بررسی نقش عوامل محیطی- اجتماعى در طراحی سیستم آبیاری
اجرای سیستم آبیارى سبب تغییر موضعی چرخه هیدرولوژى در حوضه آبریزمی شود. و گاهی این موضوع در تعارض با دیگر کاربران حوضه و یا محیط زیست واقع میشود که این خود باعث بروز مشکلات محیطى و همینطور ایجاد اختلافات محلی، منطقه‌اى و ملی می شود. نزاع بر سر مساله آب و یا سایر مسائلى که آبیارى ببار مى‌آورد دارای سابقه ای طولانی است که هنوز هم دیده می شود .
از نظر محیطى نیز توجه به این نکته ضروریست که بر اساس قانون بقاى جرم ، آب هرگز از بین نمى‌رود مازاد آبى که گیاه استفاده میکند با سطح پایین تری از نظر کیفیتو به شکل رواناب و بعنوان آب برگشتىظاهر می گرددعلیرغم انچه از ظاهر موضوع بر می آید تملک آب به معنای استفاده و بهره برداری از منابع آبی به میزان و زمان نامحدود نیست . بلکه این تملک می تواند و باید شامل سه جزء زیر باشد :
1. حداکثر مساحتى که مى‌تواند با مقدار آب برداشتى زیر کشت قرار گیرد.
2. طول مدت استفاده از آب
3. حداکثر مجاز استفاده
رعایت این محدودیت‌ها مانع از تخریب منابع آب میشود . مثلاً امروزه در برخى از مناطق به کشاورزان اجازه داده نمى‌شود که با بهبود سیستم آبیارى خود باعث افزایش راندمان آبیارى شده و از آب حداکثر استفاده را نمایند. زیرا تصور بر این است که انجام این عمل باعث کاهش میزان آب برگشتی از مزرعه می شود و آب برگشتى کمتری به مزارع پائین تری که مثلا در ۱۰۰۰ کیلومترى منطقه هستند برسد. در کشور ما نیز این موضوع همیشه مطرح بوده است که اگر بخشى از پائین بودن راندمان آبیارى به‌دلیل نفوذ عمقى آب باشد این آب یا به‌صورت برگشتى به مزارع دیگر مى‌رسد و یا وارد آب‌هاى زیرزمینى مى‌شود که سرانجام باعث تغذیه و استفاده مجدد مى‌گردد و لذا ممکن است بالا رفتن راندمان آبیارى و افزایش سطح زیر کشت منجر به تخریب زودتر منابع آب گردد. معمولاً برآورد مى‌شود که از آب آبیارى حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد آن به‌صورت نفوذ عمقى وارد آب‌هاى زیرزمینى شده و نباید آن را تلف شده به حساب آورد. بنابراین نباید در تمام شرایط راندمان آبیارى را در سطح یک مزرعه تحلیل کرد. زیرا اگر در سطح حوضه و یا منطقه و حتى کشور به مسأله نگاه کنیم درآن صروت راندمان آبیارى مفهوم دیگرى پیدا خواهد کرد.
اثراث محیطى طرح‌هاى آبیارى امروزه یکى از مسائل مورد بحث متخصصان است. شورشدن اراضى در اثر آبیارى‌هاى بى‌رویه یکى از مشکلات بشمار مى‌رود. تخمین زده مى‌شود که ۱۵ میلیون هکتار از اراضى چین، هندوستان، ایران، عراق و پاکستان به دلیل تجمع نمک در اثر آبیارى توان تولید را از دست داده‌اند. در ایران وضعیت اراضى مبتلا به مسائل زه‌کشى در اثر آبیارى بى‌رویه از ۱۶،۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۵۶ به ۷۰۰،۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۸۰ رسیده است. این رقم براى کل جهان ۲۵ میلیون هکتار یعنى ۱۰ درصد از کل است. مشکلات ناشى از تخریب محیط زیست در اثر اجراء طرح‌هاى آبیارى بقدرى زیاد است که امروزه بانک جهانى از دادن وام به این طرح‌ها خوددارى مى‌کند، مگر آنکه دلایل روشنى براى عدم تعارض با مسائل زیست محیطى وجود داشته باشد. بنابراین پرداختن به رعایت قوانین آب و حقابه‌ها و در نظر گرفتن مسائل زیست محیطى از ملزومات عمده در هنگام طراحى پروژه‌هاى آبیارى مى‌باشد.
اجرای سیستم آبیارى سبب تغییر موضعی چرخه هیدرولوژى در حوضه آبریزمی شود. و گاهی این موضوع در تعارض با دیگر کاربران حوضه و یا محیط زیست واقع میشود که این خود باعث بروز مشکلات محیطى و همینطور ایجاد اختلافات محلی، منطقه‌اى و ملی می شود. نزاع بر سر مساله آب و یا سایر مسائلى که آبیارى ببار مى‌آورد دارای سابقه ای طولانی است که هنوز هم دیده می شود .
از نظر محیطى نیز توجه به این نکته ضروریست که بر اساس قانون بقاى جرم ، آب هرگز از بین نمى‌رود مازاد آبى که گیاه استفاده میکند با سطح پایین تری از نظر کیفیتو به شکل رواناب و بعنوان آب برگشتىظاهر می گرددعلیرغم انچه از ظاهر موضوع بر می آید تملک آب به معنای استفاده و بهره برداری از منابع آبی به میزان و زمان نامحدود نیست . بلکه این تملک می تواند و باید شامل سه جزء زیر باشد :
1. حداکثر مساحتى که مى‌تواند با مقدار آب برداشتى زیر کشت قرار گیرد.
2. طول مدت استفاده از آب
3. حداکثر مجاز استفاده
رعایت این محدودیت‌ها مانع از تخریب منابع آب میشود . مثلاً امروزه در برخى از مناطق به کشاورزان اجازه داده نمى‌شود که با بهبود سیستم آبیارى خود باعث افزایش راندمان آبیارى شده و از آب حداکثر استفاده را نمایند. زیرا تصور بر این است که انجام این عمل باعث کاهش میزان آب برگشتی از مزرعه می شود و آب برگشتى کمتری به مزارع پائین تری که مثلا در ۱۰۰۰ کیلومترى منطقه هستند برسد. در کشور ما نیز این موضوع همیشه مطرح بوده است که اگر بخشى از پائین بودن راندمان آبیارى به‌دلیل نفوذ عمقى آب باشد این آب یا به‌صورت برگشتى به مزارع دیگر مى‌رسد و یا وارد آب‌هاى زیرزمینى مى‌شود که سرانجام باعث تغذیه و استفاده مجدد مى‌گردد و لذا ممکن است بالا رفتن راندمان آبیارى و افزایش سطح زیر کشت منجر به تخریب زودتر منابع آب گردد. معمولاً برآورد مى‌شود که از آب آبیارى حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد آن به‌صورت نفوذ عمقى وارد آب‌هاى زیرزمینى شده و نباید آن را تلف شده به حساب آورد. بنابراین نباید در تمام شرایط راندمان آبیارى را در سطح یک مزرعه تحلیل کرد. زیرا اگر در سطح حوضه و یا منطقه و حتى کشور به مسأله نگاه کنیم درآن صروت راندمان آبیارى مفهوم دیگرى پیدا خواهد کرد.
اثراث محیطى طرح‌هاى آبیارى امروزه یکى از مسائل مورد بحث متخصصان است. شورشدن اراضى در اثر آبیارى‌هاى بى‌رویه یکى از مشکلات بشمار مى‌رود. تخمین زده مى‌شود که ۱۵ میلیون هکتار از اراضى چین، هندوستان، ایران، عراق و پاکستان به دلیل تجمع نمک در اثر آبیارى توان تولید را از دست داده‌اند. در ایران وضعیت اراضى مبتلا به مسائل زه‌کشى در اثر آبیارى بى‌رویه از ۱۶،۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۵۶ به ۷۰۰،۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۸۰ رسیده است. این رقم براى کل جهان ۲۵ میلیون هکتار یعنى ۱۰ درصد از کل است. مشکلات ناشى از تخریب محیط زیست در اثر اجراء طرح‌هاى آبیارى بقدرى زیاد است که امروزه بانک جهانى از دادن وام به این طرح‌ها خوددارى مى‌کند، مگر آنکه دلایل روشنى براى عدم تعارض با مسائل زیست محیطى وجود داشته باشد. بنابراین پرداختن به رعایت قوانین آب و حقابه‌ها و در نظر گرفتن مسائل زیست محیطى از ملزومات عمده در هنگام طراحى پروژه‌هاى آبیارى مى‌باشد.
دیدگاه ها