اجداد طیور امروزی از گروههای رده بندی زیست شناسی محدودی منشاء گرفته اند و سپس از جنبه های گوناگون از جمله رفتار اهلی شده اند. به منظور درک رفتار، توجه به علل و اثرهای آن رفتار از راه بررسی و مطالعه وظیفه، تکامل، گسترش و کنترل آن، ضروری به نظر می رسد. تاثیر هر رفتار بستگی به نوع تاثیر آن بر بقاء و تولید مثل دارد. رفتار در اثر انتخاب طبیعی تکامل پیدا می کند و رفتارهایی که موجب افزایش قدرت بقاء حیوان می شوند، بیانگر این حقیقت هستند. رفتارها تا حدود زیادی تحت کنترل ژنتیکی هستند. اغلب در شرایط طبیعی طیور گروههای اجتماعی تشکیل می دهند.
این گروههای اجتماعی در مرغ، به صورت یک خروس و چند مرغ است. تشکیل روابط اجتماعی از درون تخم آغاز شده و در طول دوره پرورش تکامل پیدا می کند.
اعلام قدرت در پرندگان به وسیله نوک زدن و انجام حرکات تهدید آمیز انجام می شود. در گروههای کوچک اغلب حرکات تهاجمی کمتر انجام می شود، که علت آن خویشتنداری پرنده غالب نسبت به فرد تابع است.
حرکات تهاجمی در گله هایی با جمعیت متوسط، میزان و شدت بیشتری داشته و در جمعیت های بزرگ، مقدار آن باز هم کاهش می یابد و پرندگان دارای موقعیت اجتماعی پائین در سلسله مراتب گله، همواره در معرض تهاجم سایر افراد گله قراردارد.
افزایش تراکم و وسعت گله، میزان تولید و رفتار افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. در گله های بزرگ به علت گستردگی دامنه حرکت پرنده تمام افراد گله توسط هریک از اعضاء قابل تشخیص نیستند و تمایل به حفظ قلمرو شخص بسیار کم به چشم می خورد.
اجداد طیور اهلی امروزی، سیستم های تولید مثل متفاوتی دارند. پرنده نر تمایل خود را به پرنده ماده نشان می دهد و پرنده ماده بر اساس معیارهای ظاهری و خصوصیات فیزیکی، حیوان نر را انتخاب می کند.
در جائیکه جفت گیری طبیعی لازم باشد، نگهداری جنس نر و ماده در کنار هم برای نقش پذیری جنسیتی الزامی است. حضور جنس نر سبب، تکامل و بلوغ سریعتر پرنده ماده می گردد. در گله های کوچک، پرنده نر متعلق به جایگاه اجتماعی بالاتر، امکان جفت گیری بیشتری نسبت به افراد زیر دست دارد، اما در گله های بزرگ تاثیر جایگاه اجتماعی پرنده نر بسیار کمتر است. در بسیاری از گله های مادر گوشتی، باروری و جوجه درآوری، با افزایش سن کاهش پیدا می کند که علت آن چاقی خروسها و افزایش پرخاشگری آنها در برابر پرندگان ماده است.
رفتارهای مربوط به تخم گذاری به شدت تحت تاثیر ژنتیک حیوان قرار دارند. رفتارهای پیش از تخم گذاری در گله های کوچک مجهز به لانه های تخم گذاری با کف پوشیده از کود به صورت طبیعی بروز می کند . همچنین تفاوتهای سویه ای و انتخاب ژنتیکی نیز عوامل موثرو بروز این رفتارها هستند. کرچ شدن از رفتارهای طبیعی اما نامطلوب تحت شرایط صنعتی می باشد. وقوع این حالت در طیور صنعتی به علل انتخاب علیه آن و جمع آوری سریع تخم مرغها از داخل لانه تخم گذاری، به ندرت به چشم می خورد.
مقدمه:
مُرغ(Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) یکی ازماکیان خانگی است. پرنده نر خروس نامیده می‌شود. مرغ پرنده‌ای است از خانوادهٔ قرقاولان (Phasianidae)، زیرردهٔ نومرغان، از راستهٔ ماکیان‌سانان ( Galliformes ). گفته می‌شود که همه نژادهای مرغ از چهار نوع وحشی زیر حاصل شده‌اند.
گالوس-گالوس
مثل مرغ جنگلی قرمز
گالوس – لافایتی
مثل مرغ جنگلی سیلان
گالوس سونراتی
مثل مرغ جنگلی خاکستری
مثل مرغ جنگلی آبی و سبز
گالوس – واریوس
یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ، بیش از ۱۰,۰۰۰ سال پیش در ویتنام صورت گرفته است. تا پیش از این باور عمومی بر این بود که این کار در هند انجام شده است. سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ایران پیدا کرد. پس از آن از قلمرو لیدیه که توسط ایرانیان فتح شده بود، در قرن پنجم پیش از میلاد به یونان راه یافت . مرغ از دوران سلسله هجدهم فراعنه در مصر شناخته شده بوده است؛ طبق گزارش سالانهٔ توتموس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می گذارد، بعنوان خراج از سرزمین مابین صحرای سینا و سوریه، یعنی بابل، به مصر آورده شده است. اما در عهد عتیق هیچ نشانه‌ای از مرغ دیده نمی‌شود.
تحقیقات ژنتیک حاکی از آن است که نیای مرغ، خروس جنگلی قرمز خاکستری(G.sonnerati) است. گرچه نسلی دورگه‌ای که حاصل این دو نژاد باشد در اکثر مواقع نازا و عقیم می‌باشد، اما ژن عامل پوست زرد در مرغ در خروس جنگلی قرمز(نزدیکترین خویشاوند مرغ) نبوده و به احتمال بسیار زیاد این ژن از گونهٔ خاکستری به میراث گرفته شده است.
تعداد
مرغ پرشمارتری و شایع ترین جانور اهلی در جهان می‌باشد. با جمعیتی بیش از ۲۴ میلیارد در سال ۲۰۰۳، هیچ پرنده‌ای در جهان به این شماره نمی‌رسد.
واژه شناسی
در ایران مرغ بالغ و بالای یک سال را مرغ (به انگلیسی hen) و جوجه مرغ و مرغ نابالغ را بهاری (باری) (به انگلیسیpullet) می نامند. خروس بالغ هم خروس (cock) و نابالغ هم جوجه خروس (cockerel) نام دارند.
رفتارشناسی
مرغ همه چیزخوار{(omnivorous→omni(all) + vorous(devoure}است . در محیط آزاد اغلب زمین را برای یافتن دانه ها، حشرات و حتی جانوران بزرگتر از قبیل مارمولک و موشهای جوان می خراشد.
مرغ بصورت طبیعی از ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می‌کند . در مرغداری تجاری یک جوجه گوشتی تا قبل از کشتار تنها شش هفته زندگی می‌کند. جوجه‌های نیمه گوشتی و پرورش یافته در محیط باز تا ۱۴ هفته هم نگهداری می‌شوند. مرغهای تخمگذار هم تا یک سال حدود ۳۰۰ تخم گذاشته و پس از آن توانایی آنها در تخمگذاری کاهش می‌یابد و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند تا از آنها در غذای بچه، حیوانات خانگی، پای و غذاهای پرورده استفاده شود . بر اساس کتاب رکوردهای گینس، پیرترین مرغ جهان در سن ۱۶ سالگی بر اثر مشکل قلبی مرد.
خروس را می‌توان از رنگ تندتر آن نسبت به مرغ و پرهای بلند دم و همچنین پرهای نوک تیز گردن و کمر از مرغ تشخیص داد. با این حال در برخی نژادها مانند سبرایت مرغ و خروس تفاوت بسیار اندکی دارند. خروس را همچنین می‌توان با دقت در بلندی تاج و سیخک (برآمدگی نیزه مانند در پای مرغ) از مرغ باز شناخت. در بعضی نژادها و نژادهای دورگه مرغ و خروس را از رنگ آنها می‌توان تمیز داد. در مرغ بالغ گوشت بالای سر (تاجcomb/cock's comb) و همچنین زائدهٔ زیر حلقوم پرنده (wattleزیرحلقوم) اندکی رشد می نماید . در اکثر نژادها رشد تاج و زیرحلقوم در خروسها بیشتر از مرغان است. در برخی نژادها هم پرهایی اضافه در ناحیه صورت و غبغب پرنده میروید که ناشی از یک تغییر ژنتیکی بوده و به آن ریش (beard/muff) گفته می‌شود.
مرغها توانایی پریدن برای مسافتهای بلند و طولانی را ندارند، اما در نژادهای سبکتر می‌توانند که بر روی نرده و یا شاخه ها، جایی که بطور طبیعی استراحتگاه آنهاست، بپرند. مرغها معمولا عمل پریدن را برای جستجو و یا اجتناب از خطر انجام می‌دهند.
مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود یک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروسها از گله سبب اخلال در این نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جدید برقرار شود. افزودن پرندگان جدید-بویژه پرندگان جوان- به گله معمولا موجب نزاع و ایجاد جراحت می‌شود.
مرغها معمولا تمایل دارند که در جایی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخمهای آشیانه‌های اطراف را نیز به محل خود انتقال می‌دهد. گاهی نیز بر سر تخمگذاری در یک محل خاص بسیار لجوج و یکدنده می‌شوند. بسیار اتفاق می افتد که دو مرغ بر سر جای تخمگذاری با هم درگیر شده و حتی اگر محل کوچک باشد بر روی هم تخم می گذارند.
خروسها به منظور اعلام حضور به خروسهای رقیب بانگ (اذان) می‌زنند. این عمل می‌تواند به علت تغییرات محیط هم باشد. مرغها نیز پس از تخمگذاری و یا برای صدازدن جوجه‌های خود قدقد می‌کنند.
در سال ۲۰۰۶ دانشمندانی که بر روی پیشینه پرندگان تحقیق می‌کردند به یک ژن پس مانده-talpid۲ برخوردند که در دوران جنینی عامل شکل گیری دندانها در فک می‌باشد؛ شبیه آنچه در فسیلهای پرندگان دیده شده است. جان فالن ناظر این پروژه اظهار می‌دارد که:"... مرغها تحت شرایطی خاص توانایی دندان درآوردن را حفظ کرده اند... .
1- زندگی گروهی
1-1 رفتارهای طبیعی
نظام اجتماعی تکامل یافته ای در بین اجداد گونه های اهلی شده ، مشاهده می شود . برخی پرندگان از جمله گونه های جنگلی ، در گروه های کوچک نسبتاً پایداری ، زندگی می کنند . قسمت عمده این گروه ها از چند پرنده ی ماده و یک نر تشیکل شده اند و سایر پرندگان نر به صورت انفرادی یا در گله های کوچک زندگی می کنند . هر گروه دارای یک استراحتگاه دائمی بوده و محدوده ای برای تغذیه در اختیار آنهاست . وضعیت مشابهی در مورد اجداد و خویشاوندان وحشی طیور اهلی ، صادق است و این پرندگان گروه های اجتماعی مجزا با قلمرو مشخص تشکیل می دهند. وضعیت مشابهی برای مرغ خانگی وجود دارد و این پرنده دارای رفتارهای اجتماعی است ، که بسیار شبیه به پرندگان وجشی محسوب می شود .
2-1شناخت اجتماعی بر قراری ارتباط
طیور ، قدرت شنوایی و تشخیص رنگ بالایی دارند و برقراری ارتباط درون گله ای و بین گله ای در آنها از راه حرکات اعضای بدن و تولید اصوات دارای کیفیت بالایی است . حرکات و وضعیت بدن به قصد تهدید و یا اظهار سلطه پذیری در پرندگان کاربرد دارد. به طور مثال ، در اجداد پرندگان اهلی در زمان جفت گیری ، حرکات ویژه ای به منظور خودنمایی انجام می شود .
مشخص ترین اصواتی که در گله ی طیور شنیده می شود ، مربوط به تعیین قلمرو توسط پرنده نر است . این اصوات قادر به پیمودن فواصل طولانی بوده و از موثرترین روش های دفاع از قلمرو ، در پرندگان وحشی است ، که رویارویی مستقیم بین پرندگان نر قلمروهای همسایه را به حداقل می رساند . صورت مربوط به هر خروس نر از قلمروهای همسایه از نظر جنش صدا و فرکانس کاملاً متمایز است و خصوصیات صوت هر خروس تحت تاثیر طول تاج پرنده می باشد . یکی از مهمترین شاخص های تسلط پرنده ی نر بر قلمرو ، آهنگ و کیفیت صدای خروس خواهد بود ، که از آن به منظور سنجش وضعیت سایر خروس ها ، استفاده می کند .علاوه بر صدا و حرکات پرنده ، در برخی گونه ها خصوصیات مربوط به سر و گردن پرنده برای ارتباط با سایر افراد و موقعیت اجتماعی حیوان اهمیت بسزایی دارد . در مرغ خانگی ، اندازه تاج و در کل ظاهر پرنده در گله است .
3-1اجتماعی شدن
در طیور ، برقراری روابط اجتماعی پیش از بیرون آمدن از تخم شروع می شود . اصوات تولید شده به وسیله ی جنین بر رفتار مادر تاثیر می گذارد و می تواند سبب تحریک مرغ در جا به جا کردن به موقع تخم ها و یا تشویق مرغ برای ادامه ی خوابیدن روی تخم مرغ ها شود . جنین نیز تحت تاثیر برخی رفتارها و اصوات خاص مرغ مادر است که در آینده تا حد زیادی می تواند بر رفتارهای جوجه ی متولد شده ، تاثیر بگذارد . همچنین جنین داخل تخم مرغ می تواند از سایر جنین ها تاثیر بپذیرند .
کسب ویژگی های رفتاری از مادر ، شامل چگونگی یافتن غذا و استفاده از محدوده ی در دسترس پرنده است . اما پرنده به تنهایی نیز می تواند خوردن غذا را یاد بگیرد . در گونه های گالیفرم ، رفتار مربوط به استفاده از استراحتگاه نیز تحت تاثیر مادر است .
4-1 تهاجم و سلطه گری
در طیور اهلی مزرعه ( همچون وضعیت حاکم بر گله های وحشی ) ، اولین تجربه ی مورد خشونت واقع شدن ، متعلق به جوجه های جوانی است که در اثر نزدیک شدن بیش از حد به افراد مسن تر گله مورد تهاجم قرار می گیرند .
رابطه ای که در آن فرد دون پایه ی گله ، از رو به رو شدن با فرد ارشد و غالب خودداری می کند را تسلط اجتماعی می نامند و مجموعه این روابط حاکم بر گله با نام سلسله مراتب تسلط نامگذاری شده است . افراد ارشد در این سلسله مراتب ، اجازه ی نوک زدن به سایر پرندگان زیردست و حتی خلع آنها از جایگاه اجتماعی شان را دارند . به طوری که جایگاه افراد دون پایه گله به طور متناوب تغییر پیدا می کند. معمولاً پرندگان نر و ماده سلسله مراتب تسلط جداگانه ای داشته و به ندرت رفتارهای پرخاشجویانه نسبت به هم نشان می دهند . در کل درون گله های کوچک بروز رفتارهای تهاجمی به ندرت دیده می شود ، مگر در موارد محرک (مانند محدودیت فضای دان خوری ها ) زیرا در شرایط معمول پرنده ی دون پایه از افراد غالب گله دوری می کند .
وضعیت بدن و حرکات پرندگان مبین وضعیت اجتماعی و حالت رفتاری آنها (مانند پرخاشگری ) است .
5-1رفتارهای تحت تاثیر فضا ، تراکم و اندازه ی گروه
تراکم و اندازه ی گروه طیور ، هم بر میزان تولید و هم نوع رفتارها تاثیر دارد . در قفس هایی که امروزه مرسوم هستند ، بالا بودن تراکم و تعداد افراد هر قفس به شدت به کاهش تولید تخم مرغ ، نرخ بالای تلفات ، عارضه ی پر خواری و کانیبالیسم و همچنین شدت اضطراب در گله موثر است.
هنگامی که پرندگان در دسته های بزرگ نگهداری می شوند ، اندازه ی گروه اثرات متمایزی ( از تراکم) بر رفتار آنها که عبارتند از :
1) در تراکم یکسان در گروه بزرگتر هر فرد دارای فضای مطلق بیشتری برای حرکت است
2) در گروه های بزرگتر ، تعداد افراد بیشتری با هر فرد گروه برخورد داشته و میزان برخوردها در سطح جامعه نیز در نتیجه ی آن افزایش پیدا می کند
3) پرندگان در دسته های بزرگ ، مشکل بیشتری در شناخت افراد هم گله ای خود دارند .
در سالن دارای عرض وسیع ، پرندگان به طور یکنواخت از تمام فضا استفاده نمی کنند از طرفی پرندگان معمولاً تا زمانی که تمام افراد گله را شناسایی نکنند ، قسمت های مختلف سالن را بازرسی خواهند کرد . این مسئله در مورد مرغ های تخم گذاری که روی بستر پوشال[1] یا سیستم بستر عمیق نگهداری می شوند و برای جوجه های مادر در سیستم پرورشی بستر عمیق ، صادق است.
6-1 کانیبالیسم
کانیبالیسم به صورت نوک زدن و مجروح کردن پوست و بافت های زیرین آن تعریف می شود . در مرغ ، شکل معمول این عارضه به صورت کانیبالیسم کلواکی یا نوک زنی به مقعد است . یکی از شرایطی که سبب پدیدار شدن این نوع کانیبالیسم می شود زمانی است که کلواک مرغ در حال تخم گذاشتن به سمت بیرون متورم می گردد . در این وضعیت و در صورت آمادگی گله برای شیوع کانیبالیسم اغلب پرندگان دیگر به سرعت به بافت نرم و قرمز مخرج نوک می زنند . در صورت مجروح شدن پوست این ناحیه و یا هر ناحیه ی دیگر بر روی بدن ، مرغ ها به علت تحریک شدن توسط خون به سرعت شروع به نوک زنی به آن ناحیه می کنند . معمولاً این نوک زدن ها تا مصرف گوشت بدن حیوان نیز ادامه پیدا کرده و سبب مرگ پرنده می شود . همانند عارضه ی پرخواری ، در مورد این مرض نیز برخی از افراد تمایل بیشتری به این نوع رفتار دارند اما پرندگان کانیبال ، لزوما همان پرندگان مبتلا به عارضه ی پرخواری نیستند .
از میان عوامل محیطی موثر ، عامل اندازه ی گروه نیز از مهمترین عوامل تاثیرگذار است . در طبیعت شیوع کانیبالیسم در گله غیر قابل پیش بینی بوده و تنها برخی از گله ها به آن مبتلا می شوند .
کاهش نور محیط (در صورت امکان ) تا حد زیادی می تواند به توقف شیوع این عارضه در گله کمک نماید . راه حل دیگری که در این باره مطرح می شود ، استفاده از نور قرمز در سالن است . نور قرمز باعث می شود که پرنده قادر به دیدن خون و زخم ها نباشد ، در حالی که اثری روی بروز سایر رفتارها و تغذیه ندارد .
2- تولید مثل
1-2 رفتار جفت گیری طبیعی
پرندگان انواع مختلفی از سیستم های جفت گیری را از خود نشان می دهند ، به طوری که تمام این روشها در رفتارهای جنسی اجداد طیور اهلی و پرندگان وحشی قابل رویت است . جفت گیری می تواند به دو صورت گروهی و یا تک همسری[2] باشد ، که نوع گروهی خود به سه روش می تواند بروز پیدا نماید 1) یک پرنده ی ماده[3] 2) یک پرنده ی ماده و چند پرنده ی نر[4] 3) ترکیب هر دو حالت مذکور . حالت تک همسری ممکن است برای یک فصل یا چندین فصل جفت گیری بین یک جفت پرنده ادامه داشته باشد . پرندگان نر یا به وسیله ی تشکیل قلمرو در طول فصل جفت گیری به جذب پرندگان ماده می پردازند یا این که به دسته های دائمی پرندگان ماده ملحق شده و در طول فصل جفت گیری در میان آنها تشیل قلمرو می دهند . از سوی دیگر پرندگان نر و ماده ممکن است در طول فصل جفت گیری در مکان ویژه ای جمع شده و حیوان ماده ، جفت نر خود را از میان نرهای گروه انتخاب کند ، که به آن سیستم جفت گیری جولانگاه[5] می گویند.
مرغ اهلی و وحشی دارای سیستم جفت گیری پلی جیوس ( چند ماده گیری) بوده و در آن یک حیوان نر غالب با تشکیل قلمرو ، جفت گیری با کلیه پرندگان ماده درون قلمرو را به خود اختصاص می دهد . سایر پرندگان نر زیردست به اطراف قلمرو رانده شده یا اینکه به صورت انفرادی یا گروهی جداگانه زندگی می کنند.
با وجود این که بسیاری از جفت گیری ها بین پرندگان در ظاهر تصادفی و بی هدف است ، اما آنها (به خصوص پرنده ی ماده ) به ندرت به شکل تصادفی جفت گیری می کنند و در انتخاب جفت عوامل مختلفی را مد نظر می گیرند . انتخاب جفت و جزییات انجام آن در مرغ جنگلی به دقت مطالعه شده است . مرغ جنگلی ماده قبل از نزدیک شدن و دادن اجازه جفت گیری ، مجموعه ای از خصوصیات فیزیکی پرنده ی نر غریبه را از قبیل اندازه و طول تاج ، رنگ تاج ، رنگ چشم و طول سیخک ها را بررسی می کند . اندازه ی تاج یکی از مهم ترین معیارها در انتخاب حیوان نر توسط پرنده ی ماده است ، زیرا در افراد آلوده به انگل اندازه تاج کوچک است و به این وسیله پرنده ی ماده از سلامت حیوان نر اطمینان پیدا می کند .
2-2 تکامل جنسی
پرندگان نیاز به آموختن روش تشخیص جفت مناسب خود را دارند . این مسئله که تشخیص جنس مخالف برای جفت گیری در برخی از پرندگان ، حتی نسبت به انسان است .
یادگیری تشخیص جنس مخالف با نام نقش پذیری جنسیتی مطرح شده و اغلب پیش از رسیدن پرنده به سن بلوغ ، انجام می شود . این دوره ی یادگیری فاقد محدوده ی زمانی و تعریف مشخص است .
در خروس بین 10 تا 12 هفتگی این یادگیری رخ می دهد .
در گذشته تصور بر این بوده که نگهداری موجودات نر به طور جداگانه تاثیر چندانی بر میزان تولید منی ندارد ، اما در یکی از بررسی های انجام شده ، با وجود عدم تحت تاثیر قرار گرفتن حجم منی تولیدی ، کیفیت منی در حیواناتی که دور از حیوان ماده نگهداری می شدند ، کاهش یافت .
3-2 تحریک جنسی
تفاوت میزان میل جنسی در پرندگان نر یک گونه ، این نظریه را مطرح می کند که می توان به منظور افزایش بازدهی واحدهای نگهداری طیور مادر ، بر اساس رفتارهای جنسی ، افراد نر گله را انتخاب کرد . چنین انتخابی در سطوح آزمایشی کاملاً موفقیت آمیز بوده است ، اما نیاز به شناخت و بررسی کامل و هم جانبه ی رفتار پرندگان تحت بررسی دارد .
در آزمایشی که انجام شده و تنها عامل انتخاب ، نرخ جفت گیری پرنده ی نر تعیین شده بود ، تعدادی از افراد انتخاب شده با وجود بالا بودن نرخ جفت گیری ، در بسیاری از موارد آمیزش کاملی نداشته اند . پژوهش دیگری با در نظر گرفتن جزییات بیشتر ، انتخاب را در طول بیست نسل بر اساس آمیزشهای کامل انجام داد و نتیجه ی عمل ، افزایش به طور کامل معنا دار میزان میل جنسی پرندگان بود. متاسفانه انتخاب مداوم برای رفتارهای جنسی ، به علت افزایش تعداد پرش ها ، سبب کاهش میزان منی به ازای هر بار آمیزش می شود . البته امکان کنترل تعداد پرش ها در شرایط آزمایشی وجود دارد ، اما در سطوح صنعتی این امکان میسر نیست .
بی شک حتی در گله های بزرگ ، تعداد دفعات جفت گیری ، چه در پرنده ی نر و چه ماده محدود است . نوع رفتارهای جنسی چه در پرنده ی نر و چه ماده ، تا حدی تحت تاثیر طرف مقابل است . پژوهش های قدیمی انجام شده حاکی از این است که خروس های جوان بیشتر تمایل به جفت گیری با مرغ های ارضا شده دارند . همچنین این مرغ ها در برابر خروس های جوان مقاومت کمتری از خود نشان می دهند .
4-2 جفت گیری
گروه های طیوری که در مزرعه نگهداری می شوند بیشتر متشکل از یک پرنده ی نر و چندین ماده هستند که در واقع بسیار شبیه سیستم زندگی آنها در طبیعت است . در گله های کوچک ، خروس هایی که از نظر طبقه ی اجتماعی در مقام بالاتری قرار دارند ، بیشترین تعداد نتایج را به خود اختصاص می دهند. این در حالی است که مرغ ها با اکثر افراد نر گله ، آمیزش می کنند .
در گله های بزرگ ، طبقه ی اجتماعی تاثیر بسیار کمتری بر جفت گیری افراد نر گله دارد. در گله های بسیار بزرگ ، پرندگان زیر گروه هایی را تشکیل می دهند که بسیار شبیه گله های دارای یک پرنده ی نر و چندین ماده در طبیعت است. با این وجود چه پرندگان نر و چه ماده ، به طور گسترده ای به سایر مناطق خارج از محدوده ی زیر گروه نیز سرکشی می کنند . تشکیل چنین زیرگروه هایی می تواند علت پایین بودن نرخ تاثیر طبقه اجتماعی بر موفقیت جفت گیری پرندگان نر در گله های بزرگ باشد . در هر حال ، در هر شرایطی ، به علت تفاوت قدرت آمیزش افراد گله ، نسبت جنسی موثر[6] با نسبت جنسی حقیقی[7] گله متفاوت است . بررسی این جنبه ی مهم از تولید مثل ، بسیار به ندرت انجام شده است .
علاوه بر اثرات مستقیم اجتماعی ، تاثیر سیستم نوری حاکم ، از دیگر عوامل موثر بر جفت گیری در طیور است . پرندگان قادر به دیدن نور در طیف فرابنفش (UV) هستند و علایمی روی بدن خود دارند که در نور فرابنفش قابل رویت است و در بروز رفتارهای جنسی پرنده تاثیر دارد . نشان دار کردن مرغ و خروس های مادر به وسیله ی علائم فلورسانت حساس به اشعه ی فرابنفش ، سبب افزایش بروز میل جنسی در خروس ها شده و از طرفی افراد ماده ی گله تمایل بیشتری به خروس های نشاندار شده نشان می دهند . به این ترتیب می توان چنین برداشت کرد که تامین طیف نوری کامل در سالن های تجاری ، می تواند سبب افزایش فعالیت های جنسی پرنده شود .
میزان جفت گیری با افزایش سن کاهش می یابد اما این مسئله به طور مستیم سبب کاهش باروری گله نمی شود ، چون همان طور که اشاره شد میزان آمیزش در اوایل بلوغ پرندگان ، بسیار بیشتر از حد نیاز برای حداکثر باروری است . کاهش باروری با تناسب افزایش سن در طی دوره ی تخم گذاری ، به علت تغییراتی است که در رفتار جنسی پرنده ایجاد می شود.
سیکل تولید تخم مرغ از دیگر عوامل موثر بر آمیزش در طول روز است . زیرا باروری در هنگام تخم گذاری کم می شود. مرغ بیشتر در اوایل طلوع آفتاب ، اقدام به تخم گذاری می کند . به همین دلیل آنها بیشتر بعد از ظهر آمیزش می کنند . از طرفی شواهد موجود حاکی از وجود اوج انجام آزمایش بلافاصله پس از روشن شدن محیط می باشد .
در بین مرغ های مادر گوشتی ، نسبت به مرغ های لگهورن بروز حالت معاشقه قبل از جفت گیری به ندرت رخ می دهد و در اغلب موارد پرنده ی نر با دنبال کردن پرنده ماده و سپس با رفتاری خشن اقدام به جفت گیری می کند
5-2 باروری و جوجه درآوری
باروری [8] عبارت است از نسبتی از تخم مرغ های تولیدی نطفه دار که به جوجه تبدیل می شوند . به آن سهم از تخم مرغ های بارور که به جوجه تبدیل می شوند ، به اصطلاح جوجه درآوری [9] می گویند . عوامل بسیاری بر باروری تاثیر دارند و مرحله ی قبل از باروری ( شامل مدیریت و رفتارهای طبیعی پرندگان ) به شدت بر آن موثرند . جوجه درآوری نیز تا حدی از این عوامل تاثیر می پذیرد ، اما میزان تاثیر پذیری آن بسیار کمتر است .
در گله های مادر ، باروری در اوایل شروع تولید در حدود 95 درصد و حتی بالاتر است ، اما به سرعت و به ویژه پس از 50 هفتگی کاهش پیدا می کند. این کاهش بیشتر مربوط به پرندگان نر است ، زیرا در صورت انجام تلقیح مصنوعی (AI)، نرخ باروری با افزایش سن تغییر چندانی پیدا نمی کند . در صورت تغذیه ی آزاد خروس ها ، میزان کاهش باروری حداکثر بوده و علت این مسئله حجم بدنی بالا و عدم تناسب اندام خروس ها می باشد که سبب عدم انتقال مطلوب اسپرم در حسین آمیزش می شود . در تعدادی دیگر از تحقیقات انجام شده ، با وجود کامل بودن عمل آمیزش ، میزان باروری کم بوده است . با این پژوهش ها چنین برداشت کرده اند که اضافه وزن خروس ها ، کارایی تولید مثلی آنها را کاهش می دهد ، امروزه این مشکل با تغذیه جداگانه خروس و مرغ های مادر تا حد زیادی رفع شده و وزن خروس ها به طور موثرتری قابل کنترل شده است.
6-2 کنترل تخم گذاری
رفتارهای مربوط به تولید تخم مرغ تا حد زیادی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی است و عوامل محیطی از قبیل سیستم نگهداری تنها در برخی از جزییات این رفتارها موثرند.
خصوصیات ژنتیکی سویه های مختلف از رفتار پیش از تخم گذاری آنهاو همچنین میزان کاهش بروز کرچی ناشی از انتخاب برای تولید تخم مرغ قابل درک است.
در گذشته انتخاب له یا علیه برخی از جزییات رفتارهای تخم گذاری انجام شده است. برای مثال در گله هایی که درون مزارع باز پرورش داده می شده اند، آن دسته از پرندگانی که اماکن دور از دسترس را برای ایجاد لانه تخم گذاری ترجیح می دادند (به علت این که تخم مرغ های آنها از دید پنهان می ماند و جمع آوری نمی شد) فرصت بیشتری برای خوابیدن روی تخم مرغ ها و تولید نسل بعد را داشتند. اما امروزه این نوع انتخاب کاملاً حالت معکوس پیدا کرده، به طوری که در سیستم های نگهداری مدرن که پرندگان مولد در محیطی کاملاً بسته و مجهز به لانه های تخم گذاری پرورش داده می شوند، انتخابی غیرمستقیم بر ضد تخم گذاری در مکانی غیر از لانه تخم گذاری به ویژه بر سطح زمین انجام می شود.
با وجود این که تاکنون شناخت دقیقی از سازوکارهای ژنتیکی کنترل کننده رفتارهای مربوط به تخم گذاری به دست نیامده، اما اطلاعات تقریباً کاملی از روندهای کنترل کننده فیزیولوژیکی این رفتار وجود دارد. براساس این سازوکارها بروز شدید رفتارهای پیش از تخم گذاری مربوط به حضور تخم مرغ در مر حله تشکیل پوسته است. اما در حقیقت آغاز این رفتارها از زمان تخمک گذاری یعنی حدود 24 ساعت پیش از تخم گذاری اتفاق می افتد و عامل تداوم آن ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون از فولیکول پاره شده است .
این هورمون ها با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی حیوان سبب بروز رفتارهای پیش از تخم گذاری در زمان مناسب می شوند. تشکیل و تکامل تخم مرغ کاملاً مستقل بوده اما خروج آن از بدن تحت تأثیر این روند هورمونی است. رفتارهای پیش از تخم گذاری و تشکیل تخم مرغ در اکثر مواقع سازوکارهایی کاملاً همزمان هستند.
7-2 تنظیم زمان تخم گذاری
این مطلب که آزادسازی تخمک در مرغ در حوالی طلوع آفتاب و تخم گذاری24 ساعت پس از آن انجام می شود، بیانگر وابستگی شدید زمان بندی تولید تخم مرغ به نور محیط در سیستم های باز و یا رژیم نوری در سیستم های بسته است. از آنجا که عامل ایجاد کننده رفتارهای پیش از تخم گذاری، آزاد سازی تخمک است پس این رفتارها در دوره های زمانی معین و ثابتی تکرار می شوند.
در صورتی که تخم گذاری با تأخیر انجام شود، دیگر امکان همزمان بودن آن با رفتارهای پیش از تخم گذاری وجود نداشته و تخم مرغ در خلال سایر فعالیت ها از بدن خارج می شود. علت عمده تأخیر در زمان آزادسازی تخمک، برخوردهای اجتماعی بین پرندگان است. این وضعیت در سیستم های پرورش روی بستر زمانی که تمام لانه های تخم گذاری اشغال هستند، مشاهده می شود و شرایط به ویژه در مورد پرنده دارای مرتبه اجتماعی پایین تشدید می شود چون پرندگان ارشد معمولاً از ورود سایر پرندگان به یک یا چند لانه مخصوص خود جلوگیری کرده و به آنها حمله می کنند، برخوردهای تهاجمی علیه پرندگان زیر دست در زمان پیش از تخم گذاری به شدت افزایش پیدا می کند، به طوری که پرنده زیردست مدت زمان بسیار کمی برای تخم گذاری داخل لانه در اختیار دارد و یا اینکه باید چندین بار لانه تخم گذاری خود را تغییر دهد، تا بالاخره موفق به تخم گذاری شود .
همچنین برخی از روش های مدیریتی می تواند عامل تأخیر در تخم گذاری شود به ویژه تغذیه در زمان اوج تخم گذاری(زمانی که محدودیت غذایی بر گله اعمال می شود) و رفتارهای تغذیه ای با سرکوب بروز رفتارهای پیش از تخم گذاری سبب تخم گذاری در زمان تغذیه می شوند. البته در پژوهشی که روی مرغ های مادر گوشتی انجام شده، تغییر زمان تغذیه تأثیر معناداری بر روی میزان تخم گذاری روی بستر نداشته است.
8-2 انتخاب محل تخم گذاری
در تمام سیستم های نگهداری به غیر از سیستم نگهداری در قفس، نیاز به جمع آوری تخم مرغ ها از لانه های تخم گذاری وجود دارد. در این سیستم ها رفتاری که براساس آن، پرنده محل مناسب برای تخم گذاری را انتخاب می کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین این موضوع در صورت نگهداری در قفس نیز تا حدی اهمیت پیدا می کند، زیرا تخم مرغ هایی که در قسمت انتهایی قفس گذاشته می شوند، به علت این که به سمت جلوی قفس می غلتند، نسبت به تخم مرغ هایی که در ابتدای قفس گذاشته می شوند، احتمال شکستن بیشتری دارند. در سیستم های مجهز به استراحتگاه نیز، یکی از دلایل عمده شکستن تخم مرغ ها، افتادن آنها از بالای استراحتگاه روی بستر است .
عدم استفاده طیور از لانه های تخم گذاری می تواند تبدیل به عمده ترین مشکل اقتصادی در بیشتر یا تمام سیستم های نگهداری خارج از قفس و حتی برخی از انواع قفس ها شود .
در موارد شدید تا بیش از 50 درصد تخم مرغ ها، در خارج از لانه های تخم گذاری تولید می شود. جمع آوری این تخم مرغ ها زحمت بسیار زیادی به همراه داشته و سعی و کوشش در جلوگیری از تخم گذاری خارج از لانه نیازمند تلاش دوچندان است. تخم مرغ های بستر اغلب دارای ترک و شکستگی بوده که سبب تحریک پرندگان به خوردن آنها می شوند. از طرفی آنها معمولاً آلوده به فضولات بوده که میزان جوجه درآوری و مرغوبیت را به شدت کاهش می دهند.
میزان تخم گذاری روی بستر نه تنها در بین سیستم های مختلف نگهداری، بلکه در درون یک سیستم، گله های مختلف و حتی پن های متفاوت متغیر است. در گذشته این مشکل غیرقابل پیشگیری تلقی می شده، اما امروزه تا حد زیادی عوامل موثر بر انتخاب لانه و تخم گذاری روی بستر شناخته شده است. این عوامل شامل شرایط پرورش، خصوصیات سیستم نگهداری، طرح لانه های تخم گذاری، مدیریت و مداخله انسان است .
بدون شک تخم گذاری روی بستر زمانی شکل جدی تری به خود می گیرد که پرنده در سالن دوران پولتی بالغ شود و الگوهای رفتاری مربوط به تخم گذاری را در نبود لانه کسب کند .
برخی از خصوصیات لانه ی تخم گذاری از قبیل تاریکی یا روشنایی آن و نیز دنج و دور از چشم بودن آن ، در انتخاب بین لانه های تخم گذاری توسط مرغ مادر موثر است ، اما تاثیر آن بر انتخاب بین تخم گذاری روی بستر یا تخم گذاری توسط مرغ مادر موثر است ، اما تاثیر آن بر انتخاب بین تخم گذاری روی بستر یا تخم گذاری در لانه تخم گ ذاری بعید به نظر می رسد
با وجود این که تمام جنبه های ذکر شده ی موثر در انتخاب محل لانه ، اثر غیر مستقیم بر مشکل تخم گذاری روی بستر دارند ، اما آموزش پرنده توسط انسان بیشترین اثر را بر رفتارهای پیش از تخم گذاری خواهد داشت .
9-2 رفتارهای پیش از تخم گذاری
در سیستم های نگهداری فاقد لانه های تخم گذاری دست ساز بشر ، رفتارهای پیش از تخم گذاری ، بسیار شبیه رفتارهای طبیعی پرنده بوده و شامل مراحل جست و جو ، انتخاب محل مناسب و ایجاد گودال به منظور انجام تخم گذاری در آن است . مشکلات رفتاری در سالن های نگهداری طیور تخم گذار ، بستگی کامل به تعداد لانه های تخم گذاری و اندازه ی پن ها دارد .
در صورت محدود بودن تعداد لانه های تخم گذاری ، بروز رفتارهای تهاجمی و درگیری ، غیر قابل اجتناب بوده و احتمال تخم گذاری روی بستر افزایش پیدا می کند . از طرف دیگر در پن های وسیع با تعداد زیاد لانه های تخم گذاری همشکل ، مرغ ها در انتخاب لانه تخم گذاری مورد نظر دچار سردرگمی می شوند که این حالت از نظر معیارهای آسایش زندگی طیور ، به شدت نگران کننده است . در این حالت پرنده برای هر بار تخم گذاری وارد لانه ای غیر از لانه ی قبل می شود و قدرت تشخیص خود را از دست خواهد داد .
مشکل انتخاب بین لانه های تخم گذاری ، به احتمال زیاد تنها عاامل بروز سایر مشکلات رفتاری پیش از تخم گذاری ، به ویژه تمایل به تخم گذاری گروهی در سیستم پن است .
10-2 تخم گذاری
نوع رفتار پرنده در زمان تخم گذاری به نهایی از مهمترین عوامل آسیب تخم مرغ ها است و این مسئله به ویژه در قفس تشدید می شود . وضعیتی که پرنده برای تخم گذاری ترجیح می دهد ، بستگی به ویژهیات فردی پرنده دارد . برخی از پرندگان تمایل دارند که در حالت ایستاده تخم گذاری کنند به همین دلیل قسمت عمده ی تخم مرغ های این دسته ، ترک خورد و شکسته است . در قفس های جدیدی که مجهز به استراحتگاه هستند ، درصدی از تخم مرغ ها در استراحتگاه گذاشته می شوند که علت آن می تواند خشکی استراحتگاه و یا احساس آرامش و امنیت بیشتر در این بخش قفس باشد و این می تواند سبب مشکلات زیادی در جمع آوری تخم مرغ ها شود .
در لانه های تخم گذاری ، وضعیت قرارگیری مرغ می تواند از عوامل بسیار مهم شیوع کانیبالیسم در گله باشد . نوک زدن به مقعد ، در زمانی که پشت پرنده به سمت در ورودی لانه است ، به شدت افزایش می یابد . در صورت تاخیر در خروج تخم مرغ ، باقیمانده آن در منطقه ی غدد تولید کننده ی پوسته تخم مرغ سبب ایجاد نقاط برجسته کلسیمی روی پوسته می شود . این مسئله سبب ایجاد ظاهری ناصاف و زبر برای تخم مرغ شده که از نظر بسیاری از مصرف کننده ها نامطلوب بوده و با قیمت کمتری خریداری می شود . این مشکل در مورد تخم مرغ های بارور ، سبب کاهش تبادلات گازی بین جنین و محیط خارج شده و لذا میزان جوجه درآوری کم خواهد شد . تشکیل این دانه ها بر روی پوسته می تواند طبیعی باشد که بیشتر در مرغ های تازه به تخم آمده دیده می شود ، ولی در اکثر موارد ناشی از ایجاد تداخل در رفتارهای پیش از تخم گذاری است . به هم خوردن آرامش روانی پرنده به ویژه در مرغ های جوان ، همچنین می تواند سبب تولید تخم مرغ های بدشکل شود ، البته علت اصلی ایجاد تخم مرغ های بدشکل در اوایل تولید انقباضات غیر طبیعی پیش از سخت شدن پوسته در ناحیه غدد تولید کننده پوسته است .
11-2 رفتارهای پس از تخم گذاری
در سیستم های نگهداری مجهز به لانه های تخم گذاری شیبدار و یا نگهداری درون قفس ، مرغ مادر ، پس از گذاشتن تخم مرغ فرصت بسیار کمی برای خوابیدن روی آنها دارد . در لانه های تخم گذاری که جمع آوری تخم مرغ به صورت دستی انجام می شود ، پرنده مدت زمان بیشتری برای خوابیدن روی تخم مرغ در اختیار دارد ، که اغلب حداقل نیم ساعت به طول می انجامد . مطالعات حاکی از آن است که خوابیدن مرغ روی تخم مرغ ، به علت جلوگیری از خنک شدن سریع آنها سبب کاهش دوام آنها نیز می شود .
فرصت پیدا کردن پرنده برای خوابیدن روی تخم مرغ ، سبب افزایش احتمال بروز کرچی ، حتی در سویه های امروزی می شود .
مشکل دیگری که معمولاً در لانه های تخم گذاری ساده پیش می آید ، خوردن تخم مرغ توسط پرنده است . علت آن می تواند تخم گذاری روی بستر و یا ازدحام زیاد در لانه ی تخم گذاری باشد . پرنده ای که تجربه ی خود تخم مرغ شکسته را پیدا می کند ، روش شکستن تخم مرغ را می آموزد . این مشکل در لانه های تخم گذاری شیبدار ، به علت خارج شدن سریع تخم مرغ از دسترس پرنده به ندرت مشاهده می شود . همانند سایر مشکلات رفتاری ، درمان این عارضه نیز بسیار مشکل بوده و بهترین راه حل پیشگیری از آن ، مدیریت صحیح است.
12-2 تولید تخم مرغ
با وجود تفاوت در میزان مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی در سیستم های مختلف نگهداری طیور تخم گذار ، تفاوت معناداری در تولید تخم مرغ گله های مربوط به سیستم های مختلف ، وجود ندارد . علت عمده ی این تفاوت های کوچک نیز بیشتر ناشی از مواردی همچون تخم گذاری روی بستر است . به طور معمول دراغلب موارد ، تعداد تخم مرغ هایی که در سیستم نگهداری درون قفس جمع آوری می شوند ، تا حدی بیش از سایر روش های نگهداری است. علت اصلی آن ، امکان مدیریت مطلوب تری است ک در مورد این سیستم اعمال می شود .
در تمامی سیستم های نگهداری ، کاهش تولید تخم مرغ ناشی از افزایش تراکم و اندازه ی گله ، امری طبیعی است . این مسئله در مورد مرغ های تخم گذار درون قفس ، با شدت بیشتری بروز می کند . همچنین این مشکل در سیستم نگهداری بر بستر پوشال نیز معمول است ، اما در سیستم نگهداری بستر عمیق ، کاهش تولید ، ناشی از تراکم زیاد گله ، کمتر مشاهده می شود . کاهش و افت تولید تخم مرغ در مواردی شاید ناشی از ضعف اعمال شرایط مطلوب برای آسایش طیور باشد . به ویژه در مورد مرغ های نگهداری شده در قفس ، کاهش تولید اغلب ناشی از ضعف شاخص های آسایش ، از جمله افزایش تلفات است .
تولید تخم در حیوانات منحصر به فرد است . این محصول جدا از این که برای تغذیه ی انسان استفاده می شود یا به منظور ایجاد نسل بعد، به شکل بسته بندی شده با روند تحویل بدون نقض ، در قالب برنامه ریزی شده ای به نام رفتار تخم گذاری، ارائه خواهد شد . مدت زمان بروز این رفتارها در صورت خارج شدن از وضعیت عادی ، تبدیل به حالتی غیر طبیعی می شود . در این رابطه و یا در حقیقت رفع ایرادهای قفس های باتری پژوهش های زیادی انجام شده که امروزه در مدیریت دیگر سیستم های نگهداری ، کاربرد فراوان دارد .
این گروههای اجتماعی در مرغ، به صورت یک خروس و چند مرغ است. تشکیل روابط اجتماعی از درون تخم آغاز شده و در طول دوره پرورش تکامل پیدا می کند.
اعلام قدرت در پرندگان به وسیله نوک زدن و انجام حرکات تهدید آمیز انجام می شود. در گروههای کوچک اغلب حرکات تهاجمی کمتر انجام می شود، که علت آن خویشتنداری پرنده غالب نسبت به فرد تابع است.
حرکات تهاجمی در گله هایی با جمعیت متوسط، میزان و شدت بیشتری داشته و در جمعیت های بزرگ، مقدار آن باز هم کاهش می یابد و پرندگان دارای موقعیت اجتماعی پائین در سلسله مراتب گله، همواره در معرض تهاجم سایر افراد گله قراردارد.
افزایش تراکم و وسعت گله، میزان تولید و رفتار افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. در گله های بزرگ به علت گستردگی دامنه حرکت پرنده تمام افراد گله توسط هریک از اعضاء قابل تشخیص نیستند و تمایل به حفظ قلمرو شخص بسیار کم به چشم می خورد.
اجداد طیور اهلی امروزی، سیستم های تولید مثل متفاوتی دارند. پرنده نر تمایل خود را به پرنده ماده نشان می دهد و پرنده ماده بر اساس معیارهای ظاهری و خصوصیات فیزیکی، حیوان نر را انتخاب می کند.
در جائیکه جفت گیری طبیعی لازم باشد، نگهداری جنس نر و ماده در کنار هم برای نقش پذیری جنسیتی الزامی است. حضور جنس نر سبب، تکامل و بلوغ سریعتر پرنده ماده می گردد. در گله های کوچک، پرنده نر متعلق به جایگاه اجتماعی بالاتر، امکان جفت گیری بیشتری نسبت به افراد زیر دست دارد، اما در گله های بزرگ تاثیر جایگاه اجتماعی پرنده نر بسیار کمتر است. در بسیاری از گله های مادر گوشتی، باروری و جوجه درآوری، با افزایش سن کاهش پیدا می کند که علت آن چاقی خروسها و افزایش پرخاشگری آنها در برابر پرندگان ماده است.
رفتارهای مربوط به تخم گذاری به شدت تحت تاثیر ژنتیک حیوان قرار دارند. رفتارهای پیش از تخم گذاری در گله های کوچک مجهز به لانه های تخم گذاری با کف پوشیده از کود به صورت طبیعی بروز می کند . همچنین تفاوتهای سویه ای و انتخاب ژنتیکی نیز عوامل موثرو بروز این رفتارها هستند. کرچ شدن از رفتارهای طبیعی اما نامطلوب تحت شرایط صنعتی می باشد. وقوع این حالت در طیور صنعتی به علل انتخاب علیه آن و جمع آوری سریع تخم مرغها از داخل لانه تخم گذاری، به ندرت به چشم می خورد.
مقدمه:
مُرغ(Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) یکی ازماکیان خانگی است. پرنده نر خروس نامیده می‌شود. مرغ پرنده‌ای است از خانوادهٔ قرقاولان (Phasianidae)، زیرردهٔ نومرغان، از راستهٔ ماکیان‌سانان ( Galliformes ). گفته می‌شود که همه نژادهای مرغ از چهار نوع وحشی زیر حاصل شده‌اند.
گالوس-گالوس
مثل مرغ جنگلی قرمز
گالوس – لافایتی
مثل مرغ جنگلی سیلان
گالوس سونراتی
مثل مرغ جنگلی خاکستری
مثل مرغ جنگلی آبی و سبز
گالوس – واریوس
یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ، بیش از ۱۰,۰۰۰ سال پیش در ویتنام صورت گرفته است. تا پیش از این باور عمومی بر این بود که این کار در هند انجام شده است. سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ایران پیدا کرد. پس از آن از قلمرو لیدیه که توسط ایرانیان فتح شده بود، در قرن پنجم پیش از میلاد به یونان راه یافت . مرغ از دوران سلسله هجدهم فراعنه در مصر شناخته شده بوده است؛ طبق گزارش سالانهٔ توتموس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می گذارد، بعنوان خراج از سرزمین مابین صحرای سینا و سوریه، یعنی بابل، به مصر آورده شده است. اما در عهد عتیق هیچ نشانه‌ای از مرغ دیده نمی‌شود.
تحقیقات ژنتیک حاکی از آن است که نیای مرغ، خروس جنگلی قرمز خاکستری(G.sonnerati) است. گرچه نسلی دورگه‌ای که حاصل این دو نژاد باشد در اکثر مواقع نازا و عقیم می‌باشد، اما ژن عامل پوست زرد در مرغ در خروس جنگلی قرمز(نزدیکترین خویشاوند مرغ) نبوده و به احتمال بسیار زیاد این ژن از گونهٔ خاکستری به میراث گرفته شده است.
تعداد
مرغ پرشمارتری و شایع ترین جانور اهلی در جهان می‌باشد. با جمعیتی بیش از ۲۴ میلیارد در سال ۲۰۰۳، هیچ پرنده‌ای در جهان به این شماره نمی‌رسد.
واژه شناسی
در ایران مرغ بالغ و بالای یک سال را مرغ (به انگلیسی hen) و جوجه مرغ و مرغ نابالغ را بهاری (باری) (به انگلیسیpullet) می نامند. خروس بالغ هم خروس (cock) و نابالغ هم جوجه خروس (cockerel) نام دارند.
رفتارشناسی
مرغ همه چیزخوار{(omnivorous→omni(all) + vorous(devoure}است . در محیط آزاد اغلب زمین را برای یافتن دانه ها، حشرات و حتی جانوران بزرگتر از قبیل مارمولک و موشهای جوان می خراشد.
مرغ بصورت طبیعی از ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می‌کند . در مرغداری تجاری یک جوجه گوشتی تا قبل از کشتار تنها شش هفته زندگی می‌کند. جوجه‌های نیمه گوشتی و پرورش یافته در محیط باز تا ۱۴ هفته هم نگهداری می‌شوند. مرغهای تخمگذار هم تا یک سال حدود ۳۰۰ تخم گذاشته و پس از آن توانایی آنها در تخمگذاری کاهش می‌یابد و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند تا از آنها در غذای بچه، حیوانات خانگی، پای و غذاهای پرورده استفاده شود . بر اساس کتاب رکوردهای گینس، پیرترین مرغ جهان در سن ۱۶ سالگی بر اثر مشکل قلبی مرد.
خروس را می‌توان از رنگ تندتر آن نسبت به مرغ و پرهای بلند دم و همچنین پرهای نوک تیز گردن و کمر از مرغ تشخیص داد. با این حال در برخی نژادها مانند سبرایت مرغ و خروس تفاوت بسیار اندکی دارند. خروس را همچنین می‌توان با دقت در بلندی تاج و سیخک (برآمدگی نیزه مانند در پای مرغ) از مرغ باز شناخت. در بعضی نژادها و نژادهای دورگه مرغ و خروس را از رنگ آنها می‌توان تمیز داد. در مرغ بالغ گوشت بالای سر (تاجcomb/cock's comb) و همچنین زائدهٔ زیر حلقوم پرنده (wattleزیرحلقوم) اندکی رشد می نماید . در اکثر نژادها رشد تاج و زیرحلقوم در خروسها بیشتر از مرغان است. در برخی نژادها هم پرهایی اضافه در ناحیه صورت و غبغب پرنده میروید که ناشی از یک تغییر ژنتیکی بوده و به آن ریش (beard/muff) گفته می‌شود.
مرغها توانایی پریدن برای مسافتهای بلند و طولانی را ندارند، اما در نژادهای سبکتر می‌توانند که بر روی نرده و یا شاخه ها، جایی که بطور طبیعی استراحتگاه آنهاست، بپرند. مرغها معمولا عمل پریدن را برای جستجو و یا اجتناب از خطر انجام می‌دهند.
مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود یک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروسها از گله سبب اخلال در این نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جدید برقرار شود. افزودن پرندگان جدید-بویژه پرندگان جوان- به گله معمولا موجب نزاع و ایجاد جراحت می‌شود.
مرغها معمولا تمایل دارند که در جایی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخمهای آشیانه‌های اطراف را نیز به محل خود انتقال می‌دهد. گاهی نیز بر سر تخمگذاری در یک محل خاص بسیار لجوج و یکدنده می‌شوند. بسیار اتفاق می افتد که دو مرغ بر سر جای تخمگذاری با هم درگیر شده و حتی اگر محل کوچک باشد بر روی هم تخم می گذارند.
خروسها به منظور اعلام حضور به خروسهای رقیب بانگ (اذان) می‌زنند. این عمل می‌تواند به علت تغییرات محیط هم باشد. مرغها نیز پس از تخمگذاری و یا برای صدازدن جوجه‌های خود قدقد می‌کنند.
در سال ۲۰۰۶ دانشمندانی که بر روی پیشینه پرندگان تحقیق می‌کردند به یک ژن پس مانده-talpid۲ برخوردند که در دوران جنینی عامل شکل گیری دندانها در فک می‌باشد؛ شبیه آنچه در فسیلهای پرندگان دیده شده است. جان فالن ناظر این پروژه اظهار می‌دارد که:"... مرغها تحت شرایطی خاص توانایی دندان درآوردن را حفظ کرده اند... .
1- زندگی گروهی
1-1 رفتارهای طبیعی
نظام اجتماعی تکامل یافته ای در بین اجداد گونه های اهلی شده ، مشاهده می شود . برخی پرندگان از جمله گونه های جنگلی ، در گروه های کوچک نسبتاً پایداری ، زندگی می کنند . قسمت عمده این گروه ها از چند پرنده ی ماده و یک نر تشیکل شده اند و سایر پرندگان نر به صورت انفرادی یا در گله های کوچک زندگی می کنند . هر گروه دارای یک استراحتگاه دائمی بوده و محدوده ای برای تغذیه در اختیار آنهاست . وضعیت مشابهی در مورد اجداد و خویشاوندان وحشی طیور اهلی ، صادق است و این پرندگان گروه های اجتماعی مجزا با قلمرو مشخص تشکیل می دهند. وضعیت مشابهی برای مرغ خانگی وجود دارد و این پرنده دارای رفتارهای اجتماعی است ، که بسیار شبیه به پرندگان وجشی محسوب می شود .
2-1شناخت اجتماعی بر قراری ارتباط
طیور ، قدرت شنوایی و تشخیص رنگ بالایی دارند و برقراری ارتباط درون گله ای و بین گله ای در آنها از راه حرکات اعضای بدن و تولید اصوات دارای کیفیت بالایی است . حرکات و وضعیت بدن به قصد تهدید و یا اظهار سلطه پذیری در پرندگان کاربرد دارد. به طور مثال ، در اجداد پرندگان اهلی در زمان جفت گیری ، حرکات ویژه ای به منظور خودنمایی انجام می شود .
مشخص ترین اصواتی که در گله ی طیور شنیده می شود ، مربوط به تعیین قلمرو توسط پرنده نر است . این اصوات قادر به پیمودن فواصل طولانی بوده و از موثرترین روش های دفاع از قلمرو ، در پرندگان وحشی است ، که رویارویی مستقیم بین پرندگان نر قلمروهای همسایه را به حداقل می رساند . صورت مربوط به هر خروس نر از قلمروهای همسایه از نظر جنش صدا و فرکانس کاملاً متمایز است و خصوصیات صوت هر خروس تحت تاثیر طول تاج پرنده می باشد . یکی از مهمترین شاخص های تسلط پرنده ی نر بر قلمرو ، آهنگ و کیفیت صدای خروس خواهد بود ، که از آن به منظور سنجش وضعیت سایر خروس ها ، استفاده می کند .علاوه بر صدا و حرکات پرنده ، در برخی گونه ها خصوصیات مربوط به سر و گردن پرنده برای ارتباط با سایر افراد و موقعیت اجتماعی حیوان اهمیت بسزایی دارد . در مرغ خانگی ، اندازه تاج و در کل ظاهر پرنده در گله است .
3-1اجتماعی شدن
در طیور ، برقراری روابط اجتماعی پیش از بیرون آمدن از تخم شروع می شود . اصوات تولید شده به وسیله ی جنین بر رفتار مادر تاثیر می گذارد و می تواند سبب تحریک مرغ در جا به جا کردن به موقع تخم ها و یا تشویق مرغ برای ادامه ی خوابیدن روی تخم مرغ ها شود . جنین نیز تحت تاثیر برخی رفتارها و اصوات خاص مرغ مادر است که در آینده تا حد زیادی می تواند بر رفتارهای جوجه ی متولد شده ، تاثیر بگذارد . همچنین جنین داخل تخم مرغ می تواند از سایر جنین ها تاثیر بپذیرند .
کسب ویژگی های رفتاری از مادر ، شامل چگونگی یافتن غذا و استفاده از محدوده ی در دسترس پرنده است . اما پرنده به تنهایی نیز می تواند خوردن غذا را یاد بگیرد . در گونه های گالیفرم ، رفتار مربوط به استفاده از استراحتگاه نیز تحت تاثیر مادر است .
4-1 تهاجم و سلطه گری
در طیور اهلی مزرعه ( همچون وضعیت حاکم بر گله های وحشی ) ، اولین تجربه ی مورد خشونت واقع شدن ، متعلق به جوجه های جوانی است که در اثر نزدیک شدن بیش از حد به افراد مسن تر گله مورد تهاجم قرار می گیرند .
رابطه ای که در آن فرد دون پایه ی گله ، از رو به رو شدن با فرد ارشد و غالب خودداری می کند را تسلط اجتماعی می نامند و مجموعه این روابط حاکم بر گله با نام سلسله مراتب تسلط نامگذاری شده است . افراد ارشد در این سلسله مراتب ، اجازه ی نوک زدن به سایر پرندگان زیردست و حتی خلع آنها از جایگاه اجتماعی شان را دارند . به طوری که جایگاه افراد دون پایه گله به طور متناوب تغییر پیدا می کند. معمولاً پرندگان نر و ماده سلسله مراتب تسلط جداگانه ای داشته و به ندرت رفتارهای پرخاشجویانه نسبت به هم نشان می دهند . در کل درون گله های کوچک بروز رفتارهای تهاجمی به ندرت دیده می شود ، مگر در موارد محرک (مانند محدودیت فضای دان خوری ها ) زیرا در شرایط معمول پرنده ی دون پایه از افراد غالب گله دوری می کند .
وضعیت بدن و حرکات پرندگان مبین وضعیت اجتماعی و حالت رفتاری آنها (مانند پرخاشگری ) است .
5-1رفتارهای تحت تاثیر فضا ، تراکم و اندازه ی گروه
تراکم و اندازه ی گروه طیور ، هم بر میزان تولید و هم نوع رفتارها تاثیر دارد . در قفس هایی که امروزه مرسوم هستند ، بالا بودن تراکم و تعداد افراد هر قفس به شدت به کاهش تولید تخم مرغ ، نرخ بالای تلفات ، عارضه ی پر خواری و کانیبالیسم و همچنین شدت اضطراب در گله موثر است.
هنگامی که پرندگان در دسته های بزرگ نگهداری می شوند ، اندازه ی گروه اثرات متمایزی ( از تراکم) بر رفتار آنها که عبارتند از :
1) در تراکم یکسان در گروه بزرگتر هر فرد دارای فضای مطلق بیشتری برای حرکت است
2) در گروه های بزرگتر ، تعداد افراد بیشتری با هر فرد گروه برخورد داشته و میزان برخوردها در سطح جامعه نیز در نتیجه ی آن افزایش پیدا می کند
3) پرندگان در دسته های بزرگ ، مشکل بیشتری در شناخت افراد هم گله ای خود دارند .
در سالن دارای عرض وسیع ، پرندگان به طور یکنواخت از تمام فضا استفاده نمی کنند از طرفی پرندگان معمولاً تا زمانی که تمام افراد گله را شناسایی نکنند ، قسمت های مختلف سالن را بازرسی خواهند کرد . این مسئله در مورد مرغ های تخم گذاری که روی بستر پوشال[1] یا سیستم بستر عمیق نگهداری می شوند و برای جوجه های مادر در سیستم پرورشی بستر عمیق ، صادق است.
6-1 کانیبالیسم
کانیبالیسم به صورت نوک زدن و مجروح کردن پوست و بافت های زیرین آن تعریف می شود . در مرغ ، شکل معمول این عارضه به صورت کانیبالیسم کلواکی یا نوک زنی به مقعد است . یکی از شرایطی که سبب پدیدار شدن این نوع کانیبالیسم می شود زمانی است که کلواک مرغ در حال تخم گذاشتن به سمت بیرون متورم می گردد . در این وضعیت و در صورت آمادگی گله برای شیوع کانیبالیسم اغلب پرندگان دیگر به سرعت به بافت نرم و قرمز مخرج نوک می زنند . در صورت مجروح شدن پوست این ناحیه و یا هر ناحیه ی دیگر بر روی بدن ، مرغ ها به علت تحریک شدن توسط خون به سرعت شروع به نوک زنی به آن ناحیه می کنند . معمولاً این نوک زدن ها تا مصرف گوشت بدن حیوان نیز ادامه پیدا کرده و سبب مرگ پرنده می شود . همانند عارضه ی پرخواری ، در مورد این مرض نیز برخی از افراد تمایل بیشتری به این نوع رفتار دارند اما پرندگان کانیبال ، لزوما همان پرندگان مبتلا به عارضه ی پرخواری نیستند .
از میان عوامل محیطی موثر ، عامل اندازه ی گروه نیز از مهمترین عوامل تاثیرگذار است . در طبیعت شیوع کانیبالیسم در گله غیر قابل پیش بینی بوده و تنها برخی از گله ها به آن مبتلا می شوند .
کاهش نور محیط (در صورت امکان ) تا حد زیادی می تواند به توقف شیوع این عارضه در گله کمک نماید . راه حل دیگری که در این باره مطرح می شود ، استفاده از نور قرمز در سالن است . نور قرمز باعث می شود که پرنده قادر به دیدن خون و زخم ها نباشد ، در حالی که اثری روی بروز سایر رفتارها و تغذیه ندارد .
2- تولید مثل
1-2 رفتار جفت گیری طبیعی
پرندگان انواع مختلفی از سیستم های جفت گیری را از خود نشان می دهند ، به طوری که تمام این روشها در رفتارهای جنسی اجداد طیور اهلی و پرندگان وحشی قابل رویت است . جفت گیری می تواند به دو صورت گروهی و یا تک همسری[2] باشد ، که نوع گروهی خود به سه روش می تواند بروز پیدا نماید 1) یک پرنده ی ماده[3] 2) یک پرنده ی ماده و چند پرنده ی نر[4] 3) ترکیب هر دو حالت مذکور . حالت تک همسری ممکن است برای یک فصل یا چندین فصل جفت گیری بین یک جفت پرنده ادامه داشته باشد . پرندگان نر یا به وسیله ی تشکیل قلمرو در طول فصل جفت گیری به جذب پرندگان ماده می پردازند یا این که به دسته های دائمی پرندگان ماده ملحق شده و در طول فصل جفت گیری در میان آنها تشیل قلمرو می دهند . از سوی دیگر پرندگان نر و ماده ممکن است در طول فصل جفت گیری در مکان ویژه ای جمع شده و حیوان ماده ، جفت نر خود را از میان نرهای گروه انتخاب کند ، که به آن سیستم جفت گیری جولانگاه[5] می گویند.
مرغ اهلی و وحشی دارای سیستم جفت گیری پلی جیوس ( چند ماده گیری) بوده و در آن یک حیوان نر غالب با تشکیل قلمرو ، جفت گیری با کلیه پرندگان ماده درون قلمرو را به خود اختصاص می دهد . سایر پرندگان نر زیردست به اطراف قلمرو رانده شده یا اینکه به صورت انفرادی یا گروهی جداگانه زندگی می کنند.
با وجود این که بسیاری از جفت گیری ها بین پرندگان در ظاهر تصادفی و بی هدف است ، اما آنها (به خصوص پرنده ی ماده ) به ندرت به شکل تصادفی جفت گیری می کنند و در انتخاب جفت عوامل مختلفی را مد نظر می گیرند . انتخاب جفت و جزییات انجام آن در مرغ جنگلی به دقت مطالعه شده است . مرغ جنگلی ماده قبل از نزدیک شدن و دادن اجازه جفت گیری ، مجموعه ای از خصوصیات فیزیکی پرنده ی نر غریبه را از قبیل اندازه و طول تاج ، رنگ تاج ، رنگ چشم و طول سیخک ها را بررسی می کند . اندازه ی تاج یکی از مهم ترین معیارها در انتخاب حیوان نر توسط پرنده ی ماده است ، زیرا در افراد آلوده به انگل اندازه تاج کوچک است و به این وسیله پرنده ی ماده از سلامت حیوان نر اطمینان پیدا می کند .
2-2 تکامل جنسی
پرندگان نیاز به آموختن روش تشخیص جفت مناسب خود را دارند . این مسئله که تشخیص جنس مخالف برای جفت گیری در برخی از پرندگان ، حتی نسبت به انسان است .
یادگیری تشخیص جنس مخالف با نام نقش پذیری جنسیتی مطرح شده و اغلب پیش از رسیدن پرنده به سن بلوغ ، انجام می شود . این دوره ی یادگیری فاقد محدوده ی زمانی و تعریف مشخص است .
در خروس بین 10 تا 12 هفتگی این یادگیری رخ می دهد .
در گذشته تصور بر این بوده که نگهداری موجودات نر به طور جداگانه تاثیر چندانی بر میزان تولید منی ندارد ، اما در یکی از بررسی های انجام شده ، با وجود عدم تحت تاثیر قرار گرفتن حجم منی تولیدی ، کیفیت منی در حیواناتی که دور از حیوان ماده نگهداری می شدند ، کاهش یافت .
3-2 تحریک جنسی
تفاوت میزان میل جنسی در پرندگان نر یک گونه ، این نظریه را مطرح می کند که می توان به منظور افزایش بازدهی واحدهای نگهداری طیور مادر ، بر اساس رفتارهای جنسی ، افراد نر گله را انتخاب کرد . چنین انتخابی در سطوح آزمایشی کاملاً موفقیت آمیز بوده است ، اما نیاز به شناخت و بررسی کامل و هم جانبه ی رفتار پرندگان تحت بررسی دارد .
در آزمایشی که انجام شده و تنها عامل انتخاب ، نرخ جفت گیری پرنده ی نر تعیین شده بود ، تعدادی از افراد انتخاب شده با وجود بالا بودن نرخ جفت گیری ، در بسیاری از موارد آمیزش کاملی نداشته اند . پژوهش دیگری با در نظر گرفتن جزییات بیشتر ، انتخاب را در طول بیست نسل بر اساس آمیزشهای کامل انجام داد و نتیجه ی عمل ، افزایش به طور کامل معنا دار میزان میل جنسی پرندگان بود. متاسفانه انتخاب مداوم برای رفتارهای جنسی ، به علت افزایش تعداد پرش ها ، سبب کاهش میزان منی به ازای هر بار آمیزش می شود . البته امکان کنترل تعداد پرش ها در شرایط آزمایشی وجود دارد ، اما در سطوح صنعتی این امکان میسر نیست .
بی شک حتی در گله های بزرگ ، تعداد دفعات جفت گیری ، چه در پرنده ی نر و چه ماده محدود است . نوع رفتارهای جنسی چه در پرنده ی نر و چه ماده ، تا حدی تحت تاثیر طرف مقابل است . پژوهش های قدیمی انجام شده حاکی از این است که خروس های جوان بیشتر تمایل به جفت گیری با مرغ های ارضا شده دارند . همچنین این مرغ ها در برابر خروس های جوان مقاومت کمتری از خود نشان می دهند .
4-2 جفت گیری
گروه های طیوری که در مزرعه نگهداری می شوند بیشتر متشکل از یک پرنده ی نر و چندین ماده هستند که در واقع بسیار شبیه سیستم زندگی آنها در طبیعت است . در گله های کوچک ، خروس هایی که از نظر طبقه ی اجتماعی در مقام بالاتری قرار دارند ، بیشترین تعداد نتایج را به خود اختصاص می دهند. این در حالی است که مرغ ها با اکثر افراد نر گله ، آمیزش می کنند .
در گله های بزرگ ، طبقه ی اجتماعی تاثیر بسیار کمتری بر جفت گیری افراد نر گله دارد. در گله های بسیار بزرگ ، پرندگان زیر گروه هایی را تشکیل می دهند که بسیار شبیه گله های دارای یک پرنده ی نر و چندین ماده در طبیعت است. با این وجود چه پرندگان نر و چه ماده ، به طور گسترده ای به سایر مناطق خارج از محدوده ی زیر گروه نیز سرکشی می کنند . تشکیل چنین زیرگروه هایی می تواند علت پایین بودن نرخ تاثیر طبقه اجتماعی بر موفقیت جفت گیری پرندگان نر در گله های بزرگ باشد . در هر حال ، در هر شرایطی ، به علت تفاوت قدرت آمیزش افراد گله ، نسبت جنسی موثر[6] با نسبت جنسی حقیقی[7] گله متفاوت است . بررسی این جنبه ی مهم از تولید مثل ، بسیار به ندرت انجام شده است .
علاوه بر اثرات مستقیم اجتماعی ، تاثیر سیستم نوری حاکم ، از دیگر عوامل موثر بر جفت گیری در طیور است . پرندگان قادر به دیدن نور در طیف فرابنفش (UV) هستند و علایمی روی بدن خود دارند که در نور فرابنفش قابل رویت است و در بروز رفتارهای جنسی پرنده تاثیر دارد . نشان دار کردن مرغ و خروس های مادر به وسیله ی علائم فلورسانت حساس به اشعه ی فرابنفش ، سبب افزایش بروز میل جنسی در خروس ها شده و از طرفی افراد ماده ی گله تمایل بیشتری به خروس های نشاندار شده نشان می دهند . به این ترتیب می توان چنین برداشت کرد که تامین طیف نوری کامل در سالن های تجاری ، می تواند سبب افزایش فعالیت های جنسی پرنده شود .
میزان جفت گیری با افزایش سن کاهش می یابد اما این مسئله به طور مستیم سبب کاهش باروری گله نمی شود ، چون همان طور که اشاره شد میزان آمیزش در اوایل بلوغ پرندگان ، بسیار بیشتر از حد نیاز برای حداکثر باروری است . کاهش باروری با تناسب افزایش سن در طی دوره ی تخم گذاری ، به علت تغییراتی است که در رفتار جنسی پرنده ایجاد می شود.
سیکل تولید تخم مرغ از دیگر عوامل موثر بر آمیزش در طول روز است . زیرا باروری در هنگام تخم گذاری کم می شود. مرغ بیشتر در اوایل طلوع آفتاب ، اقدام به تخم گذاری می کند . به همین دلیل آنها بیشتر بعد از ظهر آمیزش می کنند . از طرفی شواهد موجود حاکی از وجود اوج انجام آزمایش بلافاصله پس از روشن شدن محیط می باشد .
در بین مرغ های مادر گوشتی ، نسبت به مرغ های لگهورن بروز حالت معاشقه قبل از جفت گیری به ندرت رخ می دهد و در اغلب موارد پرنده ی نر با دنبال کردن پرنده ماده و سپس با رفتاری خشن اقدام به جفت گیری می کند
5-2 باروری و جوجه درآوری
باروری [8] عبارت است از نسبتی از تخم مرغ های تولیدی نطفه دار که به جوجه تبدیل می شوند . به آن سهم از تخم مرغ های بارور که به جوجه تبدیل می شوند ، به اصطلاح جوجه درآوری [9] می گویند . عوامل بسیاری بر باروری تاثیر دارند و مرحله ی قبل از باروری ( شامل مدیریت و رفتارهای طبیعی پرندگان ) به شدت بر آن موثرند . جوجه درآوری نیز تا حدی از این عوامل تاثیر می پذیرد ، اما میزان تاثیر پذیری آن بسیار کمتر است .
در گله های مادر ، باروری در اوایل شروع تولید در حدود 95 درصد و حتی بالاتر است ، اما به سرعت و به ویژه پس از 50 هفتگی کاهش پیدا می کند. این کاهش بیشتر مربوط به پرندگان نر است ، زیرا در صورت انجام تلقیح مصنوعی (AI)، نرخ باروری با افزایش سن تغییر چندانی پیدا نمی کند . در صورت تغذیه ی آزاد خروس ها ، میزان کاهش باروری حداکثر بوده و علت این مسئله حجم بدنی بالا و عدم تناسب اندام خروس ها می باشد که سبب عدم انتقال مطلوب اسپرم در حسین آمیزش می شود . در تعدادی دیگر از تحقیقات انجام شده ، با وجود کامل بودن عمل آمیزش ، میزان باروری کم بوده است . با این پژوهش ها چنین برداشت کرده اند که اضافه وزن خروس ها ، کارایی تولید مثلی آنها را کاهش می دهد ، امروزه این مشکل با تغذیه جداگانه خروس و مرغ های مادر تا حد زیادی رفع شده و وزن خروس ها به طور موثرتری قابل کنترل شده است.
6-2 کنترل تخم گذاری
رفتارهای مربوط به تولید تخم مرغ تا حد زیادی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی است و عوامل محیطی از قبیل سیستم نگهداری تنها در برخی از جزییات این رفتارها موثرند.
خصوصیات ژنتیکی سویه های مختلف از رفتار پیش از تخم گذاری آنهاو همچنین میزان کاهش بروز کرچی ناشی از انتخاب برای تولید تخم مرغ قابل درک است.
در گذشته انتخاب له یا علیه برخی از جزییات رفتارهای تخم گذاری انجام شده است. برای مثال در گله هایی که درون مزارع باز پرورش داده می شده اند، آن دسته از پرندگانی که اماکن دور از دسترس را برای ایجاد لانه تخم گذاری ترجیح می دادند (به علت این که تخم مرغ های آنها از دید پنهان می ماند و جمع آوری نمی شد) فرصت بیشتری برای خوابیدن روی تخم مرغ ها و تولید نسل بعد را داشتند. اما امروزه این نوع انتخاب کاملاً حالت معکوس پیدا کرده، به طوری که در سیستم های نگهداری مدرن که پرندگان مولد در محیطی کاملاً بسته و مجهز به لانه های تخم گذاری پرورش داده می شوند، انتخابی غیرمستقیم بر ضد تخم گذاری در مکانی غیر از لانه تخم گذاری به ویژه بر سطح زمین انجام می شود.
با وجود این که تاکنون شناخت دقیقی از سازوکارهای ژنتیکی کنترل کننده رفتارهای مربوط به تخم گذاری به دست نیامده، اما اطلاعات تقریباً کاملی از روندهای کنترل کننده فیزیولوژیکی این رفتار وجود دارد. براساس این سازوکارها بروز شدید رفتارهای پیش از تخم گذاری مربوط به حضور تخم مرغ در مر حله تشکیل پوسته است. اما در حقیقت آغاز این رفتارها از زمان تخمک گذاری یعنی حدود 24 ساعت پیش از تخم گذاری اتفاق می افتد و عامل تداوم آن ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون از فولیکول پاره شده است .
این هورمون ها با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی حیوان سبب بروز رفتارهای پیش از تخم گذاری در زمان مناسب می شوند. تشکیل و تکامل تخم مرغ کاملاً مستقل بوده اما خروج آن از بدن تحت تأثیر این روند هورمونی است. رفتارهای پیش از تخم گذاری و تشکیل تخم مرغ در اکثر مواقع سازوکارهایی کاملاً همزمان هستند.
7-2 تنظیم زمان تخم گذاری
این مطلب که آزادسازی تخمک در مرغ در حوالی طلوع آفتاب و تخم گذاری24 ساعت پس از آن انجام می شود، بیانگر وابستگی شدید زمان بندی تولید تخم مرغ به نور محیط در سیستم های باز و یا رژیم نوری در سیستم های بسته است. از آنجا که عامل ایجاد کننده رفتارهای پیش از تخم گذاری، آزاد سازی تخمک است پس این رفتارها در دوره های زمانی معین و ثابتی تکرار می شوند.
در صورتی که تخم گذاری با تأخیر انجام شود، دیگر امکان همزمان بودن آن با رفتارهای پیش از تخم گذاری وجود نداشته و تخم مرغ در خلال سایر فعالیت ها از بدن خارج می شود. علت عمده تأخیر در زمان آزادسازی تخمک، برخوردهای اجتماعی بین پرندگان است. این وضعیت در سیستم های پرورش روی بستر زمانی که تمام لانه های تخم گذاری اشغال هستند، مشاهده می شود و شرایط به ویژه در مورد پرنده دارای مرتبه اجتماعی پایین تشدید می شود چون پرندگان ارشد معمولاً از ورود سایر پرندگان به یک یا چند لانه مخصوص خود جلوگیری کرده و به آنها حمله می کنند، برخوردهای تهاجمی علیه پرندگان زیر دست در زمان پیش از تخم گذاری به شدت افزایش پیدا می کند، به طوری که پرنده زیردست مدت زمان بسیار کمی برای تخم گذاری داخل لانه در اختیار دارد و یا اینکه باید چندین بار لانه تخم گذاری خود را تغییر دهد، تا بالاخره موفق به تخم گذاری شود .
همچنین برخی از روش های مدیریتی می تواند عامل تأخیر در تخم گذاری شود به ویژه تغذیه در زمان اوج تخم گذاری(زمانی که محدودیت غذایی بر گله اعمال می شود) و رفتارهای تغذیه ای با سرکوب بروز رفتارهای پیش از تخم گذاری سبب تخم گذاری در زمان تغذیه می شوند. البته در پژوهشی که روی مرغ های مادر گوشتی انجام شده، تغییر زمان تغذیه تأثیر معناداری بر روی میزان تخم گذاری روی بستر نداشته است.
8-2 انتخاب محل تخم گذاری
در تمام سیستم های نگهداری به غیر از سیستم نگهداری در قفس، نیاز به جمع آوری تخم مرغ ها از لانه های تخم گذاری وجود دارد. در این سیستم ها رفتاری که براساس آن، پرنده محل مناسب برای تخم گذاری را انتخاب می کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین این موضوع در صورت نگهداری در قفس نیز تا حدی اهمیت پیدا می کند، زیرا تخم مرغ هایی که در قسمت انتهایی قفس گذاشته می شوند، به علت این که به سمت جلوی قفس می غلتند، نسبت به تخم مرغ هایی که در ابتدای قفس گذاشته می شوند، احتمال شکستن بیشتری دارند. در سیستم های مجهز به استراحتگاه نیز، یکی از دلایل عمده شکستن تخم مرغ ها، افتادن آنها از بالای استراحتگاه روی بستر است .
عدم استفاده طیور از لانه های تخم گذاری می تواند تبدیل به عمده ترین مشکل اقتصادی در بیشتر یا تمام سیستم های نگهداری خارج از قفس و حتی برخی از انواع قفس ها شود .
در موارد شدید تا بیش از 50 درصد تخم مرغ ها، در خارج از لانه های تخم گذاری تولید می شود. جمع آوری این تخم مرغ ها زحمت بسیار زیادی به همراه داشته و سعی و کوشش در جلوگیری از تخم گذاری خارج از لانه نیازمند تلاش دوچندان است. تخم مرغ های بستر اغلب دارای ترک و شکستگی بوده که سبب تحریک پرندگان به خوردن آنها می شوند. از طرفی آنها معمولاً آلوده به فضولات بوده که میزان جوجه درآوری و مرغوبیت را به شدت کاهش می دهند.
میزان تخم گذاری روی بستر نه تنها در بین سیستم های مختلف نگهداری، بلکه در درون یک سیستم، گله های مختلف و حتی پن های متفاوت متغیر است. در گذشته این مشکل غیرقابل پیشگیری تلقی می شده، اما امروزه تا حد زیادی عوامل موثر بر انتخاب لانه و تخم گذاری روی بستر شناخته شده است. این عوامل شامل شرایط پرورش، خصوصیات سیستم نگهداری، طرح لانه های تخم گذاری، مدیریت و مداخله انسان است .
بدون شک تخم گذاری روی بستر زمانی شکل جدی تری به خود می گیرد که پرنده در سالن دوران پولتی بالغ شود و الگوهای رفتاری مربوط به تخم گذاری را در نبود لانه کسب کند .
برخی از خصوصیات لانه ی تخم گذاری از قبیل تاریکی یا روشنایی آن و نیز دنج و دور از چشم بودن آن ، در انتخاب بین لانه های تخم گذاری توسط مرغ مادر موثر است ، اما تاثیر آن بر انتخاب بین تخم گذاری روی بستر یا تخم گذاری توسط مرغ مادر موثر است ، اما تاثیر آن بر انتخاب بین تخم گذاری روی بستر یا تخم گذاری در لانه تخم گ ذاری بعید به نظر می رسد
با وجود این که تمام جنبه های ذکر شده ی موثر در انتخاب محل لانه ، اثر غیر مستقیم بر مشکل تخم گذاری روی بستر دارند ، اما آموزش پرنده توسط انسان بیشترین اثر را بر رفتارهای پیش از تخم گذاری خواهد داشت .
9-2 رفتارهای پیش از تخم گذاری
در سیستم های نگهداری فاقد لانه های تخم گذاری دست ساز بشر ، رفتارهای پیش از تخم گذاری ، بسیار شبیه رفتارهای طبیعی پرنده بوده و شامل مراحل جست و جو ، انتخاب محل مناسب و ایجاد گودال به منظور انجام تخم گذاری در آن است . مشکلات رفتاری در سالن های نگهداری طیور تخم گذار ، بستگی کامل به تعداد لانه های تخم گذاری و اندازه ی پن ها دارد .
در صورت محدود بودن تعداد لانه های تخم گذاری ، بروز رفتارهای تهاجمی و درگیری ، غیر قابل اجتناب بوده و احتمال تخم گذاری روی بستر افزایش پیدا می کند . از طرف دیگر در پن های وسیع با تعداد زیاد لانه های تخم گذاری همشکل ، مرغ ها در انتخاب لانه تخم گذاری مورد نظر دچار سردرگمی می شوند که این حالت از نظر معیارهای آسایش زندگی طیور ، به شدت نگران کننده است . در این حالت پرنده برای هر بار تخم گذاری وارد لانه ای غیر از لانه ی قبل می شود و قدرت تشخیص خود را از دست خواهد داد .
مشکل انتخاب بین لانه های تخم گذاری ، به احتمال زیاد تنها عاامل بروز سایر مشکلات رفتاری پیش از تخم گذاری ، به ویژه تمایل به تخم گذاری گروهی در سیستم پن است .
10-2 تخم گذاری
نوع رفتار پرنده در زمان تخم گذاری به نهایی از مهمترین عوامل آسیب تخم مرغ ها است و این مسئله به ویژه در قفس تشدید می شود . وضعیتی که پرنده برای تخم گذاری ترجیح می دهد ، بستگی به ویژهیات فردی پرنده دارد . برخی از پرندگان تمایل دارند که در حالت ایستاده تخم گذاری کنند به همین دلیل قسمت عمده ی تخم مرغ های این دسته ، ترک خورد و شکسته است . در قفس های جدیدی که مجهز به استراحتگاه هستند ، درصدی از تخم مرغ ها در استراحتگاه گذاشته می شوند که علت آن می تواند خشکی استراحتگاه و یا احساس آرامش و امنیت بیشتر در این بخش قفس باشد و این می تواند سبب مشکلات زیادی در جمع آوری تخم مرغ ها شود .
در لانه های تخم گذاری ، وضعیت قرارگیری مرغ می تواند از عوامل بسیار مهم شیوع کانیبالیسم در گله باشد . نوک زدن به مقعد ، در زمانی که پشت پرنده به سمت در ورودی لانه است ، به شدت افزایش می یابد . در صورت تاخیر در خروج تخم مرغ ، باقیمانده آن در منطقه ی غدد تولید کننده ی پوسته تخم مرغ سبب ایجاد نقاط برجسته کلسیمی روی پوسته می شود . این مسئله سبب ایجاد ظاهری ناصاف و زبر برای تخم مرغ شده که از نظر بسیاری از مصرف کننده ها نامطلوب بوده و با قیمت کمتری خریداری می شود . این مشکل در مورد تخم مرغ های بارور ، سبب کاهش تبادلات گازی بین جنین و محیط خارج شده و لذا میزان جوجه درآوری کم خواهد شد . تشکیل این دانه ها بر روی پوسته می تواند طبیعی باشد که بیشتر در مرغ های تازه به تخم آمده دیده می شود ، ولی در اکثر موارد ناشی از ایجاد تداخل در رفتارهای پیش از تخم گذاری است . به هم خوردن آرامش روانی پرنده به ویژه در مرغ های جوان ، همچنین می تواند سبب تولید تخم مرغ های بدشکل شود ، البته علت اصلی ایجاد تخم مرغ های بدشکل در اوایل تولید انقباضات غیر طبیعی پیش از سخت شدن پوسته در ناحیه غدد تولید کننده پوسته است .
11-2 رفتارهای پس از تخم گذاری
در سیستم های نگهداری مجهز به لانه های تخم گذاری شیبدار و یا نگهداری درون قفس ، مرغ مادر ، پس از گذاشتن تخم مرغ فرصت بسیار کمی برای خوابیدن روی آنها دارد . در لانه های تخم گذاری که جمع آوری تخم مرغ به صورت دستی انجام می شود ، پرنده مدت زمان بیشتری برای خوابیدن روی تخم مرغ در اختیار دارد ، که اغلب حداقل نیم ساعت به طول می انجامد . مطالعات حاکی از آن است که خوابیدن مرغ روی تخم مرغ ، به علت جلوگیری از خنک شدن سریع آنها سبب کاهش دوام آنها نیز می شود .
فرصت پیدا کردن پرنده برای خوابیدن روی تخم مرغ ، سبب افزایش احتمال بروز کرچی ، حتی در سویه های امروزی می شود .
مشکل دیگری که معمولاً در لانه های تخم گذاری ساده پیش می آید ، خوردن تخم مرغ توسط پرنده است . علت آن می تواند تخم گذاری روی بستر و یا ازدحام زیاد در لانه ی تخم گذاری باشد . پرنده ای که تجربه ی خود تخم مرغ شکسته را پیدا می کند ، روش شکستن تخم مرغ را می آموزد . این مشکل در لانه های تخم گذاری شیبدار ، به علت خارج شدن سریع تخم مرغ از دسترس پرنده به ندرت مشاهده می شود . همانند سایر مشکلات رفتاری ، درمان این عارضه نیز بسیار مشکل بوده و بهترین راه حل پیشگیری از آن ، مدیریت صحیح است.
12-2 تولید تخم مرغ
با وجود تفاوت در میزان مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی در سیستم های مختلف نگهداری طیور تخم گذار ، تفاوت معناداری در تولید تخم مرغ گله های مربوط به سیستم های مختلف ، وجود ندارد . علت عمده ی این تفاوت های کوچک نیز بیشتر ناشی از مواردی همچون تخم گذاری روی بستر است . به طور معمول دراغلب موارد ، تعداد تخم مرغ هایی که در سیستم نگهداری درون قفس جمع آوری می شوند ، تا حدی بیش از سایر روش های نگهداری است. علت اصلی آن ، امکان مدیریت مطلوب تری است ک در مورد این سیستم اعمال می شود .
در تمامی سیستم های نگهداری ، کاهش تولید تخم مرغ ناشی از افزایش تراکم و اندازه ی گله ، امری طبیعی است . این مسئله در مورد مرغ های تخم گذار درون قفس ، با شدت بیشتری بروز می کند . همچنین این مشکل در سیستم نگهداری بر بستر پوشال نیز معمول است ، اما در سیستم نگهداری بستر عمیق ، کاهش تولید ، ناشی از تراکم زیاد گله ، کمتر مشاهده می شود . کاهش و افت تولید تخم مرغ در مواردی شاید ناشی از ضعف اعمال شرایط مطلوب برای آسایش طیور باشد . به ویژه در مورد مرغ های نگهداری شده در قفس ، کاهش تولید اغلب ناشی از ضعف شاخص های آسایش ، از جمله افزایش تلفات است .
تولید تخم در حیوانات منحصر به فرد است . این محصول جدا از این که برای تغذیه ی انسان استفاده می شود یا به منظور ایجاد نسل بعد، به شکل بسته بندی شده با روند تحویل بدون نقض ، در قالب برنامه ریزی شده ای به نام رفتار تخم گذاری، ارائه خواهد شد . مدت زمان بروز این رفتارها در صورت خارج شدن از وضعیت عادی ، تبدیل به حالتی غیر طبیعی می شود . در این رابطه و یا در حقیقت رفع ایرادهای قفس های باتری پژوهش های زیادی انجام شده که امروزه در مدیریت دیگر سیستم های نگهداری ، کاربرد فراوان دارد .
دیدگاه ها