ضرورت و روشهای اصلاح الگوی مصرف آب درکشاورزی
علیرغم اینکه تنها 15 درصد از زمینهای کشاورزی در دنیا تحت آبیاری قرار دارند و الباقی به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذایی مردم جهان از همین زمینهای آبی حاصل می‌شود. واین نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است. بخش کشاورزی مهمترین مصرف کننده آب در کشور به شمار می رود. بیش از 80 درصد اتلاف منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر می رود. کارشناسان معتقدند که مدیریت نامناسب منابع آب کشور در شرایط باعث کاهش شدید منابع آب های زیرزمینی و نیز کاهش سطح زیرکشت کشاورزی طی سالهای اخیر گشته است .
منابع آب آبیاری
منابع آب کشاورزی شامل موارد زیر می شود:
آبهای زیرزمینی شامل چاه - قنات - چشمه.
نزولات آسمانی شامل برف و باران.
آبهای سطحی شامل رودخانه‌ها - سدها - مخازن آب - دریا - برکه‌ه‌ای آب شیرین - یخچالها
کاربردهای آبیاری در کشاورزی
شستن املاح مضر در خاک.
تامین آب کافی برای ادامه زندگی گیاه.
حفاظت و بیمه گیاهان در مقابل تنش‌های ناشی از کم آبی یا بی آبی‌های کوتاه مدت.
خنک کردن خاک و اتمسفر یا هوای اطراف گیاه.
درآمد حاصل از فروش آب برای دولت
نرم کردن ناحیه قابل شخم خاک.
افزایش کمی و کیفی محصول
اثرات سوء آبیاری
سود حاصل از افزایش کمی و کیفی محصول
افزایش فرصت شغلی
عمل آبیاری اگر درست و اصولی انجام نگیرد تاثیرات سوء بر کشت و کار کشاورزی خواهد داشت. فرسایش، شور و قلیایی شدن خاک، غرقابی شدن یا باتلاقی شدن زمینهای کشاورزی و تخریب زمینهای کشاورزی از جمله عوارض آبیاری های غیر اصولی و علمی می باشد. از طرفی اتلاف سود و اتلاف بیهوده آبی که با قیمت گزاف تامین گردیده و برای نگهداری و توزیع آن سرمایه گذاری زیادی صورت گرفته است؛ منجر به هدر روی منابع آبی می گردد.
روشهای اصلاح الگوی مصرف آب کشاورزی
از اساسی ترین روش های اصلاح الگوی مصرف در بخش کشاورزی می توان به اجرای روش های بهزراعی و بهنژادی مانند اصلاح روش های کاشت، اجرای سیاست تغییر کاربری اراضی در الگوی کشت مبتنی بر مزیت نسبی ،تلاش در جهت کاهش سطح کشت محصولات با مصرف بالای آب (مانند برنج) و اصلاح و توسعه کاشت گیاهان کم آبخواه اشاره نمود.علاوه بر این راهکارهای دیگری مانند توسعه کشت های گلخانه ای، اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و مهار آب های فصلی می تواند تا حد قابل توجهی بر بهبود الگوی مصرف آب در کشاورزی تاثیر مثبت داشته باشد.
در بسیاری از مناطق کشور، روش آبیاری، آبیاری ثقلی و یا غرق آبی است که مزارع معمولا بصورت نواری، کرتی، نشتی و یا جوی و پشته آبیاری می شوند. اما آنچه اخیرا در برخی اراضی آبی تحت کشت محصولات صیفی و جالیز به چشم می خورد، استفاده کشاورزان از سیستم های آبیاری قطره ای بجای روش های مرسوم آبیاری است. دانش فنی و فهم بالای کشاورزان و مجموعه امکانات، ظرفیت های بالقوه و محدودیت های آب آبیاری برای تغییر الگوی مصرف آب زراعی، موجب شده تا کشاورزان منطقه بدون اینکه توسط مروجین کشاورزی منطقه توصیه شده باشند، آگاهانه به طرف اصلاح الگوی مصرف آب در کشت محصولات بروند.که نتایج بسیار مطلوبی نیز داشته است. چراکه در مزارعی که به طریق آبیاری تحت فشار و قطره ای آبیاری می شوند، علاوه بر کاهش حجم آب مصرفی و بهبود چشمگیر کیفیت و کمیت محصولات، هزینه های تولید نیز طبق گفته کشاورزان منطقه به میزان زیادی کاهش یافته است. به نظر می رسد ضرورت دارد این سیستم که در واقع یکی از راهکارهای عمده ای است که عملا در زمین کشاورز انجام شده و نتایج خوبی نیز بهمراه داشته است.
توسعه این سیستم می تواند به ارتقای سطح خدمات زیربنایی در نقاط روستایی، کاهش هزینه های تولید محصولات زراعی و باغی،کاهش سهم هزینه آب، افزایش متوسط درآمد سالیانه بخش کشاورزی، بالابردن سهم شهرستان در تولیدات محصولات زراعی و باغی، توسعه سطح زیر کشت باغات در مناطق شیب دار، تداوم توسعه وتولید پایدار در بخش کشاورزی منطقه و عدم کاهش سطح سفره آب زیرزمینی بیانجامد.
علیرغم اینکه تنها 15 درصد از زمینهای کشاورزی در دنیا تحت آبیاری قرار دارند و الباقی به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذایی مردم جهان از همین زمینهای آبی حاصل می‌شود. واین نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است. بخش کشاورزی مهمترین مصرف کننده آب در کشور به شمار می رود. بیش از 80 درصد اتلاف منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر می رود. کارشناسان معتقدند که مدیریت نامناسب منابع آب کشور در شرایط باعث کاهش شدید منابع آب های زیرزمینی و نیز کاهش سطح زیرکشت کشاورزی طی سالهای اخیر گشته است .
منابع آب آبیاری
منابع آب کشاورزی شامل موارد زیر می شود:
آبهای زیرزمینی شامل چاه - قنات - چشمه.
نزولات آسمانی شامل برف و باران.
آبهای سطحی شامل رودخانه‌ها - سدها - مخازن آب - دریا - برکه‌ه‌ای آب شیرین - یخچالها
کاربردهای آبیاری در کشاورزی
شستن املاح مضر در خاک.
تامین آب کافی برای ادامه زندگی گیاه.
حفاظت و بیمه گیاهان در مقابل تنش‌های ناشی از کم آبی یا بی آبی‌های کوتاه مدت.
خنک کردن خاک و اتمسفر یا هوای اطراف گیاه.
درآمد حاصل از فروش آب برای دولت
نرم کردن ناحیه قابل شخم خاک.
افزایش کمی و کیفی محصول
اثرات سوء آبیاری
سود حاصل از افزایش کمی و کیفی محصول
افزایش فرصت شغلی
عمل آبیاری اگر درست و اصولی انجام نگیرد تاثیرات سوء بر کشت و کار کشاورزی خواهد داشت. فرسایش، شور و قلیایی شدن خاک، غرقابی شدن یا باتلاقی شدن زمینهای کشاورزی و تخریب زمینهای کشاورزی از جمله عوارض آبیاری های غیر اصولی و علمی می باشد. از طرفی اتلاف سود و اتلاف بیهوده آبی که با قیمت گزاف تامین گردیده و برای نگهداری و توزیع آن سرمایه گذاری زیادی صورت گرفته است؛ منجر به هدر روی منابع آبی می گردد.
روشهای اصلاح الگوی مصرف آب کشاورزی
از اساسی ترین روش های اصلاح الگوی مصرف در بخش کشاورزی می توان به اجرای روش های بهزراعی و بهنژادی مانند اصلاح روش های کاشت، اجرای سیاست تغییر کاربری اراضی در الگوی کشت مبتنی بر مزیت نسبی ،تلاش در جهت کاهش سطح کشت محصولات با مصرف بالای آب (مانند برنج) و اصلاح و توسعه کاشت گیاهان کم آبخواه اشاره نمود.علاوه بر این راهکارهای دیگری مانند توسعه کشت های گلخانه ای، اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و مهار آب های فصلی می تواند تا حد قابل توجهی بر بهبود الگوی مصرف آب در کشاورزی تاثیر مثبت داشته باشد.
در بسیاری از مناطق کشور، روش آبیاری، آبیاری ثقلی و یا غرق آبی است که مزارع معمولا بصورت نواری، کرتی، نشتی و یا جوی و پشته آبیاری می شوند. اما آنچه اخیرا در برخی اراضی آبی تحت کشت محصولات صیفی و جالیز به چشم می خورد، استفاده کشاورزان از سیستم های آبیاری قطره ای بجای روش های مرسوم آبیاری است. دانش فنی و فهم بالای کشاورزان و مجموعه امکانات، ظرفیت های بالقوه و محدودیت های آب آبیاری برای تغییر الگوی مصرف آب زراعی، موجب شده تا کشاورزان منطقه بدون اینکه توسط مروجین کشاورزی منطقه توصیه شده باشند، آگاهانه به طرف اصلاح الگوی مصرف آب در کشت محصولات بروند.که نتایج بسیار مطلوبی نیز داشته است. چراکه در مزارعی که به طریق آبیاری تحت فشار و قطره ای آبیاری می شوند، علاوه بر کاهش حجم آب مصرفی و بهبود چشمگیر کیفیت و کمیت محصولات، هزینه های تولید نیز طبق گفته کشاورزان منطقه به میزان زیادی کاهش یافته است. به نظر می رسد ضرورت دارد این سیستم که در واقع یکی از راهکارهای عمده ای است که عملا در زمین کشاورز انجام شده و نتایج خوبی نیز بهمراه داشته است.
توسعه این سیستم می تواند به ارتقای سطح خدمات زیربنایی در نقاط روستایی، کاهش هزینه های تولید محصولات زراعی و باغی،کاهش سهم هزینه آب، افزایش متوسط درآمد سالیانه بخش کشاورزی، بالابردن سهم شهرستان در تولیدات محصولات زراعی و باغی، توسعه سطح زیر کشت باغات در مناطق شیب دار، تداوم توسعه وتولید پایدار در بخش کشاورزی منطقه و عدم کاهش سطح سفره آب زیرزمینی بیانجامد.
دیدگاه ها