بررسی هزینه ها و مسایل اقتصادی اجرای سیستم های آبیاری – بخش اول
معیارهاى اقتصادى
در اجرای سیستم های آبیاری علاوه بر توجه به مسایل و نکات فنی ، توجه به مسایل اقتصادی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.این بدان معناست که در سیستم های آبیاری ، هزینه‌هاى ثابت مانند فرسودگی ازا ، سود بیمه ، وام بانکی و مالیات و همینطور هزینه‌هاى متغیر مانند هزینه سوخت ، مخارج تعمیرات ، حق الزحمه کارگر و ... را بایستی متناسب با نوع طرح در نظر گرفت . همینطور بایستی درآمدهاى اقتصادى آن مورد مقایسه قرار گیرد . بعد از انجام این مسایل است که میتوان نسبت به انجام یا عدم انجام یک پروژه آبیاری تصمیم گرفت .
بهینه‌سازى اقتصادى
اصولا هدف از اجرای یک سیستم آبیاری صرفه جویی و بهره گیری از منابع طبیعی و در کنار آن سودآوریست به این معنی که پس از اتمام پروژه درامد حاصل از ان بایستی از هزینه های صرف شده کمتر باشد . هر چند گاهی بعضی از طرح‌های آبیاریتحت تاثیر مسایلی همچون دلایل اجتماعی، سیاسى و یا به علت اهداف غیر اقتصادى ظاهرا مقرون به صرفه نباشند اما حتی همین پروژه ها نیز باید در بلند مدت سودآور باشند. لذا تحلیل و بررسی مسایل اقتصادى در اجرای یک پروژه آبیاری از اهمیت بالایی برخوردار است .
تحلیل های و بررسی های اقتصادی در دو مقیاس منطقه و مزرعه انجام میشود . در مقیاس مزرعه ، همه چیز اعم از دست مزد کارگر و قیمت محصولات بر اساس معیارها و قیمتهای محلی انجام میشود اما در مقیاس منطقه که پروزه های بزرگتری را در بر میگیرد معمولا سرمایه‌گذارىها توسط دولت انجام مى‌گیرد لذا در محاسبه بایستی از قیمت‌هاى بین‌المللى استفاده کرد . فرضا اگر سیمان بکار رفته در محل به قیمت هر پاکت 9500 ریال خرید و فروش مى‌شود اما همان سیمان در بازار بین‌المللى مى‌تواند به قیمت کیسه‌اى 4500 ریال خرید و فروش میشود باید در محسبات قیمت بین المللی یا همان 4500 را اعمال کرد. همچنین اگر ذرت تولید شده در محلی به قیمت 1700 ریال در مقیاس کیلو خرید و فروش میشود و قیمت آن بازارهاى بین‌المللى هر کیلو 2000 ریال مى‌باشد، باید در محاسبات همان قیمت بین المللی یا 2000 ریال محاسبه گردد.
در هر صورت بررسی و تحلیل های اقتصادی در هر دو مقیاس مزرعه و محلی به یک شکل صورت میگیرد و تنها هدف این دو متفاوت است . در مقیاس مزرعه هدف ارتقای سطح درامد کشاورز و در مقیاس منطقه اهداف ملی و جنبه های اجتماعی مهمتر هستند .
بهینه‌سازى در مزرعه
ظاهراً مسأله بهینه‌سازى در مقیاس مزرعه ساده‌تر از تحلیل اقتصادى در مقیاس ملى یا منطقه‌اى بوده و تنها کافى است که مهندس طراح هزینه‌ها و درآمدهاى سیستم آبیارى را در نظر بگیرد. براى این منظور ابتدا هزینه‌ها و درآمد کل سیستم به‌عنوان توابعى از مقدار آبیارى سنجیده مى‌شود. مقدار آبیارى مى‌تواند سطح زمین‌هاى آبیارى و یا ارتفاع آبى باشد که در فصل رشد به زراعت داده مى‌شود.
ساده‌ترین راه این است که منحنى تغییرات در آمد نسبت به مقدار آبیارى و نیز منحنى تغییرات هزینه‌ها نسبت به آبیارى در یک دستگاه محور مختصات رسم و مورد تحلیل قرار گیرد.اگر منحنى هزینه‌هاى کل را در نظر بگیریم مشاهده مى‌شود که شیب منحنى در ابتدا زیاد است. این بدان معنى است که در هر طرح آبیارى هزینه‌هاى سرمایه‌گذارى اولیه زیاد مى‌باشد. این هزینه‌ها شامل تاسیساتى مانند حفر و تجهیز چاه‌هاى آب، خطوط آ‌ب‌رسانى و غیره است. با افزایش دادن سطح آبیارى هزینه کمترى را در بردارد و فقط کافى است مثلاً هزینه‌هاى راهبرى ایستگاه‌هاى پمپاژ پرداخت شود. با افزودن سطح آبیارى به نقطه‌اى مى‌رسیم که از آن به بعد شیب منحنى هزینه دوباره تندتر مى‌شود و این نشانه آن است که اگر باز هم بخواهیم سطح آبیارى افزایش یابد مى‌بایست هزینه‌هاى زیادترى را جهت مدیریت، کارگر و یا خرید ماشین‌آلات بپردازیم و حتى ممکن است به جایى برسیم که مثلاً یک پمپ جوابگو نباشد و نیاز به خرید پمپ‌هاى جدید باشد. این قسمت از منحنى ممکن است اصولاً غیر اقتصادى نیز باشد.
درآمد على‌الاصول با افزایش سطح آبیارى افزایش مى‌یابد. قسمت اول این منحنى نیز داراى شیب تند است سپس درآمد به نقطه اوج خود مى‌رسد و از آن به بعد اگر مقدار آبیارى افزایش یابد درآمد کل حتى ممکن است تقلیل پیدا کند.
تیپ منحنى‌هاى هزینه و درآمد کل در یک طرح آبیارى اگر دو منحنى درآمد و هزینه را به هم مقایسه کنیم ملاحظه مى‌شود که فاصله دو منحنى از همدیگر، که در واقع تفاوت درآمد و هزینه است. به‌تدریج افزایش یافته و در جاى مشخصى به حداکثر خود مى‌رسد. سپس دوباره این فاصله کاهش پیدا مى‌کند. نقطه‌اى که این فاصله به حداکثر خود مى‌رسد، نقطه‌اى است که طرح از نظر اندازه یا مقدار سطحى که آبیارى مى‌شود در حد بهینه خواهد بود. این نقطه در شکل زیر نشان داده شده است. روش رسیدن به نقطه بهینه در شکل زیر به‌صورت نمودارى نشان داده شده است. اگر به ازاء مقادیر مختلف سطوح آبیارى در هر نقطه از منحنى درآمد یا هزینه مشتق تابع و یا شیب منحنى را به‌دست آوریم اصطلاحاً نقاط مارژینال درآمد و هزینه بدست مى‌آید .
معیارهاى اقتصادى
در اجرای سیستم های آبیاری علاوه بر توجه به مسایل و نکات فنی ، توجه به مسایل اقتصادی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.این بدان معناست که در سیستم های آبیاری ، هزینه‌هاى ثابت مانند فرسودگی ازا ، سود بیمه ، وام بانکی و مالیات و همینطور هزینه‌هاى متغیر مانند هزینه سوخت ، مخارج تعمیرات ، حق الزحمه کارگر و ... را بایستی متناسب با نوع طرح در نظر گرفت . همینطور بایستی درآمدهاى اقتصادى آن مورد مقایسه قرار گیرد . بعد از انجام این مسایل است که میتوان نسبت به انجام یا عدم انجام یک پروژه آبیاری تصمیم گرفت .
بهینه‌سازى اقتصادى
اصولا هدف از اجرای یک سیستم آبیاری صرفه جویی و بهره گیری از منابع طبیعی و در کنار آن سودآوریست به این معنی که پس از اتمام پروژه درامد حاصل از ان بایستی از هزینه های صرف شده کمتر باشد . هر چند گاهی بعضی از طرح‌های آبیاریتحت تاثیر مسایلی همچون دلایل اجتماعی، سیاسى و یا به علت اهداف غیر اقتصادى ظاهرا مقرون به صرفه نباشند اما حتی همین پروژه ها نیز باید در بلند مدت سودآور باشند. لذا تحلیل و بررسی مسایل اقتصادى در اجرای یک پروژه آبیاری از اهمیت بالایی برخوردار است .
تحلیل های و بررسی های اقتصادی در دو مقیاس منطقه و مزرعه انجام میشود . در مقیاس مزرعه ، همه چیز اعم از دست مزد کارگر و قیمت محصولات بر اساس معیارها و قیمتهای محلی انجام میشود اما در مقیاس منطقه که پروزه های بزرگتری را در بر میگیرد معمولا سرمایه‌گذارىها توسط دولت انجام مى‌گیرد لذا در محاسبه بایستی از قیمت‌هاى بین‌المللى استفاده کرد . فرضا اگر سیمان بکار رفته در محل به قیمت هر پاکت 9500 ریال خرید و فروش مى‌شود اما همان سیمان در بازار بین‌المللى مى‌تواند به قیمت کیسه‌اى 4500 ریال خرید و فروش میشود باید در محسبات قیمت بین المللی یا همان 4500 را اعمال کرد. همچنین اگر ذرت تولید شده در محلی به قیمت 1700 ریال در مقیاس کیلو خرید و فروش میشود و قیمت آن بازارهاى بین‌المللى هر کیلو 2000 ریال مى‌باشد، باید در محاسبات همان قیمت بین المللی یا 2000 ریال محاسبه گردد.
در هر صورت بررسی و تحلیل های اقتصادی در هر دو مقیاس مزرعه و محلی به یک شکل صورت میگیرد و تنها هدف این دو متفاوت است . در مقیاس مزرعه هدف ارتقای سطح درامد کشاورز و در مقیاس منطقه اهداف ملی و جنبه های اجتماعی مهمتر هستند .
بهینه‌سازى در مزرعه
ظاهراً مسأله بهینه‌سازى در مقیاس مزرعه ساده‌تر از تحلیل اقتصادى در مقیاس ملى یا منطقه‌اى بوده و تنها کافى است که مهندس طراح هزینه‌ها و درآمدهاى سیستم آبیارى را در نظر بگیرد. براى این منظور ابتدا هزینه‌ها و درآمد کل سیستم به‌عنوان توابعى از مقدار آبیارى سنجیده مى‌شود. مقدار آبیارى مى‌تواند سطح زمین‌هاى آبیارى و یا ارتفاع آبى باشد که در فصل رشد به زراعت داده مى‌شود.
ساده‌ترین راه این است که منحنى تغییرات در آمد نسبت به مقدار آبیارى و نیز منحنى تغییرات هزینه‌ها نسبت به آبیارى در یک دستگاه محور مختصات رسم و مورد تحلیل قرار گیرد.اگر منحنى هزینه‌هاى کل را در نظر بگیریم مشاهده مى‌شود که شیب منحنى در ابتدا زیاد است. این بدان معنى است که در هر طرح آبیارى هزینه‌هاى سرمایه‌گذارى اولیه زیاد مى‌باشد. این هزینه‌ها شامل تاسیساتى مانند حفر و تجهیز چاه‌هاى آب، خطوط آ‌ب‌رسانى و غیره است. با افزایش دادن سطح آبیارى هزینه کمترى را در بردارد و فقط کافى است مثلاً هزینه‌هاى راهبرى ایستگاه‌هاى پمپاژ پرداخت شود. با افزودن سطح آبیارى به نقطه‌اى مى‌رسیم که از آن به بعد شیب منحنى هزینه دوباره تندتر مى‌شود و این نشانه آن است که اگر باز هم بخواهیم سطح آبیارى افزایش یابد مى‌بایست هزینه‌هاى زیادترى را جهت مدیریت، کارگر و یا خرید ماشین‌آلات بپردازیم و حتى ممکن است به جایى برسیم که مثلاً یک پمپ جوابگو نباشد و نیاز به خرید پمپ‌هاى جدید باشد. این قسمت از منحنى ممکن است اصولاً غیر اقتصادى نیز باشد.
درآمد على‌الاصول با افزایش سطح آبیارى افزایش مى‌یابد. قسمت اول این منحنى نیز داراى شیب تند است سپس درآمد به نقطه اوج خود مى‌رسد و از آن به بعد اگر مقدار آبیارى افزایش یابد درآمد کل حتى ممکن است تقلیل پیدا کند.
تیپ منحنى‌هاى هزینه و درآمد کل در یک طرح آبیارى اگر دو منحنى درآمد و هزینه را به هم مقایسه کنیم ملاحظه مى‌شود که فاصله دو منحنى از همدیگر، که در واقع تفاوت درآمد و هزینه است. به‌تدریج افزایش یافته و در جاى مشخصى به حداکثر خود مى‌رسد. سپس دوباره این فاصله کاهش پیدا مى‌کند. نقطه‌اى که این فاصله به حداکثر خود مى‌رسد، نقطه‌اى است که طرح از نظر اندازه یا مقدار سطحى که آبیارى مى‌شود در حد بهینه خواهد بود. این نقطه در شکل زیر نشان داده شده است. روش رسیدن به نقطه بهینه در شکل زیر به‌صورت نمودارى نشان داده شده است. اگر به ازاء مقادیر مختلف سطوح آبیارى در هر نقطه از منحنى درآمد یا هزینه مشتق تابع و یا شیب منحنى را به‌دست آوریم اصطلاحاً نقاط مارژینال درآمد و هزینه بدست مى‌آید .
دیدگاه ها