بی نطفگی در شترمرغ

بی نطفگی در شترمرغ:

بی نطفگی در شترمرغ از مهمترین دلایل خسارت های اقتصادی در فارم پرورش مولد شترمرغ به حساب می‌آید و در مطالعات مختلف از 10 درصد تا 2/98 درصد گزارش شده است.
دلایل بی نطفگی تخم شترمرغ به طور کلی به 2 دسته تقسیم می‌شوند:
- دلایلی که مربوط به ماده هاست،که عمدتا باعث ناتوانی در تخم گذاری می‌شوند.
- عوامل مربوط به پرنده های نر که تولید اسپرم سالم را دچار مشکل می‌کنند.
تخم های بی نطفه در یک فارم اکثرا به دلیل مشکلات پرندگان نر است. تخم های بی نطفه شترمرغ به وسیله candling شناسایی می شوند به این صورت که نور به سطح تخم تابانده می‌شود و عدم مشاهده دیسک جنینی به معنی عدم وجود نطفه تلقی می‌شود. Candling همچنین برای بررسی مشکلات پوسته و همچنین جنین های مرده در تخم شترمرغ استفاده می‌شود و معمولا در روزهای 7، 14، 28 و 38 انکوباسیون انجام می‌شود.





چنانچه بین روزهای 7 تا 10 در تخم علایمی از رشد جنینی مشاهده نشود تخم بی نطفه محسوب می‌گردد. عدم مشاهده رشد جنینی ممکن است با مرگ زودرس جنینی (early embryonic death) اشتباه شود. پس برای اطمینان باید تخم ها باز شوند، چنانچه دیسک جنینی به صورت شناور در تخم شترمرغ دیده شد نشان دهنده مرگ زودرس جینی است که دلایل متفاوتی دارد.
عوامل مربوط به مولدین که بر بی نطفگی تخم شترمرغ موثر است شامل موارد زیر می‌شود:
سن: سن خیلی بالایا خیلی پایین می‌تواند منجر به بی نطفگی شود. نرها بعد از 3 سالگی و ماده ها بعد از 2 سالگی بارور می‌شوند. باید در نظر داشت که شترمرغ مولد در اولین فصل تولید مثلی بهترین رکوردها را نخواهد داشت.
بیماری ها، تغذیه، رفتار جنسی و مشکلات ساختاری دستگاه تولید مثلی نر مثل کیست های بیضه از جمله موارد مهم در بی نطفگی تخم شترمرغ است.
علاوه بر این ها عوامل دیگری نیز مثل تراکم، دمای محیط و فصل نیز بر تولید موثر هستند. در دمای خیلی بالا یا پایین میزان نطفه داری کاهش می‌یابد.
مطرح شده است که بی نطفگی تخم شترمرغ ها می‌تواند علل ارثی داشته باشد اما هنوز ثابت نشده، از دیگر دلایل ژنتیکی بی نطفگی در شترمرغ می‌توان هم خونی (inbreeding) را نام برد.
نازایی در شترمرغ نر : نازایی در پرندگان نر منجر به تولید تخم های بدون نطفه می‌شود. شترمرغ نر در حدود سن 36 ماهگی به بلوغ می‌رسد. بیضه های مولیدن بالغ در فصل تولید 4 برابر سایز عادی می‌شود. استفاده از نرهای نابالغ یکی از دلایل بی نطفگی است. تولید اسپرماتوزوا با کمیت و کیفیت مناسب ضامن تشکیل نطفه می باشد.
تولید اسپرم در شترمرغ تابع طول روز است، در روزهای بلند میزان تولید اسپرم افزایش یافته و در روزهای کوتاه سال کاهش می‌یابد. تحقیقات نشان داده استفاده از نور مصنوعی به تحریک فعالیت بیضه ها کمک کرده است.
نازایی فصلی نیز ممکن است در شترمرغ مشاهده شود، هنگامی که در اوایل فصل تولید مرغ ها تخم گذاری را شروع می‌کنند اما خروس ها از نظر تولید مثلی کاملا آماده نیستند و در نتیجه درصد تخم بی نطفه در فارم بالا می رود.
عدم بالانس هورمون هایی از قبیل تستوسترون و FSH در نرها نیز می تواند در تولید اسپرم تداخل ایجاد کرده و منجر به ناباروری شود. این هورمون ها همچنین باعث تغییر رنگ در ساق و اطراف گوش و رفتار پرخاشگرانه نرها درفصل تولید می‌شود که این رفتار پرخاشگرانه خود باعث تحریک تخمک گذاری (Ovulation) در ماده ها می‌شود.
نسبت شترمرغ نر به ماده در هر پن نیز از دیگر عوامل موثر بر تولید نطفه است. در این زمینه تحقیقات زیادی صورت گرفته است و نتایج مختلفی نیز به دست آمده است. بعضی نسبت مناسب خروس به مرغ را 1:3 دانسته اند و برخی 1:2. در مطالعه ای بر روی نمودار میزان تولید اسپرم در شترمرغ (spermiogram) مشاهده شد که پرندگان نری که یک بار درهفته انزال مصنوعی (ejaculation) داشتند اسپرم هایی با کمیت و کیفیت بهتر تولید کرده اند. این موضوع نشان می‌دهد که هرچه پرنده کمتر جفت گیری کند اسپرم با کیفیت تری تولید می‌کند. هرچند مقالات دیگری نیز وجود دارد که نتایج متناقضی دارند.
از طرفی شترمرغ ماده دارای کیسه ذخیره اسپرم در ناحیه utero-vaginal junction هست که می‌تواند اسپرم را به مدت 5 تا 28 روز درخود نگه دارد، این به معنی است که لزوما تعداد جفتگیری بالا ضامن تولید تخم زایا نمی باشد و کیفیت اسپرم تولید شده مهم تر است.
برخی محققین معتقدند که اصولا مقصر تولید تخم بی نطفه نرها هستند. این مساله را با تعویض نرها بین پن های مختلف ثابت کرده اند. شترمرغ نر یک شترمرغ ماده را به عنوان شریک جنسی اصلی (major) در نظر میگیرد و یک یا دو و سه پرنده ماده را به عنوان جفت فرعی درنظر می گیرد. نرها توانایی جفت گیری تا 3 بار در روز را دارند.
مشاهده شده است که بعضی پرندگان ماده به بعضی نر ها اجازه جفت گیری می‌دهند و به سایرین خیر، در مقاله ای آورده شده است که حدود 80% جوجه ها حاصل جفت گیری 50% پرندگان نر بوده اند که این مطلب جمله بالا را تایید می‌کند. باید در نظر داشت که نرها و ماده ها با هم تطابق داشته باشند و از قرار دادن نرهای نابالغ یا نرهایی که رکورد مناسبی ندارند در برنامه های تولید خودداری کرد.
گاهی ممکن است پرنده نر، پرنده ماده را به دلیل وجود رنگ دانه های سیاه روی بدن یا دستگاه تناسلی ابتدایی و نابالغ، به اشتباه نر شناسایی کند و از جفت گیری امتناع کند.
به منظور بالا بردن شاخص های تولید مثلی از جمله درصد نطفه می‌توان تلقیح مصنوعی را پیشنهاد کرد. با اخذ اسپرم از پرندگان نر مختلف و بررسی آن می‌توان بهترین نر را انتخاب کرد و با تلقیح اسپرم آن به ماده ها درصد نطفه رابالا برد. شکل فیزیکی آلت تناسلی پرنده نر نیز از مواردی است که بر باروری موثر است چنانچه نقص فیزیکی در این پرندگان وجود داشته باشد پرنده در صورت تولید اسپرم های مناسب نیز قادر به تولید تخم نطفه دار نخواهد بود.

ناباروری در ماده ها:

تعداد کل تخم تولید شده توسط یک شترمرغ ماده در فصل تولیدی و ثبت رکوردهای سالانه ابزار خوبی برای شناخت بهترین مرغ هاست. شترمرغ ماده روز در میان تخم می‌گذارد و تا وقتی تخم ها را از آشیانه جمع آوری نکنند به این کار ادامه می دهد.
ناباروری در پرندگان ماده به معنی عدم توانایی در تخم گذاری است که نسبت به عوامل قبلی ذکر شده سهم بسیار کمتری را در ناباروری بر عهده دارد. چنانچه پرنده ماده ای تخم نگذاشت باید علت آن بررسی شود و در نظر داشته باشید که این مشکل می تواند موقتی باشد و در صورت مشاهده چنین مشکلی پرنده را برای همیشه از سیکل تولید کنار نگذارید.
شترمرغ ماده نیز با افزایش طول روز فعالیت جنسی خود را شروع می‌کند و با تحریک ترشح هورمون GnRH از هیپوفیز آبشار هورمونی آغاز می‌شود که در نهایت به تخمک گذاری منجر می‌شود. عدم توانایی ماده ها در نگهداری اسپرم در دستگاه تناسلی خود نیز از علل ناباروری بر شمرده می‌شود.
عوامل تغذیه ای موثر بر درصد نطفه:
سایز تخم ، وزن جوجه شترمرغ بعد از هچ و شانس زنده ماندن جنین تا 1 ماهگی بازتابی از وضعیت تغذیه ای پرنده ماده است.
کاهش انرژی و پروتئین جیره کم تر از حد استاندارد تاثیر منفی بر وضعیت بدنی پرنده وکاهش میزان تخم گذاری پیش رو خواهد داشت .
از نکات مورد توجه در تغذیه مولدین تامین کلسیم و روی می باشد. کلسیم برای تولید تخم سالم در ماده ها و روی برای اسپرم زایی لازم هستند. از طرفی در دستگاه گوارش برای جذب این دو رقابت بین این دو عنصر ایجاد می‌شود به این صورت که کلسیم مانع جذب روی می‌شود و بالعکس. از طرفی جدا کردن نر ها و ماده ها امکان پذیر نیست پس باید با راهکارهایی این مشکل را برطرف کرد که یکی از این راهکارها استفاده از مواد معدنی کمپلکس می باشد با این هدف که این عناصر از راه های دیگری جذب شوند و وارد چرخه رقابت نشوند.
جدا کردن نر ها و ماده ها در فصل نگهداری نیز مطرح شده است تا نر ها با مصرف مقادیر کافی از عناصری مثل روی آمادگی بیشتری برای شروع فصل تولید داشته باشند که راهکاری عملی نیست. کمبود ویتامین A و E نیز از عوامل ناباروری ذکر شده اند.
ویتامین A برای حفظ بافت های پوششی بدن از جمله بیضه ها لازم است. پوسته و غشای پوسته حاوی مقادیر قابل توجهی سلنیوم هستند که برای جنین در حال رشد استفاده می شوند. سلنیوم موجود در تخم از جیره مولدین تامین می شوند و برای زنده ماندن جنین حیاتی است.

اثر عوامل عفونی بر باروری:

بیماری های ویروسی مثل آنفلوانزا و نیوکاسل می‌توانند در شترمرغ با ایجاد ضایعات دردستگاه تولید مثلی نر و ماده درروند تخم گذاری، تشکیل تخم و اسپرماتوژنز تداخل ایجاد کنند و باعث کاهش تولید، کاهش درصد نطفه، کاهش درصد هچ و ... شوند.

بیماری های مزمن مثل آسپرژیلوزیس یا سل می توانند حتی قبل از بروز علایم بالینی بر باروری اثر گذارند و موجب بالارفتن درصد تخم بی نطفه در فارم شوند. انگل های داخلی مثل نماتودها نیز با کاهش مواد غذایی در دسترس پرنده باعث کاهش نطفه داری می‌شود، همچنین حضور فیزیکی انگل در دستگاه گوارش نیز با ایجاد ناراحتی برای پرنده بر عملکرد او تاثیر منفی می گذارد.
کوکسیدیوزیس (Coccidiosis) که یک بیماری انگلی ایجاد شده توسط انگل تک یاخته کوکسیدیا می‌باشد از دلایل کاهش باروری شمرده شده است، از دیگر بیماری های عفونی میتواند مایکوپلاسموزیس (Mycoplasmosis) را نام برد که می تواند از علل ناباروری در شترمرغ باشند. انگل های خارجی نیز با ایجاد حساسیت و آزار پرنده و گاهی از دست دادن خون می توانند بر باروری تاثیر منفی بگذارند.

تاثیر عوامل مدیریتی بر باروری:

تراکم بالا در مزارع پرورش شترمرغ می توانند باعث کاهش درصد نطفه شود. همچنین دمای خیلی بالا یا پایین نیز اثر منفی بر باروری دارند. باید استرس های محیطی را در حد امکان کاهش داد تا پرندگان کیفیت بهتری در جفت گیری و تولید اسپرم و تخمک داشته باشند.


منبع:واحد تحقیق و توسعه شرکت بهین پرور
www.behinparvar.com