نقش مدیریت پسماندهای شهری به عنوان یکی از ارکان اصلی مدیریت شهری ، در مطلوبیت و توسعه شهرها و جوامع انسانی بر هیچکس پوشیده نیست . کنترل صحیح پسما ندها یکی از عوامل تعیین کننده در نظافت شهر و حفظ بهداشت مردم محسوب می شود از سوی دیگر می تواند کلیه کارکردهای جامعه را از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و رفاهی تحت تاثیر قرار دهد. با صنعتی شدن جوامع بشری موضوع پسماندها ابعاد جدیدی به خود گرفت و امروزه انسان قرن بیست و یکم پسماندهایی کاملا متفاوت با پسماندهای انسان قرن ۱۸ و قبل از آن تولید می کند وبدیهی است که در چنین شرایطی روشهای مدیریت این مواد در قرن ۲۱ باید با روشهای معمول قرون گذشته که مشتمل بر جمع آوری و دور کردن آن از محل زندگی انسانها از طریق دپو کردن آن در گودالها و یا سوزاندن آن بوده است، تفاوت اساسی داشته باشد . از اینرو سامانه های مدیریتی جدید در جهت کنترل و مدیریت این مواد مطرح شده اند و در کنار آن فن اوری ها ی نوین به عنوان ابزارهایی برای عملیاتی کردن تمهیدات مدیریتی نظیر جمع آوری، حمل و نقل ، دفع و باز یافت آنها روز بروز گسترش یافتند.
یک سامانه مدیریت پسماند متشکل از عناصر مختلفی است که در کنار یکدیگر می توانند اهداف پیش بینی شده را در این زمینه محقق سازند . هر یک از این عناصر نیازمند طراحی مناسبی است که باید بر اساس واقعیتهای علمی ، شرایط محیطی و اصول مه ندسی و مدیریت پسماندها انجام گیرد . در غیر این صورت مجموعه حاصل سامانه ای ناکارآمد خواهد بود که میلیاردها ریال هزینه را خواهد بلعید ولی به اهداف مورد نظر نخواهد رسید و در نتیجه سامانه حاصل همان سامانه مورد استفاده در قرون گذشته خواهد بود.
ورمی کمپوست و بازیافت زباله
نمونه های زیادی از این ناکامی ها را می توان در شهرها و بخصوص کلانشهرهای ایران مشاهده نمود تا جایی که در برخی از شهرها بحرانهایی در این زمینه رخ داده است و نمونه ها یی از آن را می توان در شهرهای شمالی کشور ملاحظه نمود. کالبد شکافی هر یک از این مشکلات و بحرانها نشان می دهد که تا چه حد اطلاعات و شرایط محیطی و همچنین واقعیتهای علمی و اصول مهندسی در طراحی آنها به کار رفته است و متاسفانه سودجویی عده ای نیز در این مساله دخیل شده و با توجه به شناختی که از وضعیت بحرانی موجود دارند با عنایتی جذاب نظیر حل سریع و ضربتی مشکل زباله ، جدیدتر ین فناوری روز دنیا، سرمایه گذاری خارجی و نظایر آن تلاش می کنند با هر نوع دلیل علمی و غیر علمی کالای خود را در ایران به فروش برسانند و نتیجه این تلاش ها چیزی به غیر از لاینحل شدن معضل پسماندها و صرف هزینه ها ی میلیاردی برای خرید تجهیزاتی که زیر باد و باران در حال پوسیدن می باشد نبوده است.
در برخی از شهرها هم که ظاهرًا کارخانجات کمپوست فعال شده است محصول تولیدی غیر اقتصادی بوده و کیفیت آن چنان پایین است که بیشتر به زباله شبیه است تا به محصول و هنوز اکثریت قریب به اتفاق زباله ها ی تولیدی در زمین دپو می شود . جو هره اصلی یک سامانه مدیریت پسماند را مطالعات اولیه و تحقیقات میدانی تشکیل می دهد و بر پایه این مطالعات است که می توان به مناسب بودن ابزارهای موجود برای عملیاتی کردن تمهیدات مدیریتی پی برد . تصمیم گیری های خلق الساعه و تقلید صرف از سایر نقاط دنیا نه تنها در ای ن زمینه راهگشا نیست بلکه بسیار گمراه کننده می تواند باشد از این رو لازم است قبل از هر اقدامی نسبت به شناسایی وضعیت موجود و خصوصیات منطقه و زباله های تولیدی اقدام نمود سپس با تحلیل وضعیت نسبت به شناسایی نقاط ضعف و قوت سامانه اقدام نموده و تهدیدها و فرصت ها را مورد بررسی قرار داد و در نهایت عناصر کلیدی سامانه مدیریت را تعیین کرده و پارامترهای مربوط به آنها را استخراج کرد.
بر اسا س این پارامترها می توان تصمیم گیری کرد که چه فن اوری و چه گزینه ای می تواند برای مدیریت پسماندها اثربخشی و کارایی لازم را داشته باشد . انتخاب گزینه ها بر اساس توجیهات فنی ، اقتصادی و زیست محیطی صورت م یگیرد و پس از انتخاب گزینه ها می توان به طراحی این عناصر بر اساس اصول مهندسی اقدام نمود.
در طی انجام این مطالعات ضمن اطمینان از منظور نمودن کلیه جنبه ها ی مؤثر در اجرای سامانه، می توان توانهای جدیدی را برای بهبود آن کشف کرد که از جمله آنها می توان به شناسایی منابع مالی جدید، استفاده از استعدادها و توانمندی ها ی بومی و محلی برای کاهش هزینه ها، ایجاد سودآوری در بخشهایی از سامانه مدیریت پسماند و یا کاهش هزینه ها ی این سامانه نام برد.
مدیریت پسماند شهری با ورمی کمپوست
در این بین استفاده از کرم برای تبدیل و معدوم سازی زباله ها یکی از روش های نوین و رایج در بین کشورهای توسعه یافته است . در بسیاری از کشورهای پیشرفته هدف اول و اساسی احداث یک سایت ورمی کمپوست معدوم سازی زباله های موجود در منطقه است .
در کشور ایران یکی از مراکزی که از زباله به عنوان ماده ی خام تولید ورمی کمپوست استفاده می شود مرکز بازیافت شهری شهرداری شیراز است که به همت خانوم مهندس آچاک به بهره بردادری رسیده است.
در حال حاضر استفاده از روش هایی چون سوزاندن ، زیر خاک کردن و کمپوست سازی برای معدوم سازی زباله بسیار پرهزینه بوده و محصول تولیدی همان طور که ذکر شد گاها شبیه به زباله است و ارزش غذایی خاصی نداردبه علاوه کشاورزان نیز رقبت خاصی برای استفاده از این مواد ندارند.
حوزه ی بازیافت پسماند شهری با کرم ایزینیا فتیدا
اصول کلی در استفاده از پسماند شهری به عنوان ماده ی خام برای تولید ورمی کمپوست همان است که در اصول کلی تولید ورمی کمپوست بیان شد با این تفاوت که اولا محلی که برای انجام این فعالیت در نظر گرفته می شود باید بسیار وسیع و با توجه به میزان زباله های تولیدی در آن منطقه باشد . دوما به دلیل بوی بسیار بد این مواد منطقه ی مورد نظر برای تولید باید بسیار دور از مناطق مسکونی در نظر گرفته شود . سوما زایعات مورد استفاده باید عاری از هر گونه مواد فلزی ، اسیدی ، شیمیایی بوده و در واقع تفکیک شده باشد بنابر این برای تبدیل پسماند شهری به ورمی کمپوست بایستی یک واحد تفکیک زباله در مرکز تولیدی شما احداث و یا زباله های رسیده به مرکز فعالیت شما از مبدا تفکیک شده باشد . چهارما برای تبدیل زباله به ورمی کمپوست بایستی عمل هوادهی بسیار صورت گیرد یا تل بندی شما با ارتفاع کم صورت گیرد تا از فعالیت غیر هوازی بستر جلوگیری شود.
چند نکته
الف) مصرف آب برای تبدیل پسماند شهری به ورمی کمپوست اندکی بالاتر از تبدیل فضولات دامی است.
ب) میزان مصرف کرم برای تولید هر واحد ورمی کمپوست از یک کیلو زباله بیشتر از تبدیل فضولات دامی است.
یک سامانه مدیریت پسماند متشکل از عناصر مختلفی است که در کنار یکدیگر می توانند اهداف پیش بینی شده را در این زمینه محقق سازند . هر یک از این عناصر نیازمند طراحی مناسبی است که باید بر اساس واقعیتهای علمی ، شرایط محیطی و اصول مه ندسی و مدیریت پسماندها انجام گیرد . در غیر این صورت مجموعه حاصل سامانه ای ناکارآمد خواهد بود که میلیاردها ریال هزینه را خواهد بلعید ولی به اهداف مورد نظر نخواهد رسید و در نتیجه سامانه حاصل همان سامانه مورد استفاده در قرون گذشته خواهد بود.
ورمی کمپوست و بازیافت زباله
نمونه های زیادی از این ناکامی ها را می توان در شهرها و بخصوص کلانشهرهای ایران مشاهده نمود تا جایی که در برخی از شهرها بحرانهایی در این زمینه رخ داده است و نمونه ها یی از آن را می توان در شهرهای شمالی کشور ملاحظه نمود. کالبد شکافی هر یک از این مشکلات و بحرانها نشان می دهد که تا چه حد اطلاعات و شرایط محیطی و همچنین واقعیتهای علمی و اصول مهندسی در طراحی آنها به کار رفته است و متاسفانه سودجویی عده ای نیز در این مساله دخیل شده و با توجه به شناختی که از وضعیت بحرانی موجود دارند با عنایتی جذاب نظیر حل سریع و ضربتی مشکل زباله ، جدیدتر ین فناوری روز دنیا، سرمایه گذاری خارجی و نظایر آن تلاش می کنند با هر نوع دلیل علمی و غیر علمی کالای خود را در ایران به فروش برسانند و نتیجه این تلاش ها چیزی به غیر از لاینحل شدن معضل پسماندها و صرف هزینه ها ی میلیاردی برای خرید تجهیزاتی که زیر باد و باران در حال پوسیدن می باشد نبوده است.
در برخی از شهرها هم که ظاهرًا کارخانجات کمپوست فعال شده است محصول تولیدی غیر اقتصادی بوده و کیفیت آن چنان پایین است که بیشتر به زباله شبیه است تا به محصول و هنوز اکثریت قریب به اتفاق زباله ها ی تولیدی در زمین دپو می شود . جو هره اصلی یک سامانه مدیریت پسماند را مطالعات اولیه و تحقیقات میدانی تشکیل می دهد و بر پایه این مطالعات است که می توان به مناسب بودن ابزارهای موجود برای عملیاتی کردن تمهیدات مدیریتی پی برد . تصمیم گیری های خلق الساعه و تقلید صرف از سایر نقاط دنیا نه تنها در ای ن زمینه راهگشا نیست بلکه بسیار گمراه کننده می تواند باشد از این رو لازم است قبل از هر اقدامی نسبت به شناسایی وضعیت موجود و خصوصیات منطقه و زباله های تولیدی اقدام نمود سپس با تحلیل وضعیت نسبت به شناسایی نقاط ضعف و قوت سامانه اقدام نموده و تهدیدها و فرصت ها را مورد بررسی قرار داد و در نهایت عناصر کلیدی سامانه مدیریت را تعیین کرده و پارامترهای مربوط به آنها را استخراج کرد.
بر اسا س این پارامترها می توان تصمیم گیری کرد که چه فن اوری و چه گزینه ای می تواند برای مدیریت پسماندها اثربخشی و کارایی لازم را داشته باشد . انتخاب گزینه ها بر اساس توجیهات فنی ، اقتصادی و زیست محیطی صورت م یگیرد و پس از انتخاب گزینه ها می توان به طراحی این عناصر بر اساس اصول مهندسی اقدام نمود.
در طی انجام این مطالعات ضمن اطمینان از منظور نمودن کلیه جنبه ها ی مؤثر در اجرای سامانه، می توان توانهای جدیدی را برای بهبود آن کشف کرد که از جمله آنها می توان به شناسایی منابع مالی جدید، استفاده از استعدادها و توانمندی ها ی بومی و محلی برای کاهش هزینه ها، ایجاد سودآوری در بخشهایی از سامانه مدیریت پسماند و یا کاهش هزینه ها ی این سامانه نام برد.
مدیریت پسماند شهری با ورمی کمپوست
در این بین استفاده از کرم برای تبدیل و معدوم سازی زباله ها یکی از روش های نوین و رایج در بین کشورهای توسعه یافته است . در بسیاری از کشورهای پیشرفته هدف اول و اساسی احداث یک سایت ورمی کمپوست معدوم سازی زباله های موجود در منطقه است .
در کشور ایران یکی از مراکزی که از زباله به عنوان ماده ی خام تولید ورمی کمپوست استفاده می شود مرکز بازیافت شهری شهرداری شیراز است که به همت خانوم مهندس آچاک به بهره بردادری رسیده است.
در حال حاضر استفاده از روش هایی چون سوزاندن ، زیر خاک کردن و کمپوست سازی برای معدوم سازی زباله بسیار پرهزینه بوده و محصول تولیدی همان طور که ذکر شد گاها شبیه به زباله است و ارزش غذایی خاصی نداردبه علاوه کشاورزان نیز رقبت خاصی برای استفاده از این مواد ندارند.
حوزه ی بازیافت پسماند شهری با کرم ایزینیا فتیدا
اصول کلی در استفاده از پسماند شهری به عنوان ماده ی خام برای تولید ورمی کمپوست همان است که در اصول کلی تولید ورمی کمپوست بیان شد با این تفاوت که اولا محلی که برای انجام این فعالیت در نظر گرفته می شود باید بسیار وسیع و با توجه به میزان زباله های تولیدی در آن منطقه باشد . دوما به دلیل بوی بسیار بد این مواد منطقه ی مورد نظر برای تولید باید بسیار دور از مناطق مسکونی در نظر گرفته شود . سوما زایعات مورد استفاده باید عاری از هر گونه مواد فلزی ، اسیدی ، شیمیایی بوده و در واقع تفکیک شده باشد بنابر این برای تبدیل پسماند شهری به ورمی کمپوست بایستی یک واحد تفکیک زباله در مرکز تولیدی شما احداث و یا زباله های رسیده به مرکز فعالیت شما از مبدا تفکیک شده باشد . چهارما برای تبدیل زباله به ورمی کمپوست بایستی عمل هوادهی بسیار صورت گیرد یا تل بندی شما با ارتفاع کم صورت گیرد تا از فعالیت غیر هوازی بستر جلوگیری شود.
چند نکته
الف) مصرف آب برای تبدیل پسماند شهری به ورمی کمپوست اندکی بالاتر از تبدیل فضولات دامی است.
ب) میزان مصرف کرم برای تولید هر واحد ورمی کمپوست از یک کیلو زباله بیشتر از تبدیل فضولات دامی است.
دیدگاه ها