درختی که بدون دخالت باغدار و در شرایط طبیعی رشد کرده، معمولاً شاخ و برگ زیادی تولید می کند که همراه با تداخل آنها نیز می‌باشد، این موضوع مانع از رسیدن نور کافی به داخل تاج درخت می‌شود و به دنبال آن از کیفیت و مرغوبیت میوه‌ها کاسته می‌شود. از اینرو هرس مناسب و کافی درختان میوه برای رسیدن به خصوصیات مطلوب محصول همواره مورد توجه باغداران بوده است. پس از اینکه درختان میوه به باردهی رسیدند، لازم است هر ساله یا هر چند سال یک مرتبه برخی از انواع هرس بر روی آنها انجام شود تا کیفیت و کمیت محصول در دوران باردهی اقتصادی درخت حفظ شود. با توجه به اهمیت پرورش میوه‌های دانه‌دار به ویژه سیب و گلابی در بحث میوه‌کاری، در اینجا به اصول کلی در مورد هرس باردهی این گونه‌ها اشاره شده و یادآوری می‌شود که دقت کافی در این موارد راهنمای خوبی برای هرس باردهی در درختان میوه است.
1- جوانه‌هایی که با شیره خام کمتر و شیره پرورده کافی تغذیه می‌شوند به آسانی به جوانه گل تکامل می‌یابند. در فصل تابستان میزان شیره پرورده تولید شده در برگها به حداکثر ممکن می‌رسد زیرا رشد برگها و سطح برگ درخت افزایش یافته است. این زمان با تمایز یابی جوانه‌های چوب به گل برای محصول سال آینده مصادف است. بنابراین باید از انجام هرس شدید درخت در طی تابستان خودداری کرد.
2- قسمت‌های مختلف یک شاخه با یکدیگر همبستگی دارند. برای مثال اگر سیخک‌های یک شاخه حذف شوند شیره نباتی که به مصرف سیخک‌ها می‌رسید به طرف سایر اندام‌های مجاور هدایت می‌شود و رشد و نمو آنها را تسهیل می کند. در صورت حذف قسمتی از اعضای جذب کننده(Sink) شیره نباتی، ذخایر موجود بطور منظم بین اعضای باقیمانده تقسیم می شود زیرا تغییری در میزان جذب مواد غذایی از خاک به وجود نیامده است.
3- هوا و نور موجب تغذیه و رشد اعضای شاخه درخت می شوند. اکسیژن، دی اکسید کربن و انرژی لازم برای انجام عمل فتوسنتز در برگهای گیاه، از محیط بالای سطح زمین تأمین می‌شود پس گیاه باید در شرایطی پرورش یابد که از این لحاظ محدودیتی برای آن موجود نباشد. زیرا برگها محل اصلی تولید (Source) شیره پرورده در گیاه می‌باشند.
4- از نظر رشد و نمو، بین اعضای رویشی و زایشی (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداری از میوه‌ها در درختان بارده، مواد غذایی برای رشد شاخ و برگ و تقویت درخت مصرف شده که با تولید شیره پرورده بیشتر، تبدیل جوانه‌های رویشی به زایشی برای سالهای بعد تأمین می‌شود.
5- جوانه‌های واقع بر روی قسمت‌هایی از شاخه که جریان شیره خام در آنجا بیشتر است به صورت شاخه‌های جوان تکامل یافته و تولید چوب می‌کنند.
6- قسمت‌های فوقانی یک شاخه بهتر از قسمت‌های تحتانی آن تغذیه می شوند. بدین منظور که شیره نباتی همواره تمایل دارد به قسمت‌های انتهایی شاخه‌های اصلی و فرعی که رشد عمودی دارند صعود نماید. این موضوع می‌تواند به دلیل وجود و سنتز هورمون‌های رشد مانند اکسین‌ها و جیبرلین‌ها در انتهای شاخه باشد.
هرس به منظور اسکلت بندی درخت:
همانطوری که قبلاً در بحث ازدیاد نباتات بیان شد بسیاری از پایه‌های درختان میوه را با استفاده از نهال‌های بذری تکثیر می‌کنند. نهال‌ها به مدت 4 - 1 سال در خزانه نگهداری می شوند و سپس در پاییز یا زمستان از خزانه به زمین اصلی منتقل می‌شوند. از آنجایی که ریشه نهال‌های بذری عمیق است در هنگام جابجا کردن و انتقال به بستر اصلی، تعدادی از ریشه‌ها آسیب می‌بینند از اینرو بایستی ریشه‌های زخمی را هرس کرد. از طرفی با حذف مقداری از ریشه‌های نهال باید تعادل بین اندام هوایی و ریشه نهال را تنظیم کرد. برای این منظور مقداری از شاخه‌ها را نیز هرس می‌کنند.
نهال‌ها بطور کلی به دو شکل موجودند برخی دارای تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضی چند شاخه فرعی داشته و منشعب می باشند. نحوه هرس این دو نوع نهال پس از کاشت در زمین اصلی ، تا حدودی با یکدیگر متفاوت است. در حالت اول تنها کافی است که سربرداری نهال در ارتفاع تقریبی 80-50 سانتی‌متر انجام شود. در حالت دوم که نهال منشعب است ابتدا باید چند شاخه فرعی را بطوریکه با هم حداقل 10 سانتی‌متر بر روی تنه نهال فاصله دارند به عنوان شاخه‌های اصلی و آینده درخت انتخاب کرده و سپس دقت کرد که این شاخه‌ها فضای تاج درخت آینده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلی در یکدیگر نداشته باشند. همانطور که قبلاً گفته شد زاویه بین شاخه‌ها و تنه نهال باید به اندازه کافی باز باشد زیرا پس از گذشت چند سال زاویه مذکور کاهش خواهد یافت. لازم به یادآوری است که اعمال انجام شده در نهال‌های منشعب، در نهال هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام می‌شود.
در هر دو حالت زاویه بین شاخه‌ها و تنه تا زمانی که نهال دارای شاخه‌های جوان و قابل انعطاف است باید با کمک تکه‌های چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخه‌های اصلی بدین صورت است که حدود نیمی از طول آنها حذف می‌شود.
در سالهای سوم و چهارم پس از کاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخه‌های رشد یافته اضافی و نامطلوب محدود شده و فرم و اسکلت اصلی نهال که شامل تنه و 4 - 3 شاخه اصلی است باید حفظ شود.
1- جوانه‌هایی که با شیره خام کمتر و شیره پرورده کافی تغذیه می‌شوند به آسانی به جوانه گل تکامل می‌یابند. در فصل تابستان میزان شیره پرورده تولید شده در برگها به حداکثر ممکن می‌رسد زیرا رشد برگها و سطح برگ درخت افزایش یافته است. این زمان با تمایز یابی جوانه‌های چوب به گل برای محصول سال آینده مصادف است. بنابراین باید از انجام هرس شدید درخت در طی تابستان خودداری کرد.
2- قسمت‌های مختلف یک شاخه با یکدیگر همبستگی دارند. برای مثال اگر سیخک‌های یک شاخه حذف شوند شیره نباتی که به مصرف سیخک‌ها می‌رسید به طرف سایر اندام‌های مجاور هدایت می‌شود و رشد و نمو آنها را تسهیل می کند. در صورت حذف قسمتی از اعضای جذب کننده(Sink) شیره نباتی، ذخایر موجود بطور منظم بین اعضای باقیمانده تقسیم می شود زیرا تغییری در میزان جذب مواد غذایی از خاک به وجود نیامده است.
3- هوا و نور موجب تغذیه و رشد اعضای شاخه درخت می شوند. اکسیژن، دی اکسید کربن و انرژی لازم برای انجام عمل فتوسنتز در برگهای گیاه، از محیط بالای سطح زمین تأمین می‌شود پس گیاه باید در شرایطی پرورش یابد که از این لحاظ محدودیتی برای آن موجود نباشد. زیرا برگها محل اصلی تولید (Source) شیره پرورده در گیاه می‌باشند.
4- از نظر رشد و نمو، بین اعضای رویشی و زایشی (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداری از میوه‌ها در درختان بارده، مواد غذایی برای رشد شاخ و برگ و تقویت درخت مصرف شده که با تولید شیره پرورده بیشتر، تبدیل جوانه‌های رویشی به زایشی برای سالهای بعد تأمین می‌شود.
5- جوانه‌های واقع بر روی قسمت‌هایی از شاخه که جریان شیره خام در آنجا بیشتر است به صورت شاخه‌های جوان تکامل یافته و تولید چوب می‌کنند.
6- قسمت‌های فوقانی یک شاخه بهتر از قسمت‌های تحتانی آن تغذیه می شوند. بدین منظور که شیره نباتی همواره تمایل دارد به قسمت‌های انتهایی شاخه‌های اصلی و فرعی که رشد عمودی دارند صعود نماید. این موضوع می‌تواند به دلیل وجود و سنتز هورمون‌های رشد مانند اکسین‌ها و جیبرلین‌ها در انتهای شاخه باشد.
هرس به منظور اسکلت بندی درخت:
همانطوری که قبلاً در بحث ازدیاد نباتات بیان شد بسیاری از پایه‌های درختان میوه را با استفاده از نهال‌های بذری تکثیر می‌کنند. نهال‌ها به مدت 4 - 1 سال در خزانه نگهداری می شوند و سپس در پاییز یا زمستان از خزانه به زمین اصلی منتقل می‌شوند. از آنجایی که ریشه نهال‌های بذری عمیق است در هنگام جابجا کردن و انتقال به بستر اصلی، تعدادی از ریشه‌ها آسیب می‌بینند از اینرو بایستی ریشه‌های زخمی را هرس کرد. از طرفی با حذف مقداری از ریشه‌های نهال باید تعادل بین اندام هوایی و ریشه نهال را تنظیم کرد. برای این منظور مقداری از شاخه‌ها را نیز هرس می‌کنند.
نهال‌ها بطور کلی به دو شکل موجودند برخی دارای تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضی چند شاخه فرعی داشته و منشعب می باشند. نحوه هرس این دو نوع نهال پس از کاشت در زمین اصلی ، تا حدودی با یکدیگر متفاوت است. در حالت اول تنها کافی است که سربرداری نهال در ارتفاع تقریبی 80-50 سانتی‌متر انجام شود. در حالت دوم که نهال منشعب است ابتدا باید چند شاخه فرعی را بطوریکه با هم حداقل 10 سانتی‌متر بر روی تنه نهال فاصله دارند به عنوان شاخه‌های اصلی و آینده درخت انتخاب کرده و سپس دقت کرد که این شاخه‌ها فضای تاج درخت آینده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلی در یکدیگر نداشته باشند. همانطور که قبلاً گفته شد زاویه بین شاخه‌ها و تنه نهال باید به اندازه کافی باز باشد زیرا پس از گذشت چند سال زاویه مذکور کاهش خواهد یافت. لازم به یادآوری است که اعمال انجام شده در نهال‌های منشعب، در نهال هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام می‌شود.
در هر دو حالت زاویه بین شاخه‌ها و تنه تا زمانی که نهال دارای شاخه‌های جوان و قابل انعطاف است باید با کمک تکه‌های چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخه‌های اصلی بدین صورت است که حدود نیمی از طول آنها حذف می‌شود.
در سالهای سوم و چهارم پس از کاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخه‌های رشد یافته اضافی و نامطلوب محدود شده و فرم و اسکلت اصلی نهال که شامل تنه و 4 - 3 شاخه اصلی است باید حفظ شود.
دیدگاه ها