حاصل می‌شود. شما می‌توانید با دفن برگ‌ها در خاک به مدت چند ماه آن را درست کنید یا آماده شده بخرید. از تجزیه برگ درختان در خاک، خاک برگ حاصل می‌شود. شما می‌توانید با دفن برگ‌ها در خاک به مدت چند ماه آن را درست کنید یا آماده شده بخرید.

کوکوپیت

به الیاف خشک روی پوست نارگیل کوکوپیت گفته می‌شود. از کوکوپیت نیز به عنوان کود برای گیاهان استفاده می‌شود.

کمپوست

کمپوست متشکل از بقایای حیوانات، گیاهان، لجن فاضلاب، زباله‌های شهری است که پوسیده شده و سم آن از بین رفته و دیگر ظاهر اولیه خود را ندارند.

پیت ماس

مواد غذایی و آب که ممکن است در حالت عادی در خاک هدر بروند توسط پیت ماس حفظ و مدیریت می‌شوند. حفظ بافت و قوام خاک نیز از دیگر ویژگی‌های پیت ماس است.

پرلیت

به نوعی سنگ آتشفشانی که دارای بافتی شیشه‌ای است پرلیت گفته می‌شود. بافت این سنگ پر از منفذ است، وجود همین منافذ سبب ذخیره مواد مغذی و رطوبت می‌شود. پرلیت کاملا غیر سمی، سبک و مقاوم در برابر بیماری است.

پوکه

از پوکه برای اصلاح خاک استفاده می‌شود. پوکه قادر به جذب رطوبت اضافی خاک است تا ریشه‌ها صدمه نبینند. این ماده از ابتلا خاک به بیماری و قارچ جلوگیری می‌کند زیرا به عبور جریان هوا کمک می‌کند.

روش تهیه ‌کود گیاهی غنی

برای ساخت یک کود گیاهی ارکانیک که دارای مواد آلی باشد می‌توانید از باقیمانده غذا و سبزیجات موجود در خانه استفاده کنید. برای درست کردن کود گیاهی در منزل با ما همراه باشید.

1. به آشپزخانه بروید و مواد اضافی را جمع کنید.

از جمله موادی که می‌توانید برای درست کردن کود استفاده کنید عبارتند از: پوست میوه و سبزیجات، آجیل‌ها، پوست تخم مرغ. این مواد را از روغن‌، مواد لبنی و گوشت پاک کنید و کمی مرطوب نگهدارید. آنها را در یک ظرف بریزید و با اضافه کردن مقداری خاکستر به آن مواد آلی آن را افزایش دهید.

2. در مرحله دوم از مواد ارگانیک موجود در منزل استفاده کنید.

از خاکستر چوب یا خاک اره برای تاثیرگزاری بیشتر کود استفاده کنید. همچنین می‌توانید از فضولات حیوانی و کود کشاورزی هم به مقدار کم به آن اضافه کنید.

3. استفاده از مواد اضافی از باغبانی

شما می‌توانید از هر آنچه که از باغبانی بدست می‌آید مانند برگ‌ها یا چمن‌های کوتاه شده استفاده کنید.

4. ساخت مواد آلی و ترکیب آن‌ها

مواد را با هم ترکیب کنید، ظرف شما باید دارای منافذی برای خروج رطوبت باشد. برای دست آوردن نتیجه بهتر باید روزانه 2 تا 3 بار مواد را هم بزنید تا اکسیژن کافی به آن برسد.

5. کود شما آماده است.

زمانی‌که رنگ مواد آلی تیره شد و به شکل کود در آمد، آنگاه کود آماده استفاده است. با استفاده از یک چنگک باغبانی آن را در سطح باغچه خود پهن کنید. کود حاصله از مواد دور ریختنی و ناخواسته خواص بسیار دارد و به رشد هر چه بهتر گیاهان شما کمک می‌کند. بنابراین شما در اینجا دو تا سود کردید: خلاصی از مواد ناخواسته و هزینه نکردن برای کود.