نقش ویتامینها در جیره غذایی آبزیان و علائم ناشی از کمبود آنها – قسمت دوم
ویتامین B12
این ویتامین حاوی کبالت به همراه اسید فولیک در خونسازی دخالت دارد و وجود آن برای بلوغ و رشد طبیعی گلبولهای قرمز،ساخت ترکیبات متیلی تغییر پذیر،متابولیسم طبیعی کلسترول و سنتز پورین و پیریمیدین لازم و به عنوان عامل رشد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
آنمی کشنده در آزاد ماهی کوهو و چینوک بصورت قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و حضور شکلهای ناهنجار مشخص می شود سطوح هموگلوبین پایین می آید.سیانوکوبالامین ذخیره شده در بافت ماهی بطور آهسته مصرف می شود و فقط بعد از12-6 هفته آزمایش جمعیت آزاد ماهیان دچار کمبود، علائم ظاهر می شود.کاهش اشتها،کاهش رشد،کاهش هضم غذاوتیرگی رنگ پوست قبل از بروز آنمی از جمله علائمی هستند که ظاهرمی شوند.مقدار مورد نیاز برای ماهی 015/0-02/0 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی است(1). منابع ویتامین شامل گوشت خرچنگ و احشاء ماهی ،کبد،کلیه،بافتهای غده ای،ضایعات کشتار گاهی و محصولات جانبی مربوط به طیورمی باشد.
اسید اسکوربیک
آزاد ماهیان قادر به سنتز آن از اسید گلوکورونیک روده نیستند.در سوخت و ساز تیروزین و نیز تبدیل هیدروکسی پرولین به پرولین نقش دارد. در مجاورت هوا و گرما به سرعت از بین می رود. در اثر اکسیداسیون اسید آسکوربیک به دهیدرو آسکوربیک اسید تبدیل می شود. اسید آسکوربیک همچنین در سنتز پرو کلاژن و تبدیل غضروف به استخوان نیز نقش دارد.این ویتامین در بلوغ گلبولهای قرمز نیز نقش دارد. علائم کمبود در ماهی به آسیب بافت کلاژنی مربوط بوده و ماهی مبتلا هیپرپلازی پوزه و فک را نشان می دهد.همین علامتها در قزل آلا،آزاد ماهی،ماهی دم زرد ژاپنی ،کپور،گوپی و شار دیده می شود.ازلحاظ هیستولوژیکی هیپرتروفی بافت غده فوق کلیوی همراه با خونریزی در قاعده باله ها در آزاد ماهی کوهو مشاهده شده است.علائم کمبود با جایگزینی اسید آسکوربیک در جیره متوقف می شود.آنمی سرانجام در ماهی بشدت درگیر گسترش می یابد و انحنای خلفی و جانبی ستون فقرات که ترمیم هم نمی شوند مگر رشد دیواره ستون مهره که با اضافه کردن دوباره اسید آسکوربیک در جیره بر طرف می شود.دیگر علائم شامل خونریزی در پوست،کبد،کلیه،روده و عضله،زخم چشمهاو تغییرات در ساختمان غضروفی می باشد. مقدارآسکوربات مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان 150-100 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور 50-30 میلی گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن می باشد(1). منابع ویتامین شامل مرکبات،کلم،کبد،کلیه،حشرات تازه،گوشت ماهی و تمشک می باشند.
اینوزیتول
یکی از اجزای ساختمانی بافتهای زنده و جزئی از ترکیب اینوزیتول فسفو گلیسیریدها است و از طریق جلوگیری از تجمع کلسترول دارای خاصیت لیپوتروپیکی می باشد. بدین ترتیب در حفظ متابولیسم طبیعی چربی و کارکرد غشاها از اهمیت بر خوردار می باشد.علائم کمبود در آزاد ماهی،قزل آلا،کپورو گربه ماهی تغذیه شده بمدت طولانی با جیره های عاری از اینوزیتول شامل کاهش رشد،افزایش زمان تخلیه معدی،ادم،تیرگی رنگ و اتساع معده می باشند.علامت اصلی کمبود شامل مشاهده ماهیان با شکم متسع بدلیل عدم مصرف و هضم غذا همراه با کاهش رشد می باشد. مقدار مورد نیازبه شکل میواینوزیتول برای ماهی قزل آلای رنگین کمان و کپور400-200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( 2).منابع شامل گندم،نخود خشکیده،مغز،قلب،بافتهای غده ای می باشند.
کولین
منبع گروههای متیل است که در واکنشهای ترانس متیلاسیون دخیل هستند.همچنین به شکل فسفا تیدیل کولین،نقش ساختاری مهمی در غشاء های طبیعی و به عنوان استیل کولین کارکردهای مهمی بعنوان یک انتقال دهنده عصبی دارد.کولین همچنین یک عامل لیپوتروپیک و ضد خونریزی است که وجود آن برای دستیابی به رشد و ضریب تبدیل غذایی مناسب لازم می باشد. علائم کمبود شامل کاهش رشد ،کاهش هضم غذا همراه با اختلال در متابولیسم چربیها . خونریزی در کلیه و روده و افزایش زمان تخلیه معدی در ماهی قزل آلا مشاهده شده است. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان 800-600 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور 600-500 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( 2). منابع شامل جوانه گندم،بافتهای مغز و قلب می باشند.
ب) ویتامینهای محلول در چربی
ویتامین A
وجود این ویتامین برای محافظت از سلولهای مخاطی ضروری است . ویتامین A همچنین در ساختمان رنگدانه بینائی نقش مهمی را به عهده دارد. ویتامین Aموجب افزایش رشد سلولهای جدید شده و مقاومت را در برابر عفونتها افزایش می دهد ویتامین A در انتقال کلسیم از غشاء های طبیعی ،فرایند تولید مثل و رشد و نمو جنین و حفظ یکپارچگی غشای سلولی نقش دارد . نشانیهای کمبود این ویتامین شامل کاهش رشد،کاهش دید،شاخی شدن بافت پوششی،خشکی ملتحمه،شب کوری،خونریزی در اتاقک قدامی چشم ، خونریزی در قاعده باله ها، ناهنجاری استخوانی می باشند هنگامی که ماهیها بمدت طولانی در معرض کمبود ویتامین A قرار بگیرند دژنراسیون سیستم عصبی را نشان خواهند داد.هیپر ویتامینوز یا افزایش ویتامین A با علائمی از قبیل بزرگی کبد وطحال،رشد غیر طبیعی،ضایعات پوستی،شاخی شدن بافت پوششی،هیپرپلازی غضروف سرو ناهنجاری استخوانی از قبیل متصل شدن مهره ها به همدیگر همراه خواهد بود.درهنگام افزایش ویتامین A میزان روغن کبدی و آنزیم آلکالن فسفاتاز خون افزایش می یابد. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان IU 2500-2000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای ماهی کپور IU 2000-1000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد(1).منابع ویتامین شامل روغن کبد ماهی،روغن کبد کوسه و انواع روغنهای کبد ماهی می باشند.
ویتامین D
کوله کلسیفرول کارآمد ترین شکل ویتامین است. وجود این ویتامین برای حفظ تعادل کلسیم و فسفر غیر آلی و فعالیت فسفاتاز قلیایی ضروری است کمبود ویتامین D در ماهی باعث کاهش اشتها ،کاهش وزن و کاهش آنزیم آلکالن فسفاتاز خون می شود.در قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با مقادیر بالائی از ویتامین D علائم اختلال در رشد،بی حالی و تیرگی رنگ مشخص می شود. مقدار مورد نیاز برای ماهی IU 2000-1000به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. (1 )منابع ویتامین شامل روغن کبد انواع ماهی می باشد.
ویتامین E
این ویتامین از ترکیبات آلفا توکوفرولها تشکیل شده اند که آلفا توکوفرول مهمترین آنها می باشد.ویتامین E بعنوان یک ماده آنتی اکسیدان خارج و داخل سلولی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ویتامینهای قابل اکسیداسیون واسیدهای چرب غیر اشباع را محافظت می کند. اولین علامت کمبود شامل قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و بدنبال آن آنمی،آسیت،خشکی ملتحمه چشم،کاهش رشد،کاهش هضم غذا،اپی کاردیت ، ظهور رنگدانه سروئید در کبد و طحال ودیستروفی عضلانی میباشد. خشکی ملتحمه چشم همراه با دیستروفی عضلانی در ماهی دم زرد ژاپنی و کپور توصیف شده است.شکل های اختصاصی از شرایط فساد در چندین نوع ماهی تغذیه شده با مقادیر بالائی از اسیدهای چرب غیر اشباع همراه با توکوفرول ناکافی در جیره توصیف شده است.افزایش ویتامین E با علائم کاهش رشد،واکنش سمی کبدو مرگ همراه است. مقدار مورد نیاز برای ماهی 50-30 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( 2). منابع شامل روغنهای گیاهی می باشد.
ویتامینK
وجود این ویتامین برای رخداد مکانیسمهای لخته شدن خون،متابولیسم انرژی و تخفیف تاثیر آفلاتوکسین ضروری است. پروترومبین در ماهیهای تغذیه شده با جیره های عاری از ویتامین K 3تا 5 برابر افزایش می یابد ودر کمبود طولانی مدت علائم آنمی و مناطق خونریزی در آبششها،چشم و بافتهای خونی ظاهر می شود. ماهیهایی که با مقادیر پایین ویتامین در جیره پرورش داده می شوند افزایش توده سلولهای خونی آشکار می شود.مناطق خونریزی در بافتهای حساس مانند آبششها آشکار می شود.علائم اولیه کمبود شامل کاهش توده سلولهای خونی،خونریزی،آنمی شدید و درنهایت مرگ ماهی مجروح میباشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی 10 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای میگو 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. ( 2)منابع ویتامین شامل سبزیجات تازه و برگدار،برگهای یونجه،سویا وکبد می باشند.
دکتر پرویز روائی
ویتامین B12
این ویتامین حاوی کبالت به همراه اسید فولیک در خونسازی دخالت دارد و وجود آن برای بلوغ و رشد طبیعی گلبولهای قرمز،ساخت ترکیبات متیلی تغییر پذیر،متابولیسم طبیعی کلسترول و سنتز پورین و پیریمیدین لازم و به عنوان عامل رشد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
آنمی کشنده در آزاد ماهی کوهو و چینوک بصورت قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و حضور شکلهای ناهنجار مشخص می شود سطوح هموگلوبین پایین می آید.سیانوکوبالامین ذخیره شده در بافت ماهی بطور آهسته مصرف می شود و فقط بعد از12-6 هفته آزمایش جمعیت آزاد ماهیان دچار کمبود، علائم ظاهر می شود.کاهش اشتها،کاهش رشد،کاهش هضم غذاوتیرگی رنگ پوست قبل از بروز آنمی از جمله علائمی هستند که ظاهرمی شوند.مقدار مورد نیاز برای ماهی 015/0-02/0 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی است(1). منابع ویتامین شامل گوشت خرچنگ و احشاء ماهی ،کبد،کلیه،بافتهای غده ای،ضایعات کشتار گاهی و محصولات جانبی مربوط به طیورمی باشد.
اسید اسکوربیک
آزاد ماهیان قادر به سنتز آن از اسید گلوکورونیک روده نیستند.در سوخت و ساز تیروزین و نیز تبدیل هیدروکسی پرولین به پرولین نقش دارد. در مجاورت هوا و گرما به سرعت از بین می رود. در اثر اکسیداسیون اسید آسکوربیک به دهیدرو آسکوربیک اسید تبدیل می شود. اسید آسکوربیک همچنین در سنتز پرو کلاژن و تبدیل غضروف به استخوان نیز نقش دارد.این ویتامین در بلوغ گلبولهای قرمز نیز نقش دارد. علائم کمبود در ماهی به آسیب بافت کلاژنی مربوط بوده و ماهی مبتلا هیپرپلازی پوزه و فک را نشان می دهد.همین علامتها در قزل آلا،آزاد ماهی،ماهی دم زرد ژاپنی ،کپور،گوپی و شار دیده می شود.ازلحاظ هیستولوژیکی هیپرتروفی بافت غده فوق کلیوی همراه با خونریزی در قاعده باله ها در آزاد ماهی کوهو مشاهده شده است.علائم کمبود با جایگزینی اسید آسکوربیک در جیره متوقف می شود.آنمی سرانجام در ماهی بشدت درگیر گسترش می یابد و انحنای خلفی و جانبی ستون فقرات که ترمیم هم نمی شوند مگر رشد دیواره ستون مهره که با اضافه کردن دوباره اسید آسکوربیک در جیره بر طرف می شود.دیگر علائم شامل خونریزی در پوست،کبد،کلیه،روده و عضله،زخم چشمهاو تغییرات در ساختمان غضروفی می باشد. مقدارآسکوربات مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان 150-100 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور 50-30 میلی گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن می باشد(1). منابع ویتامین شامل مرکبات،کلم،کبد،کلیه،حشرات تازه،گوشت ماهی و تمشک می باشند.
اینوزیتول
یکی از اجزای ساختمانی بافتهای زنده و جزئی از ترکیب اینوزیتول فسفو گلیسیریدها است و از طریق جلوگیری از تجمع کلسترول دارای خاصیت لیپوتروپیکی می باشد. بدین ترتیب در حفظ متابولیسم طبیعی چربی و کارکرد غشاها از اهمیت بر خوردار می باشد.علائم کمبود در آزاد ماهی،قزل آلا،کپورو گربه ماهی تغذیه شده بمدت طولانی با جیره های عاری از اینوزیتول شامل کاهش رشد،افزایش زمان تخلیه معدی،ادم،تیرگی رنگ و اتساع معده می باشند.علامت اصلی کمبود شامل مشاهده ماهیان با شکم متسع بدلیل عدم مصرف و هضم غذا همراه با کاهش رشد می باشد. مقدار مورد نیازبه شکل میواینوزیتول برای ماهی قزل آلای رنگین کمان و کپور400-200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( 2).منابع شامل گندم،نخود خشکیده،مغز،قلب،بافتهای غده ای می باشند.
کولین
منبع گروههای متیل است که در واکنشهای ترانس متیلاسیون دخیل هستند.همچنین به شکل فسفا تیدیل کولین،نقش ساختاری مهمی در غشاء های طبیعی و به عنوان استیل کولین کارکردهای مهمی بعنوان یک انتقال دهنده عصبی دارد.کولین همچنین یک عامل لیپوتروپیک و ضد خونریزی است که وجود آن برای دستیابی به رشد و ضریب تبدیل غذایی مناسب لازم می باشد. علائم کمبود شامل کاهش رشد ،کاهش هضم غذا همراه با اختلال در متابولیسم چربیها . خونریزی در کلیه و روده و افزایش زمان تخلیه معدی در ماهی قزل آلا مشاهده شده است. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان 800-600 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور 600-500 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( 2). منابع شامل جوانه گندم،بافتهای مغز و قلب می باشند.
ب) ویتامینهای محلول در چربی
ویتامین A
وجود این ویتامین برای محافظت از سلولهای مخاطی ضروری است . ویتامین A همچنین در ساختمان رنگدانه بینائی نقش مهمی را به عهده دارد. ویتامین Aموجب افزایش رشد سلولهای جدید شده و مقاومت را در برابر عفونتها افزایش می دهد ویتامین A در انتقال کلسیم از غشاء های طبیعی ،فرایند تولید مثل و رشد و نمو جنین و حفظ یکپارچگی غشای سلولی نقش دارد . نشانیهای کمبود این ویتامین شامل کاهش رشد،کاهش دید،شاخی شدن بافت پوششی،خشکی ملتحمه،شب کوری،خونریزی در اتاقک قدامی چشم ، خونریزی در قاعده باله ها، ناهنجاری استخوانی می باشند هنگامی که ماهیها بمدت طولانی در معرض کمبود ویتامین A قرار بگیرند دژنراسیون سیستم عصبی را نشان خواهند داد.هیپر ویتامینوز یا افزایش ویتامین A با علائمی از قبیل بزرگی کبد وطحال،رشد غیر طبیعی،ضایعات پوستی،شاخی شدن بافت پوششی،هیپرپلازی غضروف سرو ناهنجاری استخوانی از قبیل متصل شدن مهره ها به همدیگر همراه خواهد بود.درهنگام افزایش ویتامین A میزان روغن کبدی و آنزیم آلکالن فسفاتاز خون افزایش می یابد. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان IU 2500-2000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای ماهی کپور IU 2000-1000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد(1).منابع ویتامین شامل روغن کبد ماهی،روغن کبد کوسه و انواع روغنهای کبد ماهی می باشند.
ویتامین D
کوله کلسیفرول کارآمد ترین شکل ویتامین است. وجود این ویتامین برای حفظ تعادل کلسیم و فسفر غیر آلی و فعالیت فسفاتاز قلیایی ضروری است کمبود ویتامین D در ماهی باعث کاهش اشتها ،کاهش وزن و کاهش آنزیم آلکالن فسفاتاز خون می شود.در قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با مقادیر بالائی از ویتامین D علائم اختلال در رشد،بی حالی و تیرگی رنگ مشخص می شود. مقدار مورد نیاز برای ماهی IU 2000-1000به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. (1 )منابع ویتامین شامل روغن کبد انواع ماهی می باشد.
ویتامین E
این ویتامین از ترکیبات آلفا توکوفرولها تشکیل شده اند که آلفا توکوفرول مهمترین آنها می باشد.ویتامین E بعنوان یک ماده آنتی اکسیدان خارج و داخل سلولی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ویتامینهای قابل اکسیداسیون واسیدهای چرب غیر اشباع را محافظت می کند. اولین علامت کمبود شامل قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و بدنبال آن آنمی،آسیت،خشکی ملتحمه چشم،کاهش رشد،کاهش هضم غذا،اپی کاردیت ، ظهور رنگدانه سروئید در کبد و طحال ودیستروفی عضلانی میباشد. خشکی ملتحمه چشم همراه با دیستروفی عضلانی در ماهی دم زرد ژاپنی و کپور توصیف شده است.شکل های اختصاصی از شرایط فساد در چندین نوع ماهی تغذیه شده با مقادیر بالائی از اسیدهای چرب غیر اشباع همراه با توکوفرول ناکافی در جیره توصیف شده است.افزایش ویتامین E با علائم کاهش رشد،واکنش سمی کبدو مرگ همراه است. مقدار مورد نیاز برای ماهی 50-30 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( 2). منابع شامل روغنهای گیاهی می باشد.
ویتامینK
وجود این ویتامین برای رخداد مکانیسمهای لخته شدن خون،متابولیسم انرژی و تخفیف تاثیر آفلاتوکسین ضروری است. پروترومبین در ماهیهای تغذیه شده با جیره های عاری از ویتامین K 3تا 5 برابر افزایش می یابد ودر کمبود طولانی مدت علائم آنمی و مناطق خونریزی در آبششها،چشم و بافتهای خونی ظاهر می شود. ماهیهایی که با مقادیر پایین ویتامین در جیره پرورش داده می شوند افزایش توده سلولهای خونی آشکار می شود.مناطق خونریزی در بافتهای حساس مانند آبششها آشکار می شود.علائم اولیه کمبود شامل کاهش توده سلولهای خونی،خونریزی،آنمی شدید و درنهایت مرگ ماهی مجروح میباشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی 10 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای میگو 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. ( 2)منابع ویتامین شامل سبزیجات تازه و برگدار،برگهای یونجه،سویا وکبد می باشند.
دکتر پرویز روائی
دیدگاه ها