گیاهان این تیره، علفى یا درختچه‌ای، برگ‌هاى آنها معمولاً متقابل، مرکّب، داراى گوشواره و اغلب گوشتى هستند. گل‌ها منفرد و یا گل‌آذین از نوع گرزن است. گل‌ها دوجنسى و منظّم، هر گل شامل ۴ تا ۵ کاسبرگ، ۴ تا ۵ گلبرگ، ۵ تا ۱۵ پرچم، ۲ تا ۵ برچهٔ پیوسته، تعداد زیادى تخمک با تمکن محورى است. میوه کپسول، شفت‌مانند و یا پیزوکارپ است. جنس‌هاى مختلف موجود در این تیره اغلب در مناطق خشک رشد کرده و فقط سه جنس آن نسبت به بقیه تفاوت‌هاى زیادى نشان مى‌دهد و به‌عنوان علف هرز در زمین‌هاى زراعى یافت مى‌شود.
شرح خصوصیات مهمترین علف‌هاى هرز موجود در این تیره به قرار زیر است:
-1اسفند - اسپند
نام علمى: Peganum harmala L
نام انگلیسى: Syrianrue, Harmel
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى چندساله، بوته‌مانند، ایستا یا پیچان و به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقه‌هاى بدون کرک و داراى انشعابات فراوان، برگ‌ها تخم‌مرغى شکل، به طول ۳ تا ۶ سانتى‌متر و شامل ۳ تا ۵ لوب نوک‌تیز، باریک و سرنیزه‌ای، به طول ۱ تا ۵/۳ و عرض ۵/۱ تا ۳ سانتى‌متر که کمى شکاف‌دار و بریده بریده هستند. هر برگ داراى گوشواره بوده و گوشواره‌هاى برگ‌هاى پائینى کوچک، سرنیزه‌اى و گاهى شکاف‌دار هستند.
- اندام‌هاى زایشى :
در انتهاء هر شاخه ۱ تا ۳ گل وجود دارد که بر روى دمگل‌هاى ضخیم و به طول ۱ تا ۲ سانتى‌متر مستقر هستند. کاسهٔ گل داراى ۵ لوب عمیق، باریک و به طول ۵/۱ تا ۲ سانتى‌متر که گاهى داراى کمى بریدگى و یا تقریباً سه قسمتى است. جام گل زرد رنگ شامل ۵ گلبرگ بیضى شکل، با انتهائى کند و یا مدوّر، به طول ۵/۱ تا ۲ سانتى‌متر و عرض ۶ تا ۹ میلى‌متر است.
میوهٔ این گیاه کپسول، کروى شکل و به قطر ۶/۰ تا ۱ سانتى‌متر که در قسمت بالا کمى مسطّح است. این گیاه تعداد زیادى بذر تولید مى‌کند؛ که، به رنگ قهوه‌اى تیره هستند.
موسم گلدهى اسپند اریبهشت تا اوایل تیرماه بوده و زمان میوه‌دهى آن از تیرماه تا اوایل شهریور است.
محل رشد و پراکنش
این گونه بیشتر در اراضى بایر و در مناطقى که میزان شورى زمین کم است رشد مى‌نماید. در اراضى که به‌تدریج زمین در حال شور شدن است از وفور و پراکنش آن کاسته مى‌شود.
-2پنجه‌مرغى، پنجه غازى، مَرغ
نام انگلیسى: Bermudagrass, common cynodon
نام علمى: Cynodon dactylon (L.) pers
گیاهچه
سطح فوقانى برگ‌هاى گیاهچه‌اى تا حدودى زبر و سطح زیرین آنها صاف مى‌باشد. در محل اتصال پهنک برگ به غلاف، حلقه‌اى از کرک‌هاى تقریباً سفیدرنگ (لیگول) مشاهده مى‌شود. در این ناحیه اوریکول وجود ندارد.
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى چندساله خوابیده بر زمین و رونده که توسط بذر، ریزوم و استولن تکثیر مى‌یابد. ساقه‌هاى زیرزمینى (ریزوم‌ها) و آنهائى که در روى زمین هستند (استولن) پهن و سفت بوده، شامل تعداد زیادى بندهاى کوتاه و برگ‌هاى فلس مانند هستند. از محل این بندها ساقه‌هاى هوائى و یا یک گیاه جدید تولید مى‌شود. توسعهٔ جانبى این گیاه سریع و همانند چمن متراکم است. برگ‌هاى ساقه‌اى این گیاه نیزه‌ای، به طول ۵/۲ تا ۱۰ سانتى‌متر و به رنگ سبز کدر مى‌باشند.
- اندام‌هاى زایشى :
دسته‌جات گل‌هاى این گیاه (سنبلک Spikelet ها) فاقد پایه هستند که در یک طرف سنبله و به‌صورت دو ردیفى مشاهده مى‌شوند. تعداد سنبله‌ها معمولاً چهار تا پنج عدد و به‌صورت پنجه مى‌باشند. سنبلک‌ها به رنگ سبز تا متمایل به ارغوانى هستند و هر یک شامل یک بذر زرد کم‌رنگ و متمایل به قهوه‌اى مى‌باشند. اندازهٔ این بذرها حدود یک میلى‌متر است.
موسم گلدهى این گیاه خرداد تا شهریور ماه است.
محل رشد و پراکنش
پنجه‌مرغى از جمله سمج‌ترین علف‌هاى هرز باغ‌ها، چمنزارها، حاشیهٔ جاده‌ها و برخى مزارع مى‌باشد. تکثیر رویشى سریع این گیاه کنترل آن را مشکل ساخته، به‌طورى‌که در میادین ورزشى و فضاى سبز پارک‌ها و در صورت عدم توجه در مدت زمان کوتاهى جایگزین چمن مى‌شود. این گیاه به خشکى و شورى مقاوم بوده، اما چنانچه ریشه‌ها و ریزوم‌هاى آن در معرض نور خورشید قرار گیرند به سرعت از بین خواهند رفت.
-3 ارخسک - خارخشک
نام علمى: Tribulus terrestris L
نام انگلیسى: Caltrop, Puncture- vine
گیاهچه
لپه‌ها ضخیم و طول آنها ۲ تا ۳ برابر عرض آنها است. اولین برگ‌هاى حقیقى مرکّب و پرى و شامل ۴ تا ۶ جفت برگچهٔ سرنیزه‌اى شکل سبز تیره و سطح زیرین آن خاکسترى رنگ است. پهنک برگ در طول رگبرگ میانى تاخورده و در حاشیه‌ها زبر، خشن و ناهموار است. دمبرگ‌هاى این برگ‌ها صورتى رنگ هستند.
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى است یک‌ساله و خیزان که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقه‌هاى آن پرزدار، از قاعده منشعب و معمولاً خوابیده بر سطح زمین بوده اما ممکن است در مواقعى که با دیگر گیاهان رقابت داشته باشد به‌صورت ایستا دیده شود. انشعابات آن باریک بوده و طول آنها ممکن است به یک متر نیز برسد. برگ‌هاى این گیاه مرکب و شامل ۵ تا ۸ جفت برگچهٔ مستطیلى شکل و به رنگ سبز کبود است که توسط کرک‌هائى لطیف پوشیده شده‌اند.
- اندام‌هاى زایشى :
گل‌ها کوچک، زردرنگ و شامل ۵ گلبرگ که به‌صورت منفرد در قاعدهٔ دمبرگ‌ها مشاهده مى‌شوند. تخمدان این گل‌ها نیز شامل پنج برچهٔ استخوانى یا زائدهٔ تیغ‌مانند بوده و داراى ۲ تا ۴ بذر است.
میوهٔ این گیاه فندقه، به رنگ زرد، به طول ۱ و عرض ۸/۰ سانتى‌متر و مجهّز به دو تا پنج خار مثلثى شکل، و نوک‌تیز است. سطح میوه‌ها به‌طور پراکنده پوشیده از کرک‌هاى کوتاه و لطیف است. میوه‌ها ناشکوفا بوده و مى‌توانند مدت چندین سال و بدون هیچ‌گونه تغییرى باقى بمانند.
موسم گلدهى این گیاه خرداد تا شهریور ماه است.
محل رشد و پراکنش
این علف هرز در ایران انتشار وسیعى داشته و بیشتر در نواحى خشک یافت مى‌شود. محصولات زراعى مختلف، حاشیهٔ جاده‌ها، زمین‌هاى بایر و باغ‌ها از مهمترین مناطقى محسوب مى‌شوند که این علف هرز در آنجا به‌وفور یافت مى‌شود.
-4قیچ - اسفندک
نام علمى: Zygophyllum fabago L
نام انگلیسى: Syrian beancaper
گیاهچه
لپه‌ها و همچنین اولین برگ‌هاى این گیاه خشن و چرمى است و هر برگ شامل دو برگچه است؛ که، این برگچه‌ها واژ تخم‌مرغی، صاف، بدون کرک، درخشان و برّاق هستند.
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى است چندساله، ایستا و به ارتفاع ۶۰ تا ۱۰۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقهٔ این گیاه داراى انشعابات چنگال‌مانند بوده و بدون کرک است. برگ‌ها به‌صورت یک جفت شانه‌اى و شامل دو برگچهٔ متقابل، واژ تخم‌مرغی، برّاق و درخشان هستند.
- اندام‌هاى زایشى :
گل‌ها زردرنگ و منفرد هستند و در بغل برگ‌ها مشاهده مى‌شوند. هر گل شامل ۵ گلبرگ و دمگلى کوتاه است.
میوه کپسول، آویخته و مستطیلى شکل که طول آن حداقل سه برابر عرض آن است. این میوه‌ها نوک‌تیز، گوشه‌دار و محتوى تعداد زیادى بذر متورّم و غده‌دار هستند.
موسم گلدهى این گیاه بهار تا اوایل تابستان است.
محل رشد و پراکنش
این گونه بیشتر در مناطق خشک و نواحى استپى و در زمین‌هاى بایر و غیر قابل کاشت، حاشیهٔ مزارع و باغ‌ها مشاهده مى‌شود.
شرح خصوصیات مهمترین علف‌هاى هرز موجود در این تیره به قرار زیر است:
-1اسفند - اسپند
نام علمى: Peganum harmala L
نام انگلیسى: Syrianrue, Harmel
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى چندساله، بوته‌مانند، ایستا یا پیچان و به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقه‌هاى بدون کرک و داراى انشعابات فراوان، برگ‌ها تخم‌مرغى شکل، به طول ۳ تا ۶ سانتى‌متر و شامل ۳ تا ۵ لوب نوک‌تیز، باریک و سرنیزه‌ای، به طول ۱ تا ۵/۳ و عرض ۵/۱ تا ۳ سانتى‌متر که کمى شکاف‌دار و بریده بریده هستند. هر برگ داراى گوشواره بوده و گوشواره‌هاى برگ‌هاى پائینى کوچک، سرنیزه‌اى و گاهى شکاف‌دار هستند.
- اندام‌هاى زایشى :
در انتهاء هر شاخه ۱ تا ۳ گل وجود دارد که بر روى دمگل‌هاى ضخیم و به طول ۱ تا ۲ سانتى‌متر مستقر هستند. کاسهٔ گل داراى ۵ لوب عمیق، باریک و به طول ۵/۱ تا ۲ سانتى‌متر که گاهى داراى کمى بریدگى و یا تقریباً سه قسمتى است. جام گل زرد رنگ شامل ۵ گلبرگ بیضى شکل، با انتهائى کند و یا مدوّر، به طول ۵/۱ تا ۲ سانتى‌متر و عرض ۶ تا ۹ میلى‌متر است.
میوهٔ این گیاه کپسول، کروى شکل و به قطر ۶/۰ تا ۱ سانتى‌متر که در قسمت بالا کمى مسطّح است. این گیاه تعداد زیادى بذر تولید مى‌کند؛ که، به رنگ قهوه‌اى تیره هستند.
موسم گلدهى اسپند اریبهشت تا اوایل تیرماه بوده و زمان میوه‌دهى آن از تیرماه تا اوایل شهریور است.
محل رشد و پراکنش
این گونه بیشتر در اراضى بایر و در مناطقى که میزان شورى زمین کم است رشد مى‌نماید. در اراضى که به‌تدریج زمین در حال شور شدن است از وفور و پراکنش آن کاسته مى‌شود.
-2پنجه‌مرغى، پنجه غازى، مَرغ
نام انگلیسى: Bermudagrass, common cynodon
نام علمى: Cynodon dactylon (L.) pers
گیاهچه
سطح فوقانى برگ‌هاى گیاهچه‌اى تا حدودى زبر و سطح زیرین آنها صاف مى‌باشد. در محل اتصال پهنک برگ به غلاف، حلقه‌اى از کرک‌هاى تقریباً سفیدرنگ (لیگول) مشاهده مى‌شود. در این ناحیه اوریکول وجود ندارد.
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى چندساله خوابیده بر زمین و رونده که توسط بذر، ریزوم و استولن تکثیر مى‌یابد. ساقه‌هاى زیرزمینى (ریزوم‌ها) و آنهائى که در روى زمین هستند (استولن) پهن و سفت بوده، شامل تعداد زیادى بندهاى کوتاه و برگ‌هاى فلس مانند هستند. از محل این بندها ساقه‌هاى هوائى و یا یک گیاه جدید تولید مى‌شود. توسعهٔ جانبى این گیاه سریع و همانند چمن متراکم است. برگ‌هاى ساقه‌اى این گیاه نیزه‌ای، به طول ۵/۲ تا ۱۰ سانتى‌متر و به رنگ سبز کدر مى‌باشند.
- اندام‌هاى زایشى :
دسته‌جات گل‌هاى این گیاه (سنبلک Spikelet ها) فاقد پایه هستند که در یک طرف سنبله و به‌صورت دو ردیفى مشاهده مى‌شوند. تعداد سنبله‌ها معمولاً چهار تا پنج عدد و به‌صورت پنجه مى‌باشند. سنبلک‌ها به رنگ سبز تا متمایل به ارغوانى هستند و هر یک شامل یک بذر زرد کم‌رنگ و متمایل به قهوه‌اى مى‌باشند. اندازهٔ این بذرها حدود یک میلى‌متر است.
موسم گلدهى این گیاه خرداد تا شهریور ماه است.
محل رشد و پراکنش
پنجه‌مرغى از جمله سمج‌ترین علف‌هاى هرز باغ‌ها، چمنزارها، حاشیهٔ جاده‌ها و برخى مزارع مى‌باشد. تکثیر رویشى سریع این گیاه کنترل آن را مشکل ساخته، به‌طورى‌که در میادین ورزشى و فضاى سبز پارک‌ها و در صورت عدم توجه در مدت زمان کوتاهى جایگزین چمن مى‌شود. این گیاه به خشکى و شورى مقاوم بوده، اما چنانچه ریشه‌ها و ریزوم‌هاى آن در معرض نور خورشید قرار گیرند به سرعت از بین خواهند رفت.
-3 ارخسک - خارخشک
نام علمى: Tribulus terrestris L
نام انگلیسى: Caltrop, Puncture- vine
گیاهچه
لپه‌ها ضخیم و طول آنها ۲ تا ۳ برابر عرض آنها است. اولین برگ‌هاى حقیقى مرکّب و پرى و شامل ۴ تا ۶ جفت برگچهٔ سرنیزه‌اى شکل سبز تیره و سطح زیرین آن خاکسترى رنگ است. پهنک برگ در طول رگبرگ میانى تاخورده و در حاشیه‌ها زبر، خشن و ناهموار است. دمبرگ‌هاى این برگ‌ها صورتى رنگ هستند.
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى است یک‌ساله و خیزان که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقه‌هاى آن پرزدار، از قاعده منشعب و معمولاً خوابیده بر سطح زمین بوده اما ممکن است در مواقعى که با دیگر گیاهان رقابت داشته باشد به‌صورت ایستا دیده شود. انشعابات آن باریک بوده و طول آنها ممکن است به یک متر نیز برسد. برگ‌هاى این گیاه مرکب و شامل ۵ تا ۸ جفت برگچهٔ مستطیلى شکل و به رنگ سبز کبود است که توسط کرک‌هائى لطیف پوشیده شده‌اند.
- اندام‌هاى زایشى :
گل‌ها کوچک، زردرنگ و شامل ۵ گلبرگ که به‌صورت منفرد در قاعدهٔ دمبرگ‌ها مشاهده مى‌شوند. تخمدان این گل‌ها نیز شامل پنج برچهٔ استخوانى یا زائدهٔ تیغ‌مانند بوده و داراى ۲ تا ۴ بذر است.
میوهٔ این گیاه فندقه، به رنگ زرد، به طول ۱ و عرض ۸/۰ سانتى‌متر و مجهّز به دو تا پنج خار مثلثى شکل، و نوک‌تیز است. سطح میوه‌ها به‌طور پراکنده پوشیده از کرک‌هاى کوتاه و لطیف است. میوه‌ها ناشکوفا بوده و مى‌توانند مدت چندین سال و بدون هیچ‌گونه تغییرى باقى بمانند.
موسم گلدهى این گیاه خرداد تا شهریور ماه است.
محل رشد و پراکنش
این علف هرز در ایران انتشار وسیعى داشته و بیشتر در نواحى خشک یافت مى‌شود. محصولات زراعى مختلف، حاشیهٔ جاده‌ها، زمین‌هاى بایر و باغ‌ها از مهمترین مناطقى محسوب مى‌شوند که این علف هرز در آنجا به‌وفور یافت مى‌شود.
-4قیچ - اسفندک
نام علمى: Zygophyllum fabago L
نام انگلیسى: Syrian beancaper
گیاهچه
لپه‌ها و همچنین اولین برگ‌هاى این گیاه خشن و چرمى است و هر برگ شامل دو برگچه است؛ که، این برگچه‌ها واژ تخم‌مرغی، صاف، بدون کرک، درخشان و برّاق هستند.
گیاه کامل
- اندام‌هاى رویشى :
گیاهى است چندساله، ایستا و به ارتفاع ۶۰ تا ۱۰۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقهٔ این گیاه داراى انشعابات چنگال‌مانند بوده و بدون کرک است. برگ‌ها به‌صورت یک جفت شانه‌اى و شامل دو برگچهٔ متقابل، واژ تخم‌مرغی، برّاق و درخشان هستند.
- اندام‌هاى زایشى :
گل‌ها زردرنگ و منفرد هستند و در بغل برگ‌ها مشاهده مى‌شوند. هر گل شامل ۵ گلبرگ و دمگلى کوتاه است.
میوه کپسول، آویخته و مستطیلى شکل که طول آن حداقل سه برابر عرض آن است. این میوه‌ها نوک‌تیز، گوشه‌دار و محتوى تعداد زیادى بذر متورّم و غده‌دار هستند.
موسم گلدهى این گیاه بهار تا اوایل تابستان است.
محل رشد و پراکنش
این گونه بیشتر در مناطق خشک و نواحى استپى و در زمین‌هاى بایر و غیر قابل کاشت، حاشیهٔ مزارع و باغ‌ها مشاهده مى‌شود.
دیدگاه ها