کنترل و جلوگیری از ضایعات دان
هزینه تامین غذا یکی از مهمترین اقلام در پرورش طیور می باشد به طوری که حداقل 70 درصد هزینه تولید را تشکیل می دهد بنابراین کاهش ضایعات غذا یکی از معیارهای اصلی است که می تواند موجب کاهش هزینه تولید و افزایش درآمد در مرغداری گردد ضایعات دان که اغلب 5 تا 10 درصد مقدار دان مصرفی در سال را در بر می گیرد می توان به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم تقسیم بندی نمود .
ضایعات مستقیم دان
مقدار ضایعات مستقیم دان در مزارع پرورش طیور و کارخانجات تهیه دان بیش از حد تصور می باشد و ده اشکال زیر رخ می دهد :
الف – تغذیه جوجه های جوان :
گاهی برای تغذیه جوجه ها در 3 روز اول زندگی مقداری دان روی کاغذ باطله روزنامه یا مقواهای نازک می ریزند که این کاغذها در زیر پای جوجه و در اثر رطوبت آبخوریها و غیره پاره شده دان بر روی بستر می ریزد به منظور اجتناب از پر کردن بیش از حد سینی های دان نیز ، عمل غذا دادن باید در خلال روز طی چندنوبت انجام شود .
ب – تغذیه جوجه ها در سیستم بستر :
ارتفاع دانخوریها معمولا به حدی پایین است که امکان تکان دادن آنها و در نتیجه ریخت و پاش غذا توسط جوجه ها وجود دارد ارتفاع دانخوریها از سطح زمین باید 1 تا 2 سانتی متر بالاتر از ارتفاع پشت جوجه ها باشد .
ج – تغذیه جوجه ها در قفس :
پربودن ترافهای دانخوری مهمترین علت ضایعات دان در این شکل از پرورش می باشد چنانچه ترافها پر باشد میزان ضایعات دان به 12 درصد می رسد در حالی که هرگاه فضای ترافهای دانخوری پر باشد میزان ضایعات دان به کمتر از 5 درصد کاهش می یابد .
د- آبخوریها :
آبخوریهای پلاستیکی معمولا به آسانی تغییر شکل یافته و می شکنند هرگاه ترافهای آبخوریها نشست نموده و آب وارد ترافهای دانخوری شود باید دان مرطوب شده را فورا در دانخوریها پخش نموده و مرغها را تشویق نمود تاقبل از کپک زدن آن را مصرف نمایند ترافهای آبخوری پلاستیکی باید هر روزه جهت کنترل نشت آب از آنها بررسی شده و در صورت خرابی فورا تعمیر گردند .
ه – پرهیز غذایی :
تغذیه بیش از حد پولتهای در حد رشد نه تنها باعث افزایش ضایعات دان شده بلکه موجب ازدیاد وزن مرغان تخمگذار نیز می گردد که بدین ترتیب اثرات نامطلوبی بر سیکل تولید وارد می شود بنابراین نیمچه ها باید بر مبنای برنامه غذایی پرورش یابند که متناسب با سن و با توجه به کیفیت جیره مقدار اخذ غذا توسط پرنده تنظیم شده باشد وزن پولت ها باید به طور مرتب کنترل شود .
و – سیلوهای ذخیره دان :
در مواردی که سقف سیلوهای ذخیره دان در اثر وزش بادهای شدید جدا می گردد گاهی اوقات آب باران به داخل سیلوهای دان نفوذ کرده و رطوبت آن موجب کپک زدن دان گردیده و ضمن آنکه باعث اتلاف دان می شود مشکلات شدیدتری را در اثر آلودگی با کپک و سموم قارچی به وجود می آورد . سیلوهای دان باید به طور مطمئنی پوشانده شوند .
ز- پرندگان وحشی و جوندگان :
پرندگان وحشی و جوندگان اغلب به تعداد زیادی در داخل و اطراف مرغداری ها و کارخانجات تهیه دان زندگی می کنند این حیوانات می توانند مقدار زیادی دان مرغها را مصرف نموده و به عنوان ناقل بسیاری از بیماریها عمل نمایند کنترل جوندگان باید به طور دائم انجام شود و جهت مبارزه با پرندگان وحشی باید جلو پنجره ها و هواکشها توری فلزی نصب گردد .
ح – خروس های مازاد و مرغهای وازده :
خروسهای مازاد ، و نیمچه های پایین تر از حد استاندارد و مرغهای فاقد تولید باید ازگله حذف شوند زیرا با مصرف مقادیر زیادی از دان موجب اتلاف دان می گردند .
ط- نگهداری مواد اولیه دان :
مواد اولیه دان و دان ساخته شده در صورت نگهداری در شرایط نامطلوب در اثر رطوبت و یا ایجاد حرارت زیاد دچار ضایعات می گردند چنانچه مواد اولیه درون کیسه نگهداری می شوند کیسه ها باید 20 سانتی متر بالاتر از کف بر روی تخته های چوبی یا سکوهایی نگهداری شوند در صورتی که ناگزیر به نگهداری مواد اولیه در فضای باز باشند باید آنها را با چادرهای پلاستیکی غیر قابل نفوذ ذخیره شده باید تهویه گردیده و دمای داخل مواد برای جلوگیری از سوختگی کنترل شود محتویات کیسه های پاره شده نباید مورد استفاده قرار گیرد غذایی که در موقع تخلیه و بار گیری روی زمین ریخته می شود باید فورا جمع آوری شده و تمیز گردد .
ضایعات غیر مستقیم دان
الف- تنظیم نادرست فرمول جیره :
چنانچه ارزش غذایی بیشتر از احتیاجات پرنده بر حسب وزن ، میزان رشد و تولید آن باشد ممکن است منجر به اتلاف غذا شود فرمول جیره باید بر اساس سن گله تخمگذار ، درجه حرارت محیط و میزان تولید تخم مرغ تنظیم شود دقت بیشتر در تامین نیازهای غذایی پرنده ازهدر رفتن مواد مغذی با ارزش جلوگیری می نماید .
ب- استفاده از سنگریزه در دان :
عدم استفاده از سنگریزه نامحلول در تغذیه طیور به طور منظم ، قابلیت هضم مواد غذایی را بین 10-3 درصد کاهش می دهد دان مصرفی طیور در اثر عمل سایش سنگریزه ها طی حرکات دودی در سنگدان خرد می شود با توجه به اینکه ماکیان فاقد دندان می باشند این عمل ضروری است سنگریزه نامحلول باید هفته ای یک بار به پرنده داده شود .
ج-پارگی الک آسیاب :
گاهی اوقات ذرات مواد غذایی آسیاب نشده در دان مشاهده می شوند این مواد اولیه که به طور مناسب آسیاب نشده اند به طور کامل قابل هضم نخواهند بود در نتیجه دفع می شوند و هدر خواهند رفت علت این امر ممکن است در آمدن لبه الک از داخل آسیاب و یا پارگی الک آسیاب در اثر وجود اجسام خارجی نظیر آهن آلات یاسنگ در مواد اولیه باشد به همین جهت وضعیت آسیاب بایدمرتبا کنترل شود .
د- نگاهداری مواد اولیه دان به مدت طولانی :
گاهی اوقات گله های طیور علائم کمبود ویتامین رانشان می دهند علاوه بر مواردی که برخی از روابط آنتاگونیستی ناشی از مصرف توام ویتامین ها و آنتی بیوتیک ها می تواند موجب بروز چنین حالتی شود ذخیره و نگهداری مواد غذایی به مدت بسیار طولانی نیز ممکن است منجر به کاهش مقدار بعضی مواد مغذی نظیر ویتامینهای A ، E و B12 شود به طور معمول غذاباید تنها برای مدت یک هفته ذخیره شود در صورت نگهداری غذا برای مدت طولانی تر ممکن است ارزش مواد مغذی کاهش یابد همچنین دان طیور باید در شرایط مناسب در دمای کمتر از 13 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی کمتر از 80درصد نگهداری شود این اقدام موجب کنترل رشد باکتریها و قارچ های مضر شده و به پیشگیری از آلودگی غذا و کاهش ارزش مواد مغذی آن کمک می کند .
ه – درجه حرارت محیطی نامطلوب :
مصرف غذا و آب ، هضم مواد مغذی در طیور را تحت تاثیر قرار می دهد درجه حرارت بهینه جهت دستیابی به راندمان غذایی برای تمام انواع پرندگان تخمگذار 20 درجه سانتی گراد می باشد با خنک و گرم نمودن سالن باید تلاش نمود تا درجه حرارت سالن دراین حد حفظ گردد سرعت رشد و توان تولید خوب در مرغان تخمگذار موجب صرفه جویی در مصرف غذا می گردد .
و – آلودگی غذا :
در هنگام خرید مواد اولیه دان از بازار بایددقت زیادی به عمل آورد کیفیت پایین دان موجب عدم رشد و پایین آمدن راندمان مرغ تخمگذار می گردد مواد اولیه ممکن است تقلبی باشد به عنوان مثال ممکن است پودر ماهی با اوره و همچنین پودر خون با پودر پر ویا اینکه سویا با ذرت مخلوط شده باشد بنابراین مواد اولیه خریداری شده باید با استفاده از امکانات آزمایشگاههای محلی از لحاظ کیفی کنترل شوند .
ز- نوک چینی درزمان نامناسب :
پس از نوک چینی ، دان گله در مقایسه با گله نوک چینی نشده تا 3% کاهش می یابد در صورت انجام نوک چینی این کار باید در زمان مناسب در سن 7 روزگی و یا در سن 8 هفتگی و فقط توسط افراد ماهر و با شیوه مطمئن صورت گیرد انجام عمل قطعه نوک درزمان مناسب و به طرز صحیح موجب عدم بروز خود خوری و کانی بالیسم در مرغها و صرفه جویی در مصرف دان می گردد .
ح- استفاده ازغذای نامناسب :
غذا ممکن است به شکل آردی ، پلت یا نیم دانه تهیه شود نتایج آزمایشهای متعدد نشان می دهند که دان پلت شده می تواند تعادل کاملی از مواد مغذی را همراه با خوش خوراکی فراهم نموده و ضایعات دان راکاهش دهد در حال حاضر تنها مشکل موجود در زمینه استفاده ازدان پلت شده نیاز به هزینه بیشتر برای ساخت آن و مصرف مقادیر بیشتری آب به علت استفاده از بخار در طی فراوری پلت می باشد به منظور ممانعت از کپک زدگی ممکن است نیاز به خشک کردن دان پلت شده باشد .
آلودگی های انگلی:
چنانچه گله مبتلا به آلودگی انگلی باشد ضریب تبدیل غذایی کاهش می یابد انگلهای داخلی نه تنها مقادیری از مواد مغذی را مصرف می کنند بلکه با ایجاد جراحات به غشاهای داخلی دستگاه گوارش آسیب رسانده و برهضم غذا اثر نامطلوب به جای می گذارند گله های نیمچه به خصوص گله هایی که در سیتسم بستر پرورش داده می شوند باید به طور مرتب بر علیه آلودگیهای کرمی تحت درمان قرار گرفته همچنین قبل از انتقال به قفس در سالنهای تخمگذار دوباره از این حیث درمان شوند مرغهای تخمگذار نیز باید سالی یک بار بر علیه آلودگیهای کرمی درمان شوند بنابراین اتلاف دان در اغلب موارد هم در واحدهای مرغداری و هم درکارخانجات تهیه دان دیده میشود که در مرغداریها واجد مدیریت خوب میزان آن کمتر از مرغدرایها یی است که مدیریت ضعیفی دارند .
مهندس محمد سیاوشی
هزینه تامین غذا یکی از مهمترین اقلام در پرورش طیور می باشد به طوری که حداقل 70 درصد هزینه تولید را تشکیل می دهد بنابراین کاهش ضایعات غذا یکی از معیارهای اصلی است که می تواند موجب کاهش هزینه تولید و افزایش درآمد در مرغداری گردد ضایعات دان که اغلب 5 تا 10 درصد مقدار دان مصرفی در سال را در بر می گیرد می توان به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم تقسیم بندی نمود .
ضایعات مستقیم دان
مقدار ضایعات مستقیم دان در مزارع پرورش طیور و کارخانجات تهیه دان بیش از حد تصور می باشد و ده اشکال زیر رخ می دهد :
الف – تغذیه جوجه های جوان :
گاهی برای تغذیه جوجه ها در 3 روز اول زندگی مقداری دان روی کاغذ باطله روزنامه یا مقواهای نازک می ریزند که این کاغذها در زیر پای جوجه و در اثر رطوبت آبخوریها و غیره پاره شده دان بر روی بستر می ریزد به منظور اجتناب از پر کردن بیش از حد سینی های دان نیز ، عمل غذا دادن باید در خلال روز طی چندنوبت انجام شود .
ب – تغذیه جوجه ها در سیستم بستر :
ارتفاع دانخوریها معمولا به حدی پایین است که امکان تکان دادن آنها و در نتیجه ریخت و پاش غذا توسط جوجه ها وجود دارد ارتفاع دانخوریها از سطح زمین باید 1 تا 2 سانتی متر بالاتر از ارتفاع پشت جوجه ها باشد .
ج – تغذیه جوجه ها در قفس :
پربودن ترافهای دانخوری مهمترین علت ضایعات دان در این شکل از پرورش می باشد چنانچه ترافها پر باشد میزان ضایعات دان به 12 درصد می رسد در حالی که هرگاه فضای ترافهای دانخوری پر باشد میزان ضایعات دان به کمتر از 5 درصد کاهش می یابد .
د- آبخوریها :
آبخوریهای پلاستیکی معمولا به آسانی تغییر شکل یافته و می شکنند هرگاه ترافهای آبخوریها نشست نموده و آب وارد ترافهای دانخوری شود باید دان مرطوب شده را فورا در دانخوریها پخش نموده و مرغها را تشویق نمود تاقبل از کپک زدن آن را مصرف نمایند ترافهای آبخوری پلاستیکی باید هر روزه جهت کنترل نشت آب از آنها بررسی شده و در صورت خرابی فورا تعمیر گردند .
ه – پرهیز غذایی :
تغذیه بیش از حد پولتهای در حد رشد نه تنها باعث افزایش ضایعات دان شده بلکه موجب ازدیاد وزن مرغان تخمگذار نیز می گردد که بدین ترتیب اثرات نامطلوبی بر سیکل تولید وارد می شود بنابراین نیمچه ها باید بر مبنای برنامه غذایی پرورش یابند که متناسب با سن و با توجه به کیفیت جیره مقدار اخذ غذا توسط پرنده تنظیم شده باشد وزن پولت ها باید به طور مرتب کنترل شود .
و – سیلوهای ذخیره دان :
در مواردی که سقف سیلوهای ذخیره دان در اثر وزش بادهای شدید جدا می گردد گاهی اوقات آب باران به داخل سیلوهای دان نفوذ کرده و رطوبت آن موجب کپک زدن دان گردیده و ضمن آنکه باعث اتلاف دان می شود مشکلات شدیدتری را در اثر آلودگی با کپک و سموم قارچی به وجود می آورد . سیلوهای دان باید به طور مطمئنی پوشانده شوند .
ز- پرندگان وحشی و جوندگان :
پرندگان وحشی و جوندگان اغلب به تعداد زیادی در داخل و اطراف مرغداری ها و کارخانجات تهیه دان زندگی می کنند این حیوانات می توانند مقدار زیادی دان مرغها را مصرف نموده و به عنوان ناقل بسیاری از بیماریها عمل نمایند کنترل جوندگان باید به طور دائم انجام شود و جهت مبارزه با پرندگان وحشی باید جلو پنجره ها و هواکشها توری فلزی نصب گردد .
ح – خروس های مازاد و مرغهای وازده :
خروسهای مازاد ، و نیمچه های پایین تر از حد استاندارد و مرغهای فاقد تولید باید ازگله حذف شوند زیرا با مصرف مقادیر زیادی از دان موجب اتلاف دان می گردند .
ط- نگهداری مواد اولیه دان :
مواد اولیه دان و دان ساخته شده در صورت نگهداری در شرایط نامطلوب در اثر رطوبت و یا ایجاد حرارت زیاد دچار ضایعات می گردند چنانچه مواد اولیه درون کیسه نگهداری می شوند کیسه ها باید 20 سانتی متر بالاتر از کف بر روی تخته های چوبی یا سکوهایی نگهداری شوند در صورتی که ناگزیر به نگهداری مواد اولیه در فضای باز باشند باید آنها را با چادرهای پلاستیکی غیر قابل نفوذ ذخیره شده باید تهویه گردیده و دمای داخل مواد برای جلوگیری از سوختگی کنترل شود محتویات کیسه های پاره شده نباید مورد استفاده قرار گیرد غذایی که در موقع تخلیه و بار گیری روی زمین ریخته می شود باید فورا جمع آوری شده و تمیز گردد .
ضایعات غیر مستقیم دان
الف- تنظیم نادرست فرمول جیره :
چنانچه ارزش غذایی بیشتر از احتیاجات پرنده بر حسب وزن ، میزان رشد و تولید آن باشد ممکن است منجر به اتلاف غذا شود فرمول جیره باید بر اساس سن گله تخمگذار ، درجه حرارت محیط و میزان تولید تخم مرغ تنظیم شود دقت بیشتر در تامین نیازهای غذایی پرنده ازهدر رفتن مواد مغذی با ارزش جلوگیری می نماید .
ب- استفاده از سنگریزه در دان :
عدم استفاده از سنگریزه نامحلول در تغذیه طیور به طور منظم ، قابلیت هضم مواد غذایی را بین 10-3 درصد کاهش می دهد دان مصرفی طیور در اثر عمل سایش سنگریزه ها طی حرکات دودی در سنگدان خرد می شود با توجه به اینکه ماکیان فاقد دندان می باشند این عمل ضروری است سنگریزه نامحلول باید هفته ای یک بار به پرنده داده شود .
ج-پارگی الک آسیاب :
گاهی اوقات ذرات مواد غذایی آسیاب نشده در دان مشاهده می شوند این مواد اولیه که به طور مناسب آسیاب نشده اند به طور کامل قابل هضم نخواهند بود در نتیجه دفع می شوند و هدر خواهند رفت علت این امر ممکن است در آمدن لبه الک از داخل آسیاب و یا پارگی الک آسیاب در اثر وجود اجسام خارجی نظیر آهن آلات یاسنگ در مواد اولیه باشد به همین جهت وضعیت آسیاب بایدمرتبا کنترل شود .
د- نگاهداری مواد اولیه دان به مدت طولانی :
گاهی اوقات گله های طیور علائم کمبود ویتامین رانشان می دهند علاوه بر مواردی که برخی از روابط آنتاگونیستی ناشی از مصرف توام ویتامین ها و آنتی بیوتیک ها می تواند موجب بروز چنین حالتی شود ذخیره و نگهداری مواد غذایی به مدت بسیار طولانی نیز ممکن است منجر به کاهش مقدار بعضی مواد مغذی نظیر ویتامینهای A ، E و B12 شود به طور معمول غذاباید تنها برای مدت یک هفته ذخیره شود در صورت نگهداری غذا برای مدت طولانی تر ممکن است ارزش مواد مغذی کاهش یابد همچنین دان طیور باید در شرایط مناسب در دمای کمتر از 13 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی کمتر از 80درصد نگهداری شود این اقدام موجب کنترل رشد باکتریها و قارچ های مضر شده و به پیشگیری از آلودگی غذا و کاهش ارزش مواد مغذی آن کمک می کند .
ه – درجه حرارت محیطی نامطلوب :
مصرف غذا و آب ، هضم مواد مغذی در طیور را تحت تاثیر قرار می دهد درجه حرارت بهینه جهت دستیابی به راندمان غذایی برای تمام انواع پرندگان تخمگذار 20 درجه سانتی گراد می باشد با خنک و گرم نمودن سالن باید تلاش نمود تا درجه حرارت سالن دراین حد حفظ گردد سرعت رشد و توان تولید خوب در مرغان تخمگذار موجب صرفه جویی در مصرف غذا می گردد .
و – آلودگی غذا :
در هنگام خرید مواد اولیه دان از بازار بایددقت زیادی به عمل آورد کیفیت پایین دان موجب عدم رشد و پایین آمدن راندمان مرغ تخمگذار می گردد مواد اولیه ممکن است تقلبی باشد به عنوان مثال ممکن است پودر ماهی با اوره و همچنین پودر خون با پودر پر ویا اینکه سویا با ذرت مخلوط شده باشد بنابراین مواد اولیه خریداری شده باید با استفاده از امکانات آزمایشگاههای محلی از لحاظ کیفی کنترل شوند .
ز- نوک چینی درزمان نامناسب :
پس از نوک چینی ، دان گله در مقایسه با گله نوک چینی نشده تا 3% کاهش می یابد در صورت انجام نوک چینی این کار باید در زمان مناسب در سن 7 روزگی و یا در سن 8 هفتگی و فقط توسط افراد ماهر و با شیوه مطمئن صورت گیرد انجام عمل قطعه نوک درزمان مناسب و به طرز صحیح موجب عدم بروز خود خوری و کانی بالیسم در مرغها و صرفه جویی در مصرف دان می گردد .
ح- استفاده ازغذای نامناسب :
غذا ممکن است به شکل آردی ، پلت یا نیم دانه تهیه شود نتایج آزمایشهای متعدد نشان می دهند که دان پلت شده می تواند تعادل کاملی از مواد مغذی را همراه با خوش خوراکی فراهم نموده و ضایعات دان راکاهش دهد در حال حاضر تنها مشکل موجود در زمینه استفاده ازدان پلت شده نیاز به هزینه بیشتر برای ساخت آن و مصرف مقادیر بیشتری آب به علت استفاده از بخار در طی فراوری پلت می باشد به منظور ممانعت از کپک زدگی ممکن است نیاز به خشک کردن دان پلت شده باشد .
آلودگی های انگلی:
چنانچه گله مبتلا به آلودگی انگلی باشد ضریب تبدیل غذایی کاهش می یابد انگلهای داخلی نه تنها مقادیری از مواد مغذی را مصرف می کنند بلکه با ایجاد جراحات به غشاهای داخلی دستگاه گوارش آسیب رسانده و برهضم غذا اثر نامطلوب به جای می گذارند گله های نیمچه به خصوص گله هایی که در سیتسم بستر پرورش داده می شوند باید به طور مرتب بر علیه آلودگیهای کرمی تحت درمان قرار گرفته همچنین قبل از انتقال به قفس در سالنهای تخمگذار دوباره از این حیث درمان شوند مرغهای تخمگذار نیز باید سالی یک بار بر علیه آلودگیهای کرمی درمان شوند بنابراین اتلاف دان در اغلب موارد هم در واحدهای مرغداری و هم درکارخانجات تهیه دان دیده میشود که در مرغداریها واجد مدیریت خوب میزان آن کمتر از مرغدرایها یی است که مدیریت ضعیفی دارند .
مهندس محمد سیاوشی
دیدگاه ها