نگاهـی بـه منـابع طبیعــــی

نگاهـی بـه منـابع طبیعــــی
حمید آهنی مدرس دانشگاه آزاد اسلامی ساوه
منابع طبیعی نعمتهای خدادادی هستند که دو دسته می باشند: منابع طبیعی تجدید شونده مثل جنگلها و مراتع و منابع غیر قابل تجدید مانند نفت و معادن. منابع طبیعی به عنوان ثروت هر جامعه و امانتی برای آیندگان است، کسانی که از این ثروت و هدیه الهی استفاده می کننند موظفند از آن به طور صحیح بهره بردرای نموده، آباد و سرسبز به نسل بعد از خود تحویل نمایند، زیرا امروزه کارشناسان و متخصصین امر، منابع طبیعی را بستر حیات کلیه موجودات زنده و سرسبزی و آبادانی آن را نشانه پیشرفت علمی و فرهنگی جوامع و زمینه ساز توسعه پایدار می دانند.
اثرات مستقیم جنگلها و مراتع
تولید چوب:
همانگونه که می دانیم چوب در تأمین نیازهای زندگی ما نقش زیادی دارد کاغذ، قلم، مبلمان، درب و پنجره و ... از جمله ملزوماتی هستند که امروز اتکای شدید به چوب دارند.
حفظ و تولید خاک:
جنگلها و مراتع با پوشش گیاهی خود نقش زیادی در حفظ خاک و نگهداری آن دارند و هرجا که این پوشش گیاهی مطلوب باشد فرسایش خاک به وسیله باد و آب کمتر اتفاق می افتد و از طرف دیگر گیاهان باعث می شوند به مرور زمان سنگها تجزیه شده و به خاک تبدیل شوند و خود نیز حاصلخیزی خاک را افزایش دهند.
تولید علوفه:
انواع مختلف دام مثل گاو، گوسفند، بز، شتر و ... برای مدتی از سال یا در طول سال از گیاهان به ویژه در اراضی مرتعی استفاه می کنند.
تولید فرآورده های صنعتی و دارویی:
بسیاری از گیاهان موجود در مراتع خاصیت دارویی دارند که برخی از آنها در صنعت نیز مورد استفاده قرا می گیرند. از زمانهای قدیم از گیاهان دارویی در شهرها و روستاها استفاده می شده و اکنون نیز استفاده از این گیاهان افزایش یافته است که البته این استفاده بی رویه باعث از بین رفتن بسیاری از این گیاهان می شود.
تغذیه آبهای زیرزمینی:
از اثرات مهم جنگلها و مراتع حفظ و ذخیره سازی آب است. مناطقی که سیلاب جاری می شود علاوه بر تخریب مزارع، مناطق مسکونی و ... باعث پر شدن مخازن سدهای کشور از رسوبات می گردد. اگر جنگلها و مراتع از پوشش گیاهای خوبی برخوردار باشند آب حاصل از بارندگی در زمین نفوذ کرده و موجب تغذیه آبهای زیرزمینی و پرآب شدن چشمه سارها و قنوات شده و از بروز سیلاب و تخریب جلوگیری می کند.
تولید اکسژن و تلطیف هوا:
گیاهان سبز با فعل و انفعالاتی که در درون برگهای خود انجام می دهند اگسیژن مورد نیاز ما را برای تنفس، تولید نموده و علاوه بر این، آلودگی هوا و سر و صدای محیط را کاهش داده و محیطی فرحبخش را فراهم می نمایند.
اثرات غیرمستقیم جنگلها و مراتع
جلو گیری از سیل:
همه ساله وقوع سیلابهای سنگین و مخرب موجب نابودی مناطق مسکونی، مزارع، راهها، تأسیسات زیربنایی و ... گردیده علاوه بر خسارات جانی، میلیاردها ریال زیانهای مالی به بار می آورد، که به طور قطع توسعه و تقویت پوشش گیاهی می تواند از بروز بسیاری از این خسارات جلوگیری به عمل آورد.
ارزشهای تفرجگاهی:
از جمله ارزشهای منابع طبیعی تجدید شونده ایجاد امکاناتی جهت گذراندن اوقات فراغت و محیط های تفرجگاهی است.یکی از جاذبه های توریستی داخلی و خارجی درهر کشور منابع طبیعی است. گذراندن اوقات فراغت در دامان طبیعت راهی برای سلامتی روح و روان انسان است.
حفظ گونه های جانوری و حیات وحش:
امروزه گونه های جانوری (و همچنین گیاهی) به منزله میراث گرانبهای بشری تلقی میشود که با از بین رفتن این گونه ها، انسان یکی از ارزشمندترین ثروتهای خدادادی را از دست خواهد داد.
منابع طبیعی (جنگلها و مراتع) بهترین زیستگاههای جانوران وحشی است که اگر این زیستگاهها تضعیف شوند تعادل اکولوژیکی منطقه، به هم خورده و در نهایت این انسان است که متحمل زیانهای جبران ناپذیری خواهد شد.
آنچه که گفته شد جزئی از اثرات مستقیم و غیرمستقیم جنگلها و مراتع است که به طور آشکار و محسوس جوامع انسانی از ثمرات آن بهره مند می شوند. دهها اثرات غیرمحسوس دیگر از گیاهان عاید انسان می گردد که تا کنون ناگفته و یا ناشناخته مانده است. به طور کلی دانشمندان معتقدند ارزشهای زیست محیطی جنگلها و مراتع (تولید اکسیژن، حفظ آب و خاک، تلطیف هوا، حفظ گونه های گیاهی و جانوری و ...) بیش از 75 درصد، تولید علوفه و چوب تنها 25 درصد ارزش این منابع می باشد. میانگین سطح جنگلهای جهان 30% ولی ایران 7% می باشد. سرانه جنگل در جهان 6/0 ولی ایران 2/0 هکتار می باشد. یک هکتار جنگل 3 تا 4 تن گازکربنیک هوا را جذب می کند. هر متر عرض نوار جنگلی انبوه حدود 16/0 دسی بل از آلودگی صوتی می کاهد. یک لیتر آب در خاکهای جنگلی برای نفوذ به 7 دقیقه زمان نیاز دارد درحالیکه در خاک فاقد جنگل 5/4 ساعت طول می کشد. هر هکتار جنگل 5/2 تن اکسیژن تولید می کند که این مقدار اکسیژن مصرف 10 نفر انسان می باشد.
منابع:
1- آقازمانی، جمشید، 1383. انتخاب کونه و نیاز آبی در توسعه جنگل و فضای سبز، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور.
2- آهنی، حمید، 1387. منابع طبیعی تجدید ناپذیر، روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی
3- سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، 1388. سایت اینترنتی
4- مروی مهاجر، محمدرضا، 1385. جنگلشناسی و پرورش جنگل، انتشارات دانشگاه تهران