ارزیابی کیفیت خوراک دام با استفاده از حواس ظاهری
تولید کنندگان کوچک خوراک دام و دامدارانی که خوراک دام مورد نیاز خود را تهیه می کنند، قادر به داشتن یک آزمایشگاه کنترل کیفی برای خودشان نیستند. با این حال این افراد می توانند با استفاده ار چند روش ساده و سریع کنترل کیفی مواد غذایی که در داخل مزرعه قابل اجراست، کیفیت خوب خوراک دام خود را حفظ کنند.
تولید جهانی خوراک دام در سال 2001 میلادی حدود 1200 میلیون تن بوده، که این مقدار شامل غذای تولیدی در مزارع یا کارخانه های کوچک تولید خوراک دام نمی شود. با فرض براینکه50% مواد غذایی دیگر هم به این صورت تولید می شود،کل مقدار خوراک دام تولیدی برای کلیه حیوانات (شامل خوراک آبزیان و حیوانات خانگی) به 1800 میلیون تن می رسد.
ترکیبی از تست های آزمایشگاهی و آزمایش های مزرعه ای (نسبت به استفاده از هر کدام به تنهایی)، بهترین کنترل کیفی را به ما ارائه می دهد. به علاوه تکنیک های ارزیابی خوراک دام در مزرعه باعث کمک به خرید مواد خام و همچنین انتخاب تست های آزمایشگاهی صحیح می شوند.
روش های مزرعه ای عمدتاً براساس ارزیابی حسی با استفاده از حواس پنچ گانه لامسه، چشایی، بینایی، بویایی و شنوایی است. افزون بر آزمایش های حسی، آزمایش های ساده ای را هم می توان در مزرعه انجام داد.
ارزیابی با حس لامسه:
با بکار بردن وسایل ساده می توان نتایج ساده اما موثری را بدست آورد. با لمس دانه های غلات چه چیزی مشخص می شود؟ ابتدا دست خود را در عمق کیسه حاوی دانه ها فرو کنید. اگر دانه ها به صورت مناسب خشک شده باشند، شما هیچ تفاوت دمایی را بین داخل و خارج کیسه احساس نخواهید کرد. اگر میزان رطوبت بالا باشد، دانه هایی که در عمق داخل کیسه قرار دارند در زمستان سردتر و در تابستان گرم تر خواهند بود.
یک قاشق تراشه برنج ، سبوس برنج یا سبوس روغن کشی شده برنج را کف دست چپ خود قرار دهید. با انگشتان خود آنرا فشار داده و کف دست بمالید. اگر بسیار زبر و خشن بود ممکن است چنین نتیجه گیری شود که تقلب صورت گرفته و پوسته شلتوک نکوبیده به آن اضافه شده است. یک مشت پر از تراشه برنج را در دست گرفته و فشار دهید و سپس به آهستگی انگشتان خود را باز کنید. اگر کیفیت تراشه برنج خوب باشد اثر فشار انگشتان شما روی ان باقی می ماند، در حالیکه در موارد تقلبی پس از باز کردن مشت دست این توده فرو خواهد ریخت. از طرف دیگر اگر در غذای آردی 1 (vi ) طیور چنین فشردگی هایی دیده شود نشانگر میزان بالای رطوبت است، زیرا اگر سطح رطوبت آن به صورت طبیعی باشد، به سادگی می شکند.
پودر ماهی که میزان رطوبت آن زیاد باشد، داغ و بسیار تیه رنگ بوده و هنگام لمس انعطاف پذیرتر و مرطوب احساس می شود.
ارزیابی با حس چشایی:
با چشیدن می توان تازگی خوراک و اجزاء خوراکی تازه دارای یک طعم مطلوب می باشند.در طول مدت ذخیره خوراک دام ، چربی یا روغن ترشیده شده و باعث بوجود آمدن یک طعم سوختگی غیر مطلوب ناشی از وجود اسیدهای چرب آزاد می شود. خوراک های مانده دارای یک بوی کهنگی و مزه کپک زدگی می باشند.
با گاز زدن و چشیدن نواله های روغنی می توان تازگی، ترشیدگی، کپک زدگی، کهنگی و هر گونه تقلب را مشخص نمود. در حال حاضر به صورت تقلبی به بیشتر نواله های روغنی ، سبوس برنج، دانه کرچک، دانه کائوچو ، دانه درخت ابریشم و یا دیگر بذرهای روغنی ارزانتر اضافه می کنند. با مشاهده میکروسکوپی و همچنین جویدن ، چشیدن و بررسی رنگ و بوی خوراک دام می توان بیشتر این تقلب ها را مشخص کرد.
یک نفر می تواند با لیسیدن و چشیدن یک نمونه کوچک از پودر ماهی، میزان نمک آنرا معین کند. مزه نمک آن قابل مقایسه با مزه شوری یک ترشی با حدود 5% نمک و همچنین قابل مقایسه با خوراک های معمولی است که ممکن است 2 تا 3% نمک داشته باشند.
سبوس برنج یا تراشه برنج که به صورت تقلبی به آن پوسته شلتوک نکوبیده اضافه شده باشد، بدون مزه بوده و سوزاننده گلو است بطوری که باعث می شود شخص بلافاصله آنرا از دهان بیرون اندازد.
با گاز گرفتن و جویدن دانه های غلات و نواله های روغنی ، تعیین رطوبت آنها آسان تر خواهد بود. یک خوراک دام خشک، ترد و سخت بوده و هنگام گاز گرفتن شکننده احساس می شود.
اگر به پودر سائیده شده ماهی و خرده برنج، به صورت تقلبی شن و سنگریزه اضافه شده باشد، این خوراک را به دندان ها صدمه زده و جویدن آنها مشکل است و برای شکستن آنها باید فشار زیادی را وارد کنید.
ارزیابی با حس بینایی:
ارزیابی کیفیت خوراک دام با چشم بهترین نوع ارزیابی در بین آزمایش های حسی است و این نوع ارزیابی کاربردهای وسیع تری هم دارد. یک شخص با تجربه می تواند با آزمایش های چشمی در مورد کیفیت خوراک ها ، خصوصاً دانه های غلات ، سبوس ها ، نواله های روغنی و ماهی با دقت نسبتاً خوب قضاوت کند.
بررسی اجزاء خوراک دام از نظر داشتن رنگ های طبیعی ، استحکام و وجود موارد خارجی ، رشد کپک ها ، تجمع مواد خوراکی به صورت قالبی یا توده ای شکل شدن ، وجود شپش و دیگر موارد غیر طبیعی را می توان از طریق حس بینایی انجام داد. تهیه خوراک دام با استفاده از اجزاء خوراکی فاسد یا غذای کپک زده قالب شکل شده ، منجر به کاهش تولید و مرگ و میر بالا خواهد شد.
دانه های کپک زده خصوصاً در قسمت رأس دانه (قسمت زاینده) تغییر رنگ داده و رنگ های سبز ، خاکستری یا سیاه در آنها ایجاد می شود. ذخیره مواد غذایی به صورت نامناسب و یا طولانی مدت و یا انبار کردن در مکان هایی با رطوبت بالا منجر به توده ای و قالبی شکل شدن این مواد غذایی شده و ضمن رشد قارچ ها در آن، ظاهر سوخته مانند پیدا می کند (سوختن خود به خودی.
تقلب به صورت استفاده از سبوس برنج یا انواع نواله های روغنی ارزان تر به جای نواله روغنی بادام زمینی؛ و یا بکاربردن سر میگو ، خرچنگ ، صدف و موارد دیگر به جای ماهی را می توان با بررسی دقیق چشمی (به خوبی بررسی خوراک با میکروسکوپ) تعیین نمود. ماهی سفید به دلیل داشتن مقدار کم روغن و حفظ بهتر کیفیت ، نسبت به ماهی تیره ارج است.
چه زمانی چشم ها کفایت نمی کنند؟
بررسی خوراک دام با میکروسکوپ بهتر از آزمایش چشمی آن است. در این مورد خوراک ها و اجزاء آنها با یک میکروسکوپ صفحه گسترده بررسی می شوند. این کار عمدتاً برای تعیین تقلب ها ، اجسام خارجی و ناخالصی ها در خوراک های آسیا شده و اجزاء خوراک دام بکار می رود. تقلب های مختلف مثل استفاده از پوست شلتوک ، نیام ، سنگ ها ، اجسام خارجی و جایگزینی مواد ارزان تر را می توان به سادگی بوسیله بررسی آنها با میکروسکوپ تشخیص داد. همانطور که در جدول 1 نشان داده شده بر اساس رنگ خوراک ها می توان این نوع تقلبات را شناسایی کرد.
بررسی رنگ ذرات مواد خوراکی کار برد محدودی دارد ، زیرا فقط یک نظر آزمایشی یا یک احتمال را در مورد یک جزء در یک نمونه ناشناخته ارائه می دهد. با این حال کاربرد آن برای اجزاء خوراکی شناخته شده معقول است.
می توان از تکنیک های میکروسکوپی غذایی برای شناسایی انواع گسترده تقلب ها و استفاده از مواد ارزان تر مثل سنگریزه ، پوست شلتوک ، نیام ، دانه های خرد شده و موارد دیگر استفاده کرد. با این روش می توان وجود پودر مو یا پودر چرم در پودر گوشت و پودر ماهی؛ وجود کنجاله دانه کرچک یا کنجاله دانه درخت پنبه در کنجاله کنجد و کنجاله آفتاب گردان و یا جایگزینی مواد مشابه ارزان تر را تشخیص داد.
ارزیابی با حس بویایی:
می توان ترشیدگی ناشی از ذخیره طولانی مدت و نامناسب تراشه برنج ، ماهی روغنی ، دانه های روغنی ، پودر گوشت ، پودر شفیره کرم ابریشم ، چربی ، روغن و دیگر اجزاء خوراکی غنی از روغن را تشخیص داد. استفاده از چنین اجزاء خوراکی ترشیده در غذای حیوانات منجر به تخریب ویتامین های محلول در چربی می شود. بعلاوه طعم نامناسب چنین اجزاء خوراکی منجر به مصرف کمتر غذا توسط دام و زیان تولید می شود. همچنین بوی کپک زدگی نیز توسط استشمام قابل درک است. گاهی با کسب تجربه بیشتر می توان بوهای نامتعارف ناشی از فساد و ماندگی اجزاء خوراکی را تشخیص داد. ولی به هر حال دامنه اثر این نوع تشخیص چندان عمیق و گسترده نمی باشد.
امید است ارائه این مطالب بتواند شما را در جهت تشخیص بهتر مواد خوراکی و اطمینان از سلامت آنها تا حد زیادی کمک نماید.
مهندس مجید کلانتر
تولید کنندگان کوچک خوراک دام و دامدارانی که خوراک دام مورد نیاز خود را تهیه می کنند، قادر به داشتن یک آزمایشگاه کنترل کیفی برای خودشان نیستند. با این حال این افراد می توانند با استفاده ار چند روش ساده و سریع کنترل کیفی مواد غذایی که در داخل مزرعه قابل اجراست، کیفیت خوب خوراک دام خود را حفظ کنند.
تولید جهانی خوراک دام در سال 2001 میلادی حدود 1200 میلیون تن بوده، که این مقدار شامل غذای تولیدی در مزارع یا کارخانه های کوچک تولید خوراک دام نمی شود. با فرض براینکه50% مواد غذایی دیگر هم به این صورت تولید می شود،کل مقدار خوراک دام تولیدی برای کلیه حیوانات (شامل خوراک آبزیان و حیوانات خانگی) به 1800 میلیون تن می رسد.
ترکیبی از تست های آزمایشگاهی و آزمایش های مزرعه ای (نسبت به استفاده از هر کدام به تنهایی)، بهترین کنترل کیفی را به ما ارائه می دهد. به علاوه تکنیک های ارزیابی خوراک دام در مزرعه باعث کمک به خرید مواد خام و همچنین انتخاب تست های آزمایشگاهی صحیح می شوند.
روش های مزرعه ای عمدتاً براساس ارزیابی حسی با استفاده از حواس پنچ گانه لامسه، چشایی، بینایی، بویایی و شنوایی است. افزون بر آزمایش های حسی، آزمایش های ساده ای را هم می توان در مزرعه انجام داد.
ارزیابی با حس لامسه:
با بکار بردن وسایل ساده می توان نتایج ساده اما موثری را بدست آورد. با لمس دانه های غلات چه چیزی مشخص می شود؟ ابتدا دست خود را در عمق کیسه حاوی دانه ها فرو کنید. اگر دانه ها به صورت مناسب خشک شده باشند، شما هیچ تفاوت دمایی را بین داخل و خارج کیسه احساس نخواهید کرد. اگر میزان رطوبت بالا باشد، دانه هایی که در عمق داخل کیسه قرار دارند در زمستان سردتر و در تابستان گرم تر خواهند بود.
یک قاشق تراشه برنج ، سبوس برنج یا سبوس روغن کشی شده برنج را کف دست چپ خود قرار دهید. با انگشتان خود آنرا فشار داده و کف دست بمالید. اگر بسیار زبر و خشن بود ممکن است چنین نتیجه گیری شود که تقلب صورت گرفته و پوسته شلتوک نکوبیده به آن اضافه شده است. یک مشت پر از تراشه برنج را در دست گرفته و فشار دهید و سپس به آهستگی انگشتان خود را باز کنید. اگر کیفیت تراشه برنج خوب باشد اثر فشار انگشتان شما روی ان باقی می ماند، در حالیکه در موارد تقلبی پس از باز کردن مشت دست این توده فرو خواهد ریخت. از طرف دیگر اگر در غذای آردی 1 (vi ) طیور چنین فشردگی هایی دیده شود نشانگر میزان بالای رطوبت است، زیرا اگر سطح رطوبت آن به صورت طبیعی باشد، به سادگی می شکند.
پودر ماهی که میزان رطوبت آن زیاد باشد، داغ و بسیار تیه رنگ بوده و هنگام لمس انعطاف پذیرتر و مرطوب احساس می شود.
ارزیابی با حس چشایی:
با چشیدن می توان تازگی خوراک و اجزاء خوراکی تازه دارای یک طعم مطلوب می باشند.در طول مدت ذخیره خوراک دام ، چربی یا روغن ترشیده شده و باعث بوجود آمدن یک طعم سوختگی غیر مطلوب ناشی از وجود اسیدهای چرب آزاد می شود. خوراک های مانده دارای یک بوی کهنگی و مزه کپک زدگی می باشند.
با گاز زدن و چشیدن نواله های روغنی می توان تازگی، ترشیدگی، کپک زدگی، کهنگی و هر گونه تقلب را مشخص نمود. در حال حاضر به صورت تقلبی به بیشتر نواله های روغنی ، سبوس برنج، دانه کرچک، دانه کائوچو ، دانه درخت ابریشم و یا دیگر بذرهای روغنی ارزانتر اضافه می کنند. با مشاهده میکروسکوپی و همچنین جویدن ، چشیدن و بررسی رنگ و بوی خوراک دام می توان بیشتر این تقلب ها را مشخص کرد.
یک نفر می تواند با لیسیدن و چشیدن یک نمونه کوچک از پودر ماهی، میزان نمک آنرا معین کند. مزه نمک آن قابل مقایسه با مزه شوری یک ترشی با حدود 5% نمک و همچنین قابل مقایسه با خوراک های معمولی است که ممکن است 2 تا 3% نمک داشته باشند.
سبوس برنج یا تراشه برنج که به صورت تقلبی به آن پوسته شلتوک نکوبیده اضافه شده باشد، بدون مزه بوده و سوزاننده گلو است بطوری که باعث می شود شخص بلافاصله آنرا از دهان بیرون اندازد.
با گاز گرفتن و جویدن دانه های غلات و نواله های روغنی ، تعیین رطوبت آنها آسان تر خواهد بود. یک خوراک دام خشک، ترد و سخت بوده و هنگام گاز گرفتن شکننده احساس می شود.
اگر به پودر سائیده شده ماهی و خرده برنج، به صورت تقلبی شن و سنگریزه اضافه شده باشد، این خوراک را به دندان ها صدمه زده و جویدن آنها مشکل است و برای شکستن آنها باید فشار زیادی را وارد کنید.
ارزیابی با حس بینایی:
ارزیابی کیفیت خوراک دام با چشم بهترین نوع ارزیابی در بین آزمایش های حسی است و این نوع ارزیابی کاربردهای وسیع تری هم دارد. یک شخص با تجربه می تواند با آزمایش های چشمی در مورد کیفیت خوراک ها ، خصوصاً دانه های غلات ، سبوس ها ، نواله های روغنی و ماهی با دقت نسبتاً خوب قضاوت کند.
بررسی اجزاء خوراک دام از نظر داشتن رنگ های طبیعی ، استحکام و وجود موارد خارجی ، رشد کپک ها ، تجمع مواد خوراکی به صورت قالبی یا توده ای شکل شدن ، وجود شپش و دیگر موارد غیر طبیعی را می توان از طریق حس بینایی انجام داد. تهیه خوراک دام با استفاده از اجزاء خوراکی فاسد یا غذای کپک زده قالب شکل شده ، منجر به کاهش تولید و مرگ و میر بالا خواهد شد.
دانه های کپک زده خصوصاً در قسمت رأس دانه (قسمت زاینده) تغییر رنگ داده و رنگ های سبز ، خاکستری یا سیاه در آنها ایجاد می شود. ذخیره مواد غذایی به صورت نامناسب و یا طولانی مدت و یا انبار کردن در مکان هایی با رطوبت بالا منجر به توده ای و قالبی شکل شدن این مواد غذایی شده و ضمن رشد قارچ ها در آن، ظاهر سوخته مانند پیدا می کند (سوختن خود به خودی.
تقلب به صورت استفاده از سبوس برنج یا انواع نواله های روغنی ارزان تر به جای نواله روغنی بادام زمینی؛ و یا بکاربردن سر میگو ، خرچنگ ، صدف و موارد دیگر به جای ماهی را می توان با بررسی دقیق چشمی (به خوبی بررسی خوراک با میکروسکوپ) تعیین نمود. ماهی سفید به دلیل داشتن مقدار کم روغن و حفظ بهتر کیفیت ، نسبت به ماهی تیره ارج است.
چه زمانی چشم ها کفایت نمی کنند؟
بررسی خوراک دام با میکروسکوپ بهتر از آزمایش چشمی آن است. در این مورد خوراک ها و اجزاء آنها با یک میکروسکوپ صفحه گسترده بررسی می شوند. این کار عمدتاً برای تعیین تقلب ها ، اجسام خارجی و ناخالصی ها در خوراک های آسیا شده و اجزاء خوراک دام بکار می رود. تقلب های مختلف مثل استفاده از پوست شلتوک ، نیام ، سنگ ها ، اجسام خارجی و جایگزینی مواد ارزان تر را می توان به سادگی بوسیله بررسی آنها با میکروسکوپ تشخیص داد. همانطور که در جدول 1 نشان داده شده بر اساس رنگ خوراک ها می توان این نوع تقلبات را شناسایی کرد.
بررسی رنگ ذرات مواد خوراکی کار برد محدودی دارد ، زیرا فقط یک نظر آزمایشی یا یک احتمال را در مورد یک جزء در یک نمونه ناشناخته ارائه می دهد. با این حال کاربرد آن برای اجزاء خوراکی شناخته شده معقول است.
می توان از تکنیک های میکروسکوپی غذایی برای شناسایی انواع گسترده تقلب ها و استفاده از مواد ارزان تر مثل سنگریزه ، پوست شلتوک ، نیام ، دانه های خرد شده و موارد دیگر استفاده کرد. با این روش می توان وجود پودر مو یا پودر چرم در پودر گوشت و پودر ماهی؛ وجود کنجاله دانه کرچک یا کنجاله دانه درخت پنبه در کنجاله کنجد و کنجاله آفتاب گردان و یا جایگزینی مواد مشابه ارزان تر را تشخیص داد.
ارزیابی با حس بویایی:
می توان ترشیدگی ناشی از ذخیره طولانی مدت و نامناسب تراشه برنج ، ماهی روغنی ، دانه های روغنی ، پودر گوشت ، پودر شفیره کرم ابریشم ، چربی ، روغن و دیگر اجزاء خوراکی غنی از روغن را تشخیص داد. استفاده از چنین اجزاء خوراکی ترشیده در غذای حیوانات منجر به تخریب ویتامین های محلول در چربی می شود. بعلاوه طعم نامناسب چنین اجزاء خوراکی منجر به مصرف کمتر غذا توسط دام و زیان تولید می شود. همچنین بوی کپک زدگی نیز توسط استشمام قابل درک است. گاهی با کسب تجربه بیشتر می توان بوهای نامتعارف ناشی از فساد و ماندگی اجزاء خوراکی را تشخیص داد. ولی به هر حال دامنه اثر این نوع تشخیص چندان عمیق و گسترده نمی باشد.
امید است ارائه این مطالب بتواند شما را در جهت تشخیص بهتر مواد خوراکی و اطمینان از سلامت آنها تا حد زیادی کمک نماید.
مهندس مجید کلانتر
دیدگاه ها