مروری کلی بر مهمترین اهداف اجرای سیستمهای آبیاری تحت فشار
بطور کلی میتوان اهداف اجرای سیستم های آبیاری را اینچنین برشمرد :
اصلاح زمین
تبخیر آب از سطح خاک باعث تجمّع نمک در لایه بالایى خاک شده و ممکن است مقدار نمک در این لایه به حدّى افزایش یابد که امکان رشد براى گیاه وجود نداشته باشد. در چنین وضعیتى باید نمک‌ها را از منطقه توسعه ریشه‌ها خارج ساخت.
ساده‌ترین و عملى‌ترین روش براى خارج کردن نمک‌ها این است که زمین را آبیارى کنیم تا نمک در آب حل شده و به اعماق زمین که خارج از دسترس گیاه باشد انتقال پیدا نماید و یا این که از طریق زهکشى از زمین خارج گردد. به‌عبارت دیگر از آب به‌عنوان عاملى براى حمل و خارج کردن نمک استفاده نمائیم. به مجموعه این عملیات ، زهکشى و اصلاح اراضى گفته مى‌شود. بنابراین شستشو و اصلاح اراضى نیز خود نوعى آبیارى به شمار مى‌رود. در حال حاضر در طرح‌هاى آبیارى که در جنوب کشور براى کشت نیشکر در دست اجرا مى‌باشد به دلیل شور بودن اراضى لازم است شستشوى خاک چندین ماه قبل از کشت صورت گیرد تا غلظت نمک در خاک تقلیل پیدا کرده و محیط براى رشد ریشه گیاه آماده گردد که این کار از طریق آبیارى و زهکشى خاک صورت مى‌گیرد. اگر بخواهیم از شورشدن تدریجى خاک در اثر آبیارى جلوگیرى شود لازم است همواره در هنگام آبیارى علاوه بر نیاز آبى گیاه مقدارى آب اضافى به زمین داده شود تا نمک‌ها را شسته و از محیط رشد ریشه خارج نماید. این مقدار آب که مازاد بر احتیاج آبى گیاه است نیاز آب‌شویى نام دارد و مقدار آن بستگى به شورى آب و خاک و نوع گیاه دارد.
اصلاح محیط
در بعضى موارد، از آبیارى به منظور تغییر محیط رشد گیاه نیز استفاده مى‌شود. مثلاً در هنگامى که خطر سرمازدگى براى گیاه وجود دارد با انجام آبیارى بارانى و پاشیدن آب روى شاخ و برگ مى‌توان گیاه را از خطر یخ‌زدگى نجات داد. زیرا با این عمل سرما باعث مى‌شود که آب روى شاخ و برگ گیاه یخ زده و ادامه سرما فقط قطر لایه یخ روى گیاه را افزایش دهد. بدون آنکه دماى شاخ و برگ از صفر درجه پائین‌تر رود. آنچه در این مورد اهمیت دارد این است که تا زمانى آبیارى قطع شود که دماى هوا از صفر بالاتر شده و تمام یخ‌هاى روى گیاه نیز دوب شده باشد. آبیارى در اکثر موارد باعث بالا رفتن رطوبت در محیط اطراف گیاه شده و همین امر ممکن است براى برخى محصولات به بهبود کیفیت آنها کمک نماید. از جمله مى‌توان به برخى ارقام انگور اشاره کرد که در آن با انجام عملیات آبیارى بارانى و مرطوب نمودن محیط بر کیفیّت میوه‌هاى تولید افزوده مى‌شود.
تولید محصول
تولید محصول، اصلاح زمین، اصلاح محیط، ایجاد شغل، تأمین امنیت ملی، مبارزه با خشکسالى مهمترین وظیفه آبیارى کمک به تولید بیشتر مواد غذایى است. در حال حاضر در سطح دنیا حدود ۲۳۶ میلیون هکتار زمین به‌صورت آبى کشت مى‌شود. گرچه مقدار این نسبت به کل اراضى تحت کشت که بیش از ۵/۱میلیارد هکتار مى‌باشد نسبتاً ناچیز است اما همان‌طور که گفته شد حدود ۳۴ درصد از کل تولیدات زراعى دنیا از اراضى آبى حاصل مى‌شود. عواملى که موجب کاهش محصول شده و باعث مى‌شوند که ما نتوایم به‌طور کامل از پتانسیل گیاهان استفاده کنیم بسیار زیاد مى‌باشد اما عمده‌ترین آنها آب است. مثلاً بر اساس مطالعات انجام شده در آمریکا پتانسیل گندم براى تولید در آن کشور حدود ۱۴ تن در هکتار است ولى عملاً متوسط مقدار محصول تولیدى بیش از ۵/۳ تن در هکتار نمى‌باشد و عواملى مانند کم آبی، سیلاب، آفات و بیمارى‌ها، علف‌هاى هرز خشکی، سرما، تگرگ و غیره باعث کاهش محصول مى‌گردند. اما بیشترین سهم در کاهش تولیدات کشاورزى مربوط به آب مى‌باشد. به‌طورى‌که ۴۰ درصد کاهش توان تولید در گیاهان زراعى مربوط به آب است. حتیّ اعمال روش‌هاى مناسب کشاورزى مانند تهیه زمین و کاشت و یا استفاده از کود و سم و بذور اصلاح شده نیز در گرو آبیارى و استفاده بیشتر از آب است. زیرا اگر همین روش‌ها و یا نهاده‌ها را در دیم‌کارى‌ها به‌کار ببریم افزایش محصول همانند زراعت‌هاى آبى نخواهد بود.
مبارزه با خشکسالى
خشکسالى‌هایى که در سال‌هاى دهه ۱۹۸۰ میلادى در آفریقا اتفّاق افتاد ثابت نمود که کشورهایى قادر به سپردى کردن چنین بلایایى هستند که از شبکه‌هاى آبیارى وسیع برخوردار هستند. حتى در کشورهایى که بارندگى زیاد و آبیارى چندان اهمیتى ندارد ممکن است کمبود بارندگى در یک سال خسارات زیادى ببار آورد. زیرا در چنین وضعى اکثر گیاهان چند ساله مانند درختان میوه صدمه خواهند دید.
حال آن که با یک آبیارى ممکن است درختان در آن سال زنده بمانند. در این کشورها وجود شبکه‌هاى آبیارى مى‌تواند در مواقع ضرورى براى آبیارى تکمیلى وارد عمل شده و محصول را از خطر نابودى برهاند.
ایجاد شغل
توسعه شبکه‌هاى آبیارى باعث ایجاد شغل در زمینه‌هاى مختلف مى‌گردد. این امر حتى در بسیارى از کشورها به‌عنوان وسیله‌اى براى جلوگیرى از مهاجرت و یا تعدیل و جابجایى جمعیت از یک نقطه به نقطه دیگر نیز مورد استفاده قرار مى‌گیرد.
تأمین امنیت ملى
بسیارى از کشورهایى که به دلیل توسعه شبکه‌هاى آبیارى بر تولیدات کشاورزى خود افزوده‌اند از نظر غذا به کشورهاى ثروتمند و یا همسایگان خود متّکى نبودن و لذا در صحنه بین‌المللى از قدرت عمل بیشترى برخوردار هستند. تحریم غذایى کشورها امروزه به‌عنوان وسیله‌اى در دست برخى کشورها قرار گرفته و تجربه نشان داده است که از این وسیله به دفعات استفاده نموده‌اند. لذا آبیارى از این جهت که بر تولیدات مواد غذایى مى‌افزاید در تأمین امنیّت ملّى و خودکفایى غذایى کشورها نقش زیادى دارد.
بطور کلی میتوان اهداف اجرای سیستم های آبیاری را اینچنین برشمرد :
اصلاح زمین
تبخیر آب از سطح خاک باعث تجمّع نمک در لایه بالایى خاک شده و ممکن است مقدار نمک در این لایه به حدّى افزایش یابد که امکان رشد براى گیاه وجود نداشته باشد. در چنین وضعیتى باید نمک‌ها را از منطقه توسعه ریشه‌ها خارج ساخت.
ساده‌ترین و عملى‌ترین روش براى خارج کردن نمک‌ها این است که زمین را آبیارى کنیم تا نمک در آب حل شده و به اعماق زمین که خارج از دسترس گیاه باشد انتقال پیدا نماید و یا این که از طریق زهکشى از زمین خارج گردد. به‌عبارت دیگر از آب به‌عنوان عاملى براى حمل و خارج کردن نمک استفاده نمائیم. به مجموعه این عملیات ، زهکشى و اصلاح اراضى گفته مى‌شود. بنابراین شستشو و اصلاح اراضى نیز خود نوعى آبیارى به شمار مى‌رود. در حال حاضر در طرح‌هاى آبیارى که در جنوب کشور براى کشت نیشکر در دست اجرا مى‌باشد به دلیل شور بودن اراضى لازم است شستشوى خاک چندین ماه قبل از کشت صورت گیرد تا غلظت نمک در خاک تقلیل پیدا کرده و محیط براى رشد ریشه گیاه آماده گردد که این کار از طریق آبیارى و زهکشى خاک صورت مى‌گیرد. اگر بخواهیم از شورشدن تدریجى خاک در اثر آبیارى جلوگیرى شود لازم است همواره در هنگام آبیارى علاوه بر نیاز آبى گیاه مقدارى آب اضافى به زمین داده شود تا نمک‌ها را شسته و از محیط رشد ریشه خارج نماید. این مقدار آب که مازاد بر احتیاج آبى گیاه است نیاز آب‌شویى نام دارد و مقدار آن بستگى به شورى آب و خاک و نوع گیاه دارد.
اصلاح محیط
در بعضى موارد، از آبیارى به منظور تغییر محیط رشد گیاه نیز استفاده مى‌شود. مثلاً در هنگامى که خطر سرمازدگى براى گیاه وجود دارد با انجام آبیارى بارانى و پاشیدن آب روى شاخ و برگ مى‌توان گیاه را از خطر یخ‌زدگى نجات داد. زیرا با این عمل سرما باعث مى‌شود که آب روى شاخ و برگ گیاه یخ زده و ادامه سرما فقط قطر لایه یخ روى گیاه را افزایش دهد. بدون آنکه دماى شاخ و برگ از صفر درجه پائین‌تر رود. آنچه در این مورد اهمیت دارد این است که تا زمانى آبیارى قطع شود که دماى هوا از صفر بالاتر شده و تمام یخ‌هاى روى گیاه نیز دوب شده باشد. آبیارى در اکثر موارد باعث بالا رفتن رطوبت در محیط اطراف گیاه شده و همین امر ممکن است براى برخى محصولات به بهبود کیفیت آنها کمک نماید. از جمله مى‌توان به برخى ارقام انگور اشاره کرد که در آن با انجام عملیات آبیارى بارانى و مرطوب نمودن محیط بر کیفیّت میوه‌هاى تولید افزوده مى‌شود.
تولید محصول
تولید محصول، اصلاح زمین، اصلاح محیط، ایجاد شغل، تأمین امنیت ملی، مبارزه با خشکسالى مهمترین وظیفه آبیارى کمک به تولید بیشتر مواد غذایى است. در حال حاضر در سطح دنیا حدود ۲۳۶ میلیون هکتار زمین به‌صورت آبى کشت مى‌شود. گرچه مقدار این نسبت به کل اراضى تحت کشت که بیش از ۵/۱میلیارد هکتار مى‌باشد نسبتاً ناچیز است اما همان‌طور که گفته شد حدود ۳۴ درصد از کل تولیدات زراعى دنیا از اراضى آبى حاصل مى‌شود. عواملى که موجب کاهش محصول شده و باعث مى‌شوند که ما نتوایم به‌طور کامل از پتانسیل گیاهان استفاده کنیم بسیار زیاد مى‌باشد اما عمده‌ترین آنها آب است. مثلاً بر اساس مطالعات انجام شده در آمریکا پتانسیل گندم براى تولید در آن کشور حدود ۱۴ تن در هکتار است ولى عملاً متوسط مقدار محصول تولیدى بیش از ۵/۳ تن در هکتار نمى‌باشد و عواملى مانند کم آبی، سیلاب، آفات و بیمارى‌ها، علف‌هاى هرز خشکی، سرما، تگرگ و غیره باعث کاهش محصول مى‌گردند. اما بیشترین سهم در کاهش تولیدات کشاورزى مربوط به آب مى‌باشد. به‌طورى‌که ۴۰ درصد کاهش توان تولید در گیاهان زراعى مربوط به آب است. حتیّ اعمال روش‌هاى مناسب کشاورزى مانند تهیه زمین و کاشت و یا استفاده از کود و سم و بذور اصلاح شده نیز در گرو آبیارى و استفاده بیشتر از آب است. زیرا اگر همین روش‌ها و یا نهاده‌ها را در دیم‌کارى‌ها به‌کار ببریم افزایش محصول همانند زراعت‌هاى آبى نخواهد بود.
مبارزه با خشکسالى
خشکسالى‌هایى که در سال‌هاى دهه ۱۹۸۰ میلادى در آفریقا اتفّاق افتاد ثابت نمود که کشورهایى قادر به سپردى کردن چنین بلایایى هستند که از شبکه‌هاى آبیارى وسیع برخوردار هستند. حتى در کشورهایى که بارندگى زیاد و آبیارى چندان اهمیتى ندارد ممکن است کمبود بارندگى در یک سال خسارات زیادى ببار آورد. زیرا در چنین وضعى اکثر گیاهان چند ساله مانند درختان میوه صدمه خواهند دید.
حال آن که با یک آبیارى ممکن است درختان در آن سال زنده بمانند. در این کشورها وجود شبکه‌هاى آبیارى مى‌تواند در مواقع ضرورى براى آبیارى تکمیلى وارد عمل شده و محصول را از خطر نابودى برهاند.
ایجاد شغل
توسعه شبکه‌هاى آبیارى باعث ایجاد شغل در زمینه‌هاى مختلف مى‌گردد. این امر حتى در بسیارى از کشورها به‌عنوان وسیله‌اى براى جلوگیرى از مهاجرت و یا تعدیل و جابجایى جمعیت از یک نقطه به نقطه دیگر نیز مورد استفاده قرار مى‌گیرد.
تأمین امنیت ملى
بسیارى از کشورهایى که به دلیل توسعه شبکه‌هاى آبیارى بر تولیدات کشاورزى خود افزوده‌اند از نظر غذا به کشورهاى ثروتمند و یا همسایگان خود متّکى نبودن و لذا در صحنه بین‌المللى از قدرت عمل بیشترى برخوردار هستند. تحریم غذایى کشورها امروزه به‌عنوان وسیله‌اى در دست برخى کشورها قرار گرفته و تجربه نشان داده است که از این وسیله به دفعات استفاده نموده‌اند. لذا آبیارى از این جهت که بر تولیدات مواد غذایى مى‌افزاید در تأمین امنیّت ملّى و خودکفایى غذایى کشورها نقش زیادى دارد.
دیدگاه ها