برنامهٔ چهار مرحله‌اى کنترل علف‌هاى هرز

کنترل علف‌هاى هرز باید براساس آزمایش و خطا یا یک برنامه دقیق و هماهنگ طرح‌ریزى شود تا موفقیت آن تضمین شود. یک برنامه موفق شامل تکنیک‌هاى مناسب و متدهاى هماهنگ است که یکى بعد از دیگرى از ابتداى شروع کشت تا پایان فصل زراعى و حتى پس از آن، بایستى به‌کار گرفته شوند. این برنامه همچنین بایستى مشتمل بر پیش‌بینى‌هاى لازم براى مواقعى که روند معمولى کنترل علف‌هاى هرز به‌دلیلى به‌هم بخورد، باشد تا سطح قابل قبولى از کنترل علف‌هاى هرز در مزرعه نگهدارى شود.
براى تهیه یک برنامه مؤثر ما چهار مرحله زیر را پیشنهاد مى‌کنیم:
* ارزیابی روش
دومین مرحله براى طراحى یک برنامه دقیق را ارزیابى روش‌هاى قابل دسترس جارى است. علاوه بر استفاده از تجربیات خود و ارزیابى قیمت‌ها، کتاب‌هاى مربوطه را مطالعه کنید و با متخصصین ترویج کشاورزى نیز مشورت کنید. ارزیابى تمامى عملیات کنترل علف‌هاى هرز نه تنها شامل استفاده از علف‌کش‌ها است بلکه باید جنبه‌هاى مفیدى چون عملیات شخم، قطع کردن فاصله‌هاى ردیف، تاریخ کاشت و دیگر عملیات مدیریت کشت را نیز جزو برنامه‌ قرار داد.
* اجراء برنامه
در صورت عدم اجراء صحیح و کارآمد برنامه، تشخیص، ارزیابى و انتخاب برنامه، همگى تلاش‌هائى هستند که به هدر خواهند رفت. سه عامل اساسى وجود دارند: عملیات باید در موعد مقرر انجام شوند، ابزار مناسب به‌کار گرفته شود و در مراقبت، تنظیم و استفاده صحیح از آنها کوشش گردد. این مراحل بحرانی، حداکثر کنترل علف‌هاى هرز و حداقل خسارت محصول را تضمین مى‌کنند. اساساً انجام موفقیت‌آمیز عملیات کنترل علف‌هاى هرز نیازمند به استفاده صحیح از ماشین‌آلات، مهارت‌هاى عملى در مدیریت زراعى و درک عملیات کنترل علف‌هاى هرز است.
تکرارپذیرى (Consistency)
نتایج یک روش تا چه حد قابل تکرار است؟ آیا روش مورد استفاده هر بار نتیجه خوبى مى‌دهد یا گاهى اوقات نتیجه مطلوب دارد؟

میزان تأثیر
میزان تأثیر کنترل هر روش را بر روى هر گونه موجود علف‌هاى هرز مزرعه تعیین مى‌کند.
انعطاف‌پذیرى
انعطاف‌پذیرى هر عمل با تغییر زمان اصلى انجام آن چگونه است؟ روش‌هائى که باید در زمان کوتاه انجام شوند (با متد تیمارها یا عملیاتى که محدود به روزهاى محدودى در طى مراحل اولیه تکامل گیاه زراعى هستند) به اندازه روش‌هائى که مى‌توانند در طى زمانى طولانى و یا همگام با یکى از عملیات اساسى مدیریت کشت (مثل تیمارهاى هم‌زمان با کاشت) انجام شوند، به زمان وابسته نیستند.
تنظیم زمانى هر عمل
بایستى عملیات کنترل علف‌هاى هرز هماهنگ با دیگر عملیات مدیریت زراعى باشد.
* انتخاب برنامه
عملیاتى را انتخاب کنید که برنامه کنترل علف‌هاى هرز آن، مؤثر، اقتصادى و انعطاف‌پذیر باشد. هدف، فراهم آوردن برنامه‌اى یا چند پارامتر است که بتواند علف‌هاى هرز را کنترل نماید. لذا تنها برپایه یک روش کنترل که امکان موفقیت یا عدم موفقیت آن وجود دارد، برنامه‌ریزى نمى‌کنیم. به‌منظور طراحى یک برنامه کامل عوامل زیر را بایستى مدّنظر داشت:
- اقتصاد
- اهمیت برنامه‌های ابتدای فصل
- تعقیب برنامه‌های مناسب کنترل علف‌های هرز
- سیستم مدیریت
* تشخیص مشکل
-خاک
- سیستم‌های مدیریت زراعی
- علف‌های هرز
- عوامل محیطی
اولین قدم منطقى در طراحى یک برنامه، تعیین و تخمین مشکلات علف‌هاى هرز و عوامل مهم دیگرى است که مرتبط با عملیات کنترل علف‌هاى هرز هستند. اگرچه عوامل اشاره شده زیر شامل کلیه مواردى که باید در نظر گرفته شود نیست ولى بیان‌کننده مهمترین عوامل مى‌باشد و به هنگام طرح کنترل علف‌هاى هرز باید در نظر گرفته شوند.
علف‌هاى هرز
تناوب زمانى کشت
در صورت استفاده از علف‌کش‌هائى با دوام طولانى باید تناوب زمانى کاشت گیاهان حساس را مدّنظر داشت. نکته دیگرى که این تطابق زمانى را مهم جلوه‌گر مى‌سازد این است که بعضى از علف‌هاى هرز در یکسرى از گیاهان زراعى را نسبت به گیاهان زراعى دیگر، به‌طور مؤثرترى مى‌توان کنترل کرد.
امکان دارد این چهار مرحله ابتدائى به‌نظر برسند اما ما فکر مى‌کنیم براى موفقیت در برنامه مدیریت علف‌هاى هرز انجام این عملیات حیاتى است. شما بایستى این چهار مرحله را به هنگام طراحى برنامه مدّنظر داشته باشید. در حقیقت تمامى این مباحث شامل اطلاعات تفصیلى موردنیاز جهت انجام موفقیت‌آمیز هر یک از این چهار مرحله یا منطق منبعث از این مراحل مى‌باشد.
شخم و روش‌هاى دیگر
نوع و تعداد شخم، قطع کردن، چرا و تناوب همگى تعیین مى‌کنند که چه مدیریتى صحیح است و از کدام روش‌ کنترل علف‌هاى هرز بایستى استفاده شود. بسیارى اوقات، سیستم مدیریت زراعى وسیله اصلى کنترل علف‌هاى هرز است. این روش در مورد گیاهان چمنى ، گیاهان علوفه‌اى مراتع و چراگاه‌ها اهمیت خاصى دارد زیرا با مدیریت زراعى غلط، اغلب باعث افزایش مشکلات علف‌هاى هرز مى‌شود.
سیستم‌هاى شخم حداقل
سیستم‌هاى مدیریتى که با حداقل شخم یا بدون شخم اعمال مى‌‌شوند، مشکلات خاص خود را ایجاد مى‌کنند. عدم انجام شخم تکنیک‌هاى مختلف موجود کنترل علف‌هاى هرز را محدود مى‌کند و امکان کنترل بالقوه علف‌هاى هرز که توسط ادوات مربوطه وجود دارد را از بین مى‌برد.
شناسائى علف‌هاى هرز
تقریباً همیشه باید گونه‌هاى علف‌هاى هرز را شناسائى کرد. زیرا علف‌هاى هرز از نظر عادات رشد نحوه تولیدمثل، مشکلاتى که تولید مى‌کنند و واکنش به روش‌هاى کنترل با یکدیگر فرق دارند. لذا بسته به‌گونه‌هاى مختلف علف‌هاى هرز عملیات متفاوتى براى کنترل به‌کار مى‌رود. تا زمانى‌که تمامى گونه‌هاى علف‌هاى هرز در سیستم‌هاى رایج کشت شناسائى و خصوصیات آنها تعیین نشوند، معمولاً نتایج عملیات کنترل رضایت‌بخش نخواهند بود.
علف‌هاى هرز جدید
علف‌هاى هرز جدیدى را که به یک منطقه حمله مى‌کنند بایستى شناخت و از استقرار آنها جلوگیرى کرد. برنامه جلوگیری، سهم عمده‌اى در وارد نشدن علف‌هاى هرز خطرناکى همچون قیاق، خارلته، پیچک یا پنجه مرغى (Cynodon dactylon) به یک مزرعه غیرآلوده دارد. این توهّم عمومى که علف‌هاى هرز بسیار مشکل‌سازى چون اینها را مى‌توان با روش‌هاى مدرن امروزى کنترل کرد، یک خیال باطل است.
بافت خاک
بافت خاک (شن، سلیت، رس) خصوصیاتى همچون شخم‌پذیری، ظرفیت نگهدارى آب، میزان حرکت آب و علف‌کش و توانائى کار با انواع متفاوت ابزار شخم را تعیین مى‌کنند.
شرایط خاک
شرایط خاک به‌هنگام کاشت، شخم یا استفاده از علف‌کش داراى اهمیت است. رطوبت بیش از اندازه سطح خاک، بقایاى گیاهی، ناهموارى سطح زمین و کلوخه‌دار بودن آن مى‌تواند تأثیر علف‌کش‌هاى مورد استفاده در خاک را از بین ببرد. وجود انواع مختلف خاک در یک مزرعه باعث محدودیت در انتخاب علف‌کش مناسب مى‌شود. این محدودیت زمانى چشمگیر است که بخواهیم از علف‌کشى که به مقدار زیادى جذب خاک مى‌شود و امنیت محدودى براى گیاه زراعى دارد استفاده کنیم. رطوبت خاک مى‌تواند در تأثیرپذیرى علف‌کش‌هاى شاخ و برگ نقش داشته باشد زیرا گیاهان در شرایط تنش رطوبت به علف‌کش‌ها مقاوم‌تر هستند.
فراوانى علف‌هاى هرز
فراوانى نسبى و اهمیت اقتصادى گونه‌هاى علف‌هاى هرز موجود در مزرعه بایستى معین شود و براساس اولویت کنترل، فهرستى از آنها تهیه شود. تیمارهاى برنامه‌ریزى شده کنترل نه تنها باید علف‌هاى هرزى را که در حال حاضر زیان اقتصادى دارند، شامل شوند، بلکه علف‌هاى هرزى را که در زمان انجام تیمار تعداد آنها اندک است اما در آینده پتانسیل تولید زیان‌هاى اقتصادى دارند را نیز شامل شود.
عوامل محیطى
میزان فرسایش خاک
میزان فرسایش خاک تعیین‌کننده مقدار بقایاى گیاهى است که بایستى روى سطح خاک باقى گذاشت. این عوامل بر نوع شخم قابل قبول و به‌نوبه خود بر روى تعداد و نوع علف‌کش براى کنترل علف‌هاى هرز مؤثر است.
گیاهان زراعى
وجود گیاهان زراعى حساس به علف‌کش ممکن است تغییرات و تنظیماتى در انتخاب علف‌کش و تکنیک یا زمان استفاده از آن علف‌کش ایجاب کند تا امکان خسارت به گیاهان زراعى به حداقل برسد.
ترکیبات کلوئیدى
بیشترین خصوصیات واکنش‌هاى سطحى خاک‌ها به‌علت وجود مواد آلى و رسى هستند که به منزله اجزاء کلوئیدى خاک محسوب مى‌شوند. خاک‌هاى داراى مواد آلى بالا امکان دارد چنان به ذرات علف‌کش بچسبند که آن را بى‌تأثیر سازند. از طرف دیگر در خاک‌هائى که درصد رس و مواد آلى آنها کم است امکان آبشوئى ذرات علف‌کش وجود دارد و گاهى جذب سطحى خاک آن‌قدر کم است که امکان خسارت گیاهان زراعى هم وجود دارد.
اسیدیته (PH)
PH خاک تعیین‌کننده درجه یونیزاسیون و در نتیجه میل ترکیبى بعضى علف‌کش‌ها و دسترسى آنها براى کنترل علف‌هاى هرز است.
نزدیکى به محل‌هاى خاص
مجاورت آب ممکن است در انتخاب روش کنترل علف‌هاى هرز، مخصوصاً زمانى‌که از علف‌کش استفاده شود، تأثیر بگذارد.
سیستم‌هاى مدیریت زراعى