پیچک صحرایی یکی از ده گیاه هرز مهم و مساله ساز دنیا می باشد و گیاهان هرز خسارت زای باغات،مزارع گندم و محصولات تابستانه به شمار می رود. به طور کلی گیاه هرزی اجباری است و به صورت وحشی یافت نمی شود.این گیاه چند ساله خزنده وبومی اروپا و غرب آسیا است و گسترش آن در مناطق گرمسیری و معتدل می باشد.تراکم بالای آن عملکرد محصول را تا60-50% کاهش می دهد.علاوه بر آن با پیچیدن به دور غلات دانه ریز سبب ایجاد مشکل در امر برداشت آنها می شود .
پیچک به سرما و یخبندان مقاوم است ولی دمای 8- تا 10- درجه سانتی گراد ساقه های هوایی آن را از بین خواهد برد.پیچک صحرایی گاهی با پیچک هفت بند اشتباه می شود.اگر چه پیچک هفت بند یک ساله و کوچکتر است و گلهای آن سبز مایل به سفید می باشند.(سبز روشن).علاوه بر آن در قاعده هر برگچه ،یک غلاف غشایی یا اوکرا نیز دارد.ثابت شده که پیچک صحرایی روی ذرت و نیشکر اثر دگر آسیبی دارد.
پیچک صحرایی کاربرد پزشکی هم دارد ؛از غصاره آن برای حفاظت از بدن از طریق تحریک رشد رگهای خونی در بافت های آسیب دیده می شود.این عصاره در شکل تجاری به شکل کپسول فرموله می شود.
ویژگی های گیاه شناسی
گیاهی است از تیره پیچک که گیاههان این تیره بالا رونده و بوته ای بوده و دارای شیرابه ای شیری رنگ می باشند.گلها منظم،دارای پنج کاسبرگ،پنج کاسبرگ پیوسته،پنج پرچم ودو برگچه با دو تا چهار خانه که در هر خانه یک یا دو تخمک دیده می شود.
گلهای این خانواده معمولا شیپوری و قیفی و رنگ آنها سفید تا صورتی می باشد.میوه آنها غالبا کپسول می باشد.برگه در پیچک صحرایی کوچک بوده و هیچگاه کاسه گل را در بر نمی گیرد.
کنترل
مدیریت صحیح مزرعه و رعایت بهداشت زراعی انجام عملیات شخم استفاده از علف کش های مناسب و استفاده از عوامل بیولوژیکی،راه های کنترل پیچک صحرایی هستند.کشت محصولات پاییزه ای که بتواند مقدار نور دریافتی توسط پیچک را برای مدت سه سال پشت سر هم در حدود نصف مقدار طبیعی (مثل محصول گندم)کاهش دهند به کنترل این علف هرز کمک می کند اما باعث از بین رفتن کامل آن نمی شود.اما کاشت این نوع گیاهان همراه با شخم و با تعداد بیشتر یکی از راه های بسیار خوب برای کنترل پیچک صحرایی است.همچنین کشت گندم یا جو و آیش هم راه موثری برای کنترل این علف هرز خطر ناک است.یکی دیگر از راه های کنترل پیچک صحرایی شخم های پشت سر هم از فروردین تا آبان ماه است این روش حتی می تواند پیچک را به کلی از بین ببرد بهترین عمق شخم در این روش حدود 10سانتی متر است.خراش کم عمق خاک با تعداددفعات بیشتر نیز می تواند مانند شخم برای کنترل این علف هرز مناسب باشد. در شخم زدن متوالی رعایت فاصله 18روز بین دو شخم نتیجه خوبی را در ریشه کن کردن این علف هرز به دنبال دارد. اولین شخم را باید 12روز بعد از ظهور پیچک صحرایی زد.
اگر از روش شخم پشت سر هم در اراضی آیش استفاده شود5/1تا3سال طول می کشد تا این علف هرز کنترل شود که با توجه به ارزش زمین زراعی این کار مقرون به صرفه نیست.
استفاده از تناوب آیش- گندم به مدت سه سال با استفاده شخم متراکم(پشت سر هم)در سال آیش نیز پیچک صحرایی را کنترل می کند.
استفاده از علف کش تو – فور- دی در کنترل این علف هرز موثر است مصرف این علف کش در محصولاتی که به صورت خطی کاشته شده و بوته های محصول نزدیک به هم و رشد خوبی هم داشته باشند می تواند جایگزین بعضی از شخم ها شود.اگر در اراضی گندم کاری قبل از آیش تابستانه علف کش تو- فور- دی مصرف شود پیچک را بهتر کنترل می کند.
اگر در زراعت گندم با پیچک صحرایی مبارزه شود مصرف مخلوط علف کش های تو-فور-دی و پاراکوت یا مخلوط تو-فی دی آمینو تریازولدر اوایل فصل رویش (اردیبهشت)و یا اواخر فصل رویش (شهریور)نتیجه خوبی را به دنبال دارد.اگر تراکم پیچک در زمین زراعی زیاد باشد در زمان آیش مصرف علف کش گلیفوسیت (راند آب)یا مخلوط آن با علف کش تو- فور- دی نتیجه خوبی دارد.مصرف علف کش گلیفوسیت (راند آب)در زمین آیش همراه با 200تا300 لیتر آب این علف هرز را منترل می کند.«با تکرار این عملیات طی چند سال می توان پیچک صحرائی را کنترل نمود،به شرط آن که موضوع پیشگیری از آلودگی مجدد مزرعه مد نظر قرار گیرد.»
ریشه
پیچک دارای سیستم ریشه ای گسترده ای می باشد و در رشد عمودی به سمت اعماق خاک معمولا تا عمق 40/2متری نفوذ می کند،ولی گاهی اوقات رشد تا اعماق9-6 متری هم وجود دارد.سیستم ریشه ای عمیق و وسیع پیچک آنرا رقیبی قوی برای محصولات زراعی در اقلیم های خشک تبدیل کرده است.ریشه ها تقریبا زرد رنگ وریزوم ها سفید می باشند.ریزوم های پیچک معمولا از ریشه های جانبی منشا می گیرند و رشد شاخه ها از جوانه های روی ریشه های خزنده ناشی می شوند.ریشه اصلی پیچک راست می باشد و ریشه های فرعی فراوانی تولید می کنند.ریشه های پیچک علاوه بر نفوذ عمقی زیادی هم دارند و یک گیاه پیچک به کمک همین سیستم ریشه ای قادر است در طی فصل زراعی ناحیه ای به شعاع شش متر را اشغال کند.البته این گسترش به نوع خاک و میزان رطوبت بستگی دارد.یک گیاه پیچک تنها شش ماه پس از جوانه زنی،197 ریشه عمودی هر کدام به طول تقریبی 125سانتی متر و34 ریزوم به طول میانگین 120سانتی متر تولید می کند؛این ریزوم ها می توانند 141 گیاهچه جدید ایجاد کنند.
مواد ذخیره ریشه به اندازه ای است که گیاه حتی در صورت قطع شدن یا از دست دادن مکرر اندام های هوایی،قادر به باز سازی مجدد خود می باشد.و هر چه عمق ریشه بیشتر باشد،مواد اندوخته ای بیشتری خواهد داشت.نکته دیگر این که قطعاتی به کوچکی 5/2 سانتی متر از ریشه آن،قادر به ایجاد یک گیاه کامل می باشد.
بذر
بذور پیچک خاکستری تا قهوه ای تیره می باشند.این بذور محکم و سخت،سه گوش و تخم مرغی شکل و اندازه هر کدام 5میلیمتر می باشد.بذور 15-10 روز پس از گرده افشانی به وجود می آیند که در این هنگام رطوبت آنها حدود8% است ولی تا دو هفته بعد رطوبت آنها کاهش یافته و به حدود 13%می رسد.در این هنگام پوسته کامل شده و نسبت به آب غیر قابل نفوذ می شود.بذر پیچک پس از خورده شدن توسط پرندگان و عبور از دستگاه گوارش آنها قوه نامیه خود را از دست می دهد ولی اگر توسط پستانداران اهلی خورده شود تا حدودی قوه نامیه خود را حفظ می کند.این بذور پس از دفع توسط گاو و بعد از چهار ماه قرار داشتن در کود گاوی،قدرت جوانه زنی نخواهد داشت.نکته دیگر اینکه بذور پیچک بعد از 54 ماه قرار داشتن زیر آب،55% آنها قادر به جوانه زنی می باشند. اگر بذور آن به مدت سی دقیقه تایک ساعت در اسید سولفوریک غلیظ خیسانده و سپس با آب شسته شوند،یا ده دقیقه در آب 60درجه سانتی گراد قرار داده شوند،درجه جوانه زنی آنها بالا می رود.
پیچک در دمای بالا و کم بودن رطوبت و باران طی فصل رشد تعداد زیادی بذر تولید می کند. هر گیاه قادر است500-50 بذر تولید کند.این بذور می توانند در خاک و به حالت خواب سالهای زیادی(تا28 سال)زنده بمانند.جوانه زنی این بذور در طول سال و در صورت فراهم بودن رطوبت و دیگر شرایط،امکان پذیر خواهد بود؛دمای مناسب برای جوانه زنی بذور پیچک 35-25 درجه سانتی گراد می باشد.
گل
گل آذین پیچک گرزن و دارای یک تا سه گل می باشد.که گاهی به صورت منفرد روی دمگلی باریک به طول 5-5/2 و عرض5/2 سانتی متر در گوشه برگ ها ظاهر می شوند.
رنگ آنها سفید تا صورتی با خطوطی کمی تیره تر از گلبرگ ها می باشد.عمر گلها یک روز اما تولید آنها پیوسته از ابتدای تابستان تا انتهای فصل رشد به طول می انجامد.طول کاسبرگ های بیرونی ،مستطیلی و تخم مرغی شکلند و نیز از کاسبرگ های داخلی کوتاه ترند و بعضی از مواقع حاشیه آنها را لایه ای غشایی در بر گرفته است.کاسه گل پس از رسیدن دانه در قاعده میوه باقی می ماند.تخمدان آن آزاد و از دو خانه تشکیل یافته که به دو خامه استوانه ای و باریک منتهی می شود.
برگ
برگ های آن متناوب،کشیده وبلند،عموما سر نیزه ای شکل و نوک تیزند و دارای دمبرگی کوتاه می باشند.رگبرگ های پنجه ای آن از قاعده برگ آغاز شده و در انتهای برگ به صورت متقابل روبروی هم قرار می گیرند.برگ های پیچک در قاعده دارای لوبهای پهن می باشند؛البته شکل برگ بسته به شرایط محیط رشد،از تخم مرغی ومستطیلی تا باریک و تیز می تواند متفاوت باشد.سر نیزه ای بودن برگ ها در شرایط تنش خشکی بیشتر قابل مشاهده است.
گیاه کامل
این گیاه هرز چند ساله خزنده می باشد و توسط تقسیم ریشه گسترش می یابد و سطح آن صاف و بدون هیچگونه کرکی می باشدورشد رویشی آن از ابتدای بهار تا شروع سرمای سبک پاییز می باشد؛معمولا در سال اول قادر به تولد گل نیست و فقط ریشه های اصلی و جانبی خود را تقویت خواهد کرد.
ساقه
ساقه های آن ظریف و پیچنده اند و به سمت راست قیم خود می پیچند،و اگر گیاه در کنار قیمی نباشد.ساقه ها به دور خود می پیچند.ساقه ها دارای خطوط برجسته ای روی سطح می باشند. طول آن ها 100-30سانتی متر و گاهی بیشتر نیز می تواند باشد.
گیاهچه
گیاهچه آن دارای برگ های لپه ای سبز تیره با رگبرگ های قابل رویت و تقریبا این برگ ها قلبی شکل تا گرد می باشند.این برگ ها تا ده روز پس از جوانه زنی ظاهر می شوند.ولیکن برگ های حقیقی سه گوش ،نوک تیزو در قاعده دارای لوبهای عمیق می باشند.گیاهچه از طریق شیار موجود در برگهای پائینی براحتی تشخیص داده می شود.
قابل ذکر است که ساقه های جوان حاصل از گیاهان تثبیت شده،برگ های قاعده ای نخواهند داشت.
میوه
نوع میوه در پیچک کپسول تخم مرغی شکل به قطر 6میلیمتر و بیشتر مواقع دارای دو حجره می باشد که هر حجره محتوی دو بذر می باشد.
نوع کپسول شکوفای خشک است و شکوفای آن به طریق طوطی(شیاری)در وسط بر گچه ها صورت می گیرد که در این حالت به آن لوکولیسیدمی گویند .
سرعت رشد نسبی
پتانسیل حداکثر سرعت رشد نسبی برای پیچک44/2 ومیانگین سرعت رشد آن36/1 گرم بر گرم در هفته5 می باشد.این نشان میدهد که سرعت رشد نسبی زیاد یکی از خصوصیات مهم علف های هرز خطرناکی مانند پیچک می باشد.چون مقدار ماده خشک تولید شده توسط هر گونه گیاهی باید متناسب با منابع مورد استفاده درطی فصل رشد باشد،سرعن رشد نسبی اغلب به عنوان یک شاخص بالقوه در توانایی رقابتی بین گیاهان زراعی و گیاهان هرز استفاده می شود.علاوه بر این همبستگی شدیدی میان شاخص سطحی برگ و سرعت رشد نسبی بالقوه وجود دارد.به این صورت که هر چه گیاه شاخص سطح برگ بیشتری داشته باشد،سریعتر رشد نموده و بیوماس بیشتری تولید می کند.
از آنجا که پیچک علاوه بر بذر دارای ریشه ها و ریزوم های حاوی جوانه های متعددی با مواد اندوخته ای فراوانی است که قدرت تکثیر آن را افزایش می دهد،مشکل آن به راحتی قابل حل نمی باشد.خسارت آن در شرایط خشکی و نیز در اراضی دیم بیشتر از شرایط فاریاب است؛دلیل این موضوع این است که پیژک هم سیستم ریشه ای قوی و گسترده ای دارد و هم این که در شرایط رطوبت نسبی کم،حساسیت کمتری به علف کش ها دارد.
مهمترین راه مهارو کاستن از مشکلات این گیاه هرز روش پیشگیری می باشد،
کنترل علف هرز دایمی پیچک صحرایی
پیچک صحرایی یکیاز خطرناک ترین علف های هرز بومی کشورهای اروپایی است که از آنجا به ایران آورده شده است این علف هرز یکی از ده نوع هرز مشکل ساز دنیا است که خسارت آن در 32نوع محصول کشاورزی گزارش شده است.پیچک صحرایی در تمام مناطق معتدل و گرم وجود دارد.این گیاه در خاک های مرطوب و حاصلخیز رشد می کند و در تابستان های گرم وخشک و بی باران و گرم در تیر ماه و مرداد ماه به خواب می رود و در شهریور ماه رشد خود را شروع می کند این علف هرز به سرما و یخبندان نیز مقاوم است.
طرز زیاد شدن
پیچک صحرایی دارای گل های شیپوری سفید و یا مخلوط سفید صورتی است و بذر تولید می کند.این گیاه دارای دو ریشه عمیق و گسترده ای است که در خاک پراکنده می شود و از بوته های جدید تولید می شود علاوه بر آن دارای ساقه هایزیر زمینی (ریزوم)است که قادر هستند ساقه های هوایی تولید کنند.در اراضی آلوده به این علف هرز عملیات شخم باعث می شود ریشه های پیچک صحرایی قطعه قطعه شوند قطعاتی به اندازه 2تا7 سانتی متر بریده شوند قادر هستند گیاه جدیدی تولید کنند.
خسارت
پیچک صحرایی در اراضی غیر آلوده به سرعت گسترش پیدا می کند این علف هرز دایمی خسارت زیادی به محصولات مختلف وارد می کند وجود تعداد کمی بذر پیچک صحرایی در محصول گندم باعث می شود این محصول قابلیت استفاده بذری خود را از دست بدهد.وجود این علف هرز در مزارع گندم وجود عملیات برداشت محصول با کمباین را مختل می کند.کوبنده های کمباین قادر به کوبیدن کامل محصول نبوده و ریزش دانه بسیار زیاد می شود.در این نوع اراضی محصول سال بعد آلوده به گندم حاصل از ریزش سال قبل می شود.
بررسی امکان وجود اکوتیپ هایی در میان جمعیتهای پیچک صحرایی
تنوع پاسخ پیچک صحرایی به روش های مختلف کنترل علف هرز که احتمالا ناشی از تنوع رشدی و فیزیولوژیکی این علف هرز می باشد،توجه محققان را به خود معطوف داشته است.لذا این آزمایش به منظور تشخیص اکوتیپهای احتمالی در میان جمعیت های پیچک صحرایی انجام گرفت.بذور پیچک صحرایی که از هشت استان مختلف شامل آذربایجان شرقی،آذربایجان غربی،تهران،خراسان،فارس،قزوین،کرمان و همدان جمع آوری شده بود،در تهران در شرایط محیطی یکسان کاسته شد ومشخصات مورفولوژیکی وفیزیولوژیکی آنها از روی گیاهچه های حاصل از ریزوم،بررسی شد.بر اساس 24 مشخصه بررسی شده،21 اکوتیپ در میان نمونه های پیچک مشخص شد.
اکوتیپ های پیچک اختلافات مشخصی در مورفولوژی برگ،خصوصیات گل ومیزان کرک برگ و گل نشان دادند.پهنک بالغ اکوتیپ های مختلف پیچک صحرایی در طول از 5،4،2 و در عرض3،1 -1،2سانتی متر و زاویه راس برگ از 69-32 درجه بین اکوتیپ ها متغییر بود. شکل انتهای برگ در آنها از کشیده تا گرد متغیر بود.اکوتیپ ها از نظر قطر گل از 1،7-3،3 سانتی متر اختلاف داشتند.رنگ گل از سفید تا سفید –صورتی پررنگ متغیر بود.پرچم های آن اغلب پائین تر از لبه های کلاله قرار می گرفت.میزان کرک پوش اندام های مختلف برگ و گل متفاوت بود.اکوتیپها همچنین در قابلیت تولید گل تفاوت داشتند.اکوتیپی که زودتر به گلدهی رسید،حدود50روز زودتر از اکوتیپی که دیربه گلدهی رفت،تولید گل گرد و تولید گل آن نیز شش برابر بیشتر بود.بنابراین،به نظر می رسد که تنوع رشدی و فیزیولوژیکی بین اکوتیپ های مختلف پیچک می تواند قدرت سازگاری جمعیت این علف هرز در شرایط محیطی متفاوت به روش های مختلف کنترل هرز را توجیه کند.
پیچک به سرما و یخبندان مقاوم است ولی دمای 8- تا 10- درجه سانتی گراد ساقه های هوایی آن را از بین خواهد برد.پیچک صحرایی گاهی با پیچک هفت بند اشتباه می شود.اگر چه پیچک هفت بند یک ساله و کوچکتر است و گلهای آن سبز مایل به سفید می باشند.(سبز روشن).علاوه بر آن در قاعده هر برگچه ،یک غلاف غشایی یا اوکرا نیز دارد.ثابت شده که پیچک صحرایی روی ذرت و نیشکر اثر دگر آسیبی دارد.
پیچک صحرایی کاربرد پزشکی هم دارد ؛از غصاره آن برای حفاظت از بدن از طریق تحریک رشد رگهای خونی در بافت های آسیب دیده می شود.این عصاره در شکل تجاری به شکل کپسول فرموله می شود.
ویژگی های گیاه شناسی
گیاهی است از تیره پیچک که گیاههان این تیره بالا رونده و بوته ای بوده و دارای شیرابه ای شیری رنگ می باشند.گلها منظم،دارای پنج کاسبرگ،پنج کاسبرگ پیوسته،پنج پرچم ودو برگچه با دو تا چهار خانه که در هر خانه یک یا دو تخمک دیده می شود.
گلهای این خانواده معمولا شیپوری و قیفی و رنگ آنها سفید تا صورتی می باشد.میوه آنها غالبا کپسول می باشد.برگه در پیچک صحرایی کوچک بوده و هیچگاه کاسه گل را در بر نمی گیرد.
کنترل
مدیریت صحیح مزرعه و رعایت بهداشت زراعی انجام عملیات شخم استفاده از علف کش های مناسب و استفاده از عوامل بیولوژیکی،راه های کنترل پیچک صحرایی هستند.کشت محصولات پاییزه ای که بتواند مقدار نور دریافتی توسط پیچک را برای مدت سه سال پشت سر هم در حدود نصف مقدار طبیعی (مثل محصول گندم)کاهش دهند به کنترل این علف هرز کمک می کند اما باعث از بین رفتن کامل آن نمی شود.اما کاشت این نوع گیاهان همراه با شخم و با تعداد بیشتر یکی از راه های بسیار خوب برای کنترل پیچک صحرایی است.همچنین کشت گندم یا جو و آیش هم راه موثری برای کنترل این علف هرز خطر ناک است.یکی دیگر از راه های کنترل پیچک صحرایی شخم های پشت سر هم از فروردین تا آبان ماه است این روش حتی می تواند پیچک را به کلی از بین ببرد بهترین عمق شخم در این روش حدود 10سانتی متر است.خراش کم عمق خاک با تعداددفعات بیشتر نیز می تواند مانند شخم برای کنترل این علف هرز مناسب باشد. در شخم زدن متوالی رعایت فاصله 18روز بین دو شخم نتیجه خوبی را در ریشه کن کردن این علف هرز به دنبال دارد. اولین شخم را باید 12روز بعد از ظهور پیچک صحرایی زد.
اگر از روش شخم پشت سر هم در اراضی آیش استفاده شود5/1تا3سال طول می کشد تا این علف هرز کنترل شود که با توجه به ارزش زمین زراعی این کار مقرون به صرفه نیست.
استفاده از تناوب آیش- گندم به مدت سه سال با استفاده شخم متراکم(پشت سر هم)در سال آیش نیز پیچک صحرایی را کنترل می کند.
استفاده از علف کش تو – فور- دی در کنترل این علف هرز موثر است مصرف این علف کش در محصولاتی که به صورت خطی کاشته شده و بوته های محصول نزدیک به هم و رشد خوبی هم داشته باشند می تواند جایگزین بعضی از شخم ها شود.اگر در اراضی گندم کاری قبل از آیش تابستانه علف کش تو- فور- دی مصرف شود پیچک را بهتر کنترل می کند.
اگر در زراعت گندم با پیچک صحرایی مبارزه شود مصرف مخلوط علف کش های تو-فور-دی و پاراکوت یا مخلوط تو-فی دی آمینو تریازولدر اوایل فصل رویش (اردیبهشت)و یا اواخر فصل رویش (شهریور)نتیجه خوبی را به دنبال دارد.اگر تراکم پیچک در زمین زراعی زیاد باشد در زمان آیش مصرف علف کش گلیفوسیت (راند آب)یا مخلوط آن با علف کش تو- فور- دی نتیجه خوبی دارد.مصرف علف کش گلیفوسیت (راند آب)در زمین آیش همراه با 200تا300 لیتر آب این علف هرز را منترل می کند.«با تکرار این عملیات طی چند سال می توان پیچک صحرائی را کنترل نمود،به شرط آن که موضوع پیشگیری از آلودگی مجدد مزرعه مد نظر قرار گیرد.»
ریشه
پیچک دارای سیستم ریشه ای گسترده ای می باشد و در رشد عمودی به سمت اعماق خاک معمولا تا عمق 40/2متری نفوذ می کند،ولی گاهی اوقات رشد تا اعماق9-6 متری هم وجود دارد.سیستم ریشه ای عمیق و وسیع پیچک آنرا رقیبی قوی برای محصولات زراعی در اقلیم های خشک تبدیل کرده است.ریشه ها تقریبا زرد رنگ وریزوم ها سفید می باشند.ریزوم های پیچک معمولا از ریشه های جانبی منشا می گیرند و رشد شاخه ها از جوانه های روی ریشه های خزنده ناشی می شوند.ریشه اصلی پیچک راست می باشد و ریشه های فرعی فراوانی تولید می کنند.ریشه های پیچک علاوه بر نفوذ عمقی زیادی هم دارند و یک گیاه پیچک به کمک همین سیستم ریشه ای قادر است در طی فصل زراعی ناحیه ای به شعاع شش متر را اشغال کند.البته این گسترش به نوع خاک و میزان رطوبت بستگی دارد.یک گیاه پیچک تنها شش ماه پس از جوانه زنی،197 ریشه عمودی هر کدام به طول تقریبی 125سانتی متر و34 ریزوم به طول میانگین 120سانتی متر تولید می کند؛این ریزوم ها می توانند 141 گیاهچه جدید ایجاد کنند.
مواد ذخیره ریشه به اندازه ای است که گیاه حتی در صورت قطع شدن یا از دست دادن مکرر اندام های هوایی،قادر به باز سازی مجدد خود می باشد.و هر چه عمق ریشه بیشتر باشد،مواد اندوخته ای بیشتری خواهد داشت.نکته دیگر این که قطعاتی به کوچکی 5/2 سانتی متر از ریشه آن،قادر به ایجاد یک گیاه کامل می باشد.
بذر
بذور پیچک خاکستری تا قهوه ای تیره می باشند.این بذور محکم و سخت،سه گوش و تخم مرغی شکل و اندازه هر کدام 5میلیمتر می باشد.بذور 15-10 روز پس از گرده افشانی به وجود می آیند که در این هنگام رطوبت آنها حدود8% است ولی تا دو هفته بعد رطوبت آنها کاهش یافته و به حدود 13%می رسد.در این هنگام پوسته کامل شده و نسبت به آب غیر قابل نفوذ می شود.بذر پیچک پس از خورده شدن توسط پرندگان و عبور از دستگاه گوارش آنها قوه نامیه خود را از دست می دهد ولی اگر توسط پستانداران اهلی خورده شود تا حدودی قوه نامیه خود را حفظ می کند.این بذور پس از دفع توسط گاو و بعد از چهار ماه قرار داشتن در کود گاوی،قدرت جوانه زنی نخواهد داشت.نکته دیگر اینکه بذور پیچک بعد از 54 ماه قرار داشتن زیر آب،55% آنها قادر به جوانه زنی می باشند. اگر بذور آن به مدت سی دقیقه تایک ساعت در اسید سولفوریک غلیظ خیسانده و سپس با آب شسته شوند،یا ده دقیقه در آب 60درجه سانتی گراد قرار داده شوند،درجه جوانه زنی آنها بالا می رود.
پیچک در دمای بالا و کم بودن رطوبت و باران طی فصل رشد تعداد زیادی بذر تولید می کند. هر گیاه قادر است500-50 بذر تولید کند.این بذور می توانند در خاک و به حالت خواب سالهای زیادی(تا28 سال)زنده بمانند.جوانه زنی این بذور در طول سال و در صورت فراهم بودن رطوبت و دیگر شرایط،امکان پذیر خواهد بود؛دمای مناسب برای جوانه زنی بذور پیچک 35-25 درجه سانتی گراد می باشد.
گل
گل آذین پیچک گرزن و دارای یک تا سه گل می باشد.که گاهی به صورت منفرد روی دمگلی باریک به طول 5-5/2 و عرض5/2 سانتی متر در گوشه برگ ها ظاهر می شوند.
رنگ آنها سفید تا صورتی با خطوطی کمی تیره تر از گلبرگ ها می باشد.عمر گلها یک روز اما تولید آنها پیوسته از ابتدای تابستان تا انتهای فصل رشد به طول می انجامد.طول کاسبرگ های بیرونی ،مستطیلی و تخم مرغی شکلند و نیز از کاسبرگ های داخلی کوتاه ترند و بعضی از مواقع حاشیه آنها را لایه ای غشایی در بر گرفته است.کاسه گل پس از رسیدن دانه در قاعده میوه باقی می ماند.تخمدان آن آزاد و از دو خانه تشکیل یافته که به دو خامه استوانه ای و باریک منتهی می شود.
برگ
برگ های آن متناوب،کشیده وبلند،عموما سر نیزه ای شکل و نوک تیزند و دارای دمبرگی کوتاه می باشند.رگبرگ های پنجه ای آن از قاعده برگ آغاز شده و در انتهای برگ به صورت متقابل روبروی هم قرار می گیرند.برگ های پیچک در قاعده دارای لوبهای پهن می باشند؛البته شکل برگ بسته به شرایط محیط رشد،از تخم مرغی ومستطیلی تا باریک و تیز می تواند متفاوت باشد.سر نیزه ای بودن برگ ها در شرایط تنش خشکی بیشتر قابل مشاهده است.
گیاه کامل
این گیاه هرز چند ساله خزنده می باشد و توسط تقسیم ریشه گسترش می یابد و سطح آن صاف و بدون هیچگونه کرکی می باشدورشد رویشی آن از ابتدای بهار تا شروع سرمای سبک پاییز می باشد؛معمولا در سال اول قادر به تولد گل نیست و فقط ریشه های اصلی و جانبی خود را تقویت خواهد کرد.
ساقه
ساقه های آن ظریف و پیچنده اند و به سمت راست قیم خود می پیچند،و اگر گیاه در کنار قیمی نباشد.ساقه ها به دور خود می پیچند.ساقه ها دارای خطوط برجسته ای روی سطح می باشند. طول آن ها 100-30سانتی متر و گاهی بیشتر نیز می تواند باشد.
گیاهچه
گیاهچه آن دارای برگ های لپه ای سبز تیره با رگبرگ های قابل رویت و تقریبا این برگ ها قلبی شکل تا گرد می باشند.این برگ ها تا ده روز پس از جوانه زنی ظاهر می شوند.ولیکن برگ های حقیقی سه گوش ،نوک تیزو در قاعده دارای لوبهای عمیق می باشند.گیاهچه از طریق شیار موجود در برگهای پائینی براحتی تشخیص داده می شود.
قابل ذکر است که ساقه های جوان حاصل از گیاهان تثبیت شده،برگ های قاعده ای نخواهند داشت.
میوه
نوع میوه در پیچک کپسول تخم مرغی شکل به قطر 6میلیمتر و بیشتر مواقع دارای دو حجره می باشد که هر حجره محتوی دو بذر می باشد.
نوع کپسول شکوفای خشک است و شکوفای آن به طریق طوطی(شیاری)در وسط بر گچه ها صورت می گیرد که در این حالت به آن لوکولیسیدمی گویند .
سرعت رشد نسبی
پتانسیل حداکثر سرعت رشد نسبی برای پیچک44/2 ومیانگین سرعت رشد آن36/1 گرم بر گرم در هفته5 می باشد.این نشان میدهد که سرعت رشد نسبی زیاد یکی از خصوصیات مهم علف های هرز خطرناکی مانند پیچک می باشد.چون مقدار ماده خشک تولید شده توسط هر گونه گیاهی باید متناسب با منابع مورد استفاده درطی فصل رشد باشد،سرعن رشد نسبی اغلب به عنوان یک شاخص بالقوه در توانایی رقابتی بین گیاهان زراعی و گیاهان هرز استفاده می شود.علاوه بر این همبستگی شدیدی میان شاخص سطحی برگ و سرعت رشد نسبی بالقوه وجود دارد.به این صورت که هر چه گیاه شاخص سطح برگ بیشتری داشته باشد،سریعتر رشد نموده و بیوماس بیشتری تولید می کند.
از آنجا که پیچک علاوه بر بذر دارای ریشه ها و ریزوم های حاوی جوانه های متعددی با مواد اندوخته ای فراوانی است که قدرت تکثیر آن را افزایش می دهد،مشکل آن به راحتی قابل حل نمی باشد.خسارت آن در شرایط خشکی و نیز در اراضی دیم بیشتر از شرایط فاریاب است؛دلیل این موضوع این است که پیژک هم سیستم ریشه ای قوی و گسترده ای دارد و هم این که در شرایط رطوبت نسبی کم،حساسیت کمتری به علف کش ها دارد.
مهمترین راه مهارو کاستن از مشکلات این گیاه هرز روش پیشگیری می باشد،
کنترل علف هرز دایمی پیچک صحرایی
پیچک صحرایی یکیاز خطرناک ترین علف های هرز بومی کشورهای اروپایی است که از آنجا به ایران آورده شده است این علف هرز یکی از ده نوع هرز مشکل ساز دنیا است که خسارت آن در 32نوع محصول کشاورزی گزارش شده است.پیچک صحرایی در تمام مناطق معتدل و گرم وجود دارد.این گیاه در خاک های مرطوب و حاصلخیز رشد می کند و در تابستان های گرم وخشک و بی باران و گرم در تیر ماه و مرداد ماه به خواب می رود و در شهریور ماه رشد خود را شروع می کند این علف هرز به سرما و یخبندان نیز مقاوم است.
طرز زیاد شدن
پیچک صحرایی دارای گل های شیپوری سفید و یا مخلوط سفید صورتی است و بذر تولید می کند.این گیاه دارای دو ریشه عمیق و گسترده ای است که در خاک پراکنده می شود و از بوته های جدید تولید می شود علاوه بر آن دارای ساقه هایزیر زمینی (ریزوم)است که قادر هستند ساقه های هوایی تولید کنند.در اراضی آلوده به این علف هرز عملیات شخم باعث می شود ریشه های پیچک صحرایی قطعه قطعه شوند قطعاتی به اندازه 2تا7 سانتی متر بریده شوند قادر هستند گیاه جدیدی تولید کنند.
خسارت
پیچک صحرایی در اراضی غیر آلوده به سرعت گسترش پیدا می کند این علف هرز دایمی خسارت زیادی به محصولات مختلف وارد می کند وجود تعداد کمی بذر پیچک صحرایی در محصول گندم باعث می شود این محصول قابلیت استفاده بذری خود را از دست بدهد.وجود این علف هرز در مزارع گندم وجود عملیات برداشت محصول با کمباین را مختل می کند.کوبنده های کمباین قادر به کوبیدن کامل محصول نبوده و ریزش دانه بسیار زیاد می شود.در این نوع اراضی محصول سال بعد آلوده به گندم حاصل از ریزش سال قبل می شود.
بررسی امکان وجود اکوتیپ هایی در میان جمعیتهای پیچک صحرایی
تنوع پاسخ پیچک صحرایی به روش های مختلف کنترل علف هرز که احتمالا ناشی از تنوع رشدی و فیزیولوژیکی این علف هرز می باشد،توجه محققان را به خود معطوف داشته است.لذا این آزمایش به منظور تشخیص اکوتیپهای احتمالی در میان جمعیت های پیچک صحرایی انجام گرفت.بذور پیچک صحرایی که از هشت استان مختلف شامل آذربایجان شرقی،آذربایجان غربی،تهران،خراسان،فارس،قزوین،کرمان و همدان جمع آوری شده بود،در تهران در شرایط محیطی یکسان کاسته شد ومشخصات مورفولوژیکی وفیزیولوژیکی آنها از روی گیاهچه های حاصل از ریزوم،بررسی شد.بر اساس 24 مشخصه بررسی شده،21 اکوتیپ در میان نمونه های پیچک مشخص شد.
اکوتیپ های پیچک اختلافات مشخصی در مورفولوژی برگ،خصوصیات گل ومیزان کرک برگ و گل نشان دادند.پهنک بالغ اکوتیپ های مختلف پیچک صحرایی در طول از 5،4،2 و در عرض3،1 -1،2سانتی متر و زاویه راس برگ از 69-32 درجه بین اکوتیپ ها متغییر بود. شکل انتهای برگ در آنها از کشیده تا گرد متغیر بود.اکوتیپ ها از نظر قطر گل از 1،7-3،3 سانتی متر اختلاف داشتند.رنگ گل از سفید تا سفید –صورتی پررنگ متغیر بود.پرچم های آن اغلب پائین تر از لبه های کلاله قرار می گرفت.میزان کرک پوش اندام های مختلف برگ و گل متفاوت بود.اکوتیپها همچنین در قابلیت تولید گل تفاوت داشتند.اکوتیپی که زودتر به گلدهی رسید،حدود50روز زودتر از اکوتیپی که دیربه گلدهی رفت،تولید گل گرد و تولید گل آن نیز شش برابر بیشتر بود.بنابراین،به نظر می رسد که تنوع رشدی و فیزیولوژیکی بین اکوتیپ های مختلف پیچک می تواند قدرت سازگاری جمعیت این علف هرز در شرایط محیطی متفاوت به روش های مختلف کنترل هرز را توجیه کند.
دیدگاه ها